انقلاب پنهان ایران برای رهایی از نفت

اکرم رضائی نژاد

در سایه تحولات جهانی انرژی، جنبشی خاموش اما قدرتمند در حال تغییر بنیان‌های اقتصاد ایران است. جنبشی که نه در میادین نفتی، که در کارخانه‌ها و مراکز دانش‌بنیان در جریان است.

این بار موتور محرکه پیشرفت، نه از فروش نفت، که از خورشید، باد و فناوری‌های پاک می‌آید. به این ترتیب ایران در حال ترسیم آینده‌ای است که در آن به جای وابستگی به درآمدهای نفتی، به بازیگری تأثیرگذار در بازار انرژی پاک جهان تبدیل خواهد شد.

به گزارش عصراقتصاد، در دهه‌ای که بحران اقلیمی به مهم‌ترین دغدغه سیاره زمین بدل شده، نقش کشورها در گذار از اقتصاد فسیلی به اقتصاد پاک بیش از هر زمان دیگر برجسته است. در ایران نیز نشانه‌های یک تغییر بنیادین در حال ظهور است، تغییر از نگاه سنتی به انرژی، به سمت همگرایی صنعت، فناوری و محیط زیست. این مسیر تازه نه فقط نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی، بلکه عاملی برای افزایش بهره‌وری و شکوفایی صنعتی است.

در تازه‌ترین نمونه، سازمان ساتبا با حضور فعال در نمایشگاه انرژی‌های تجدیدپذیر، بر ارتباط مستقیم میان صنعت و انرژی‌های پاک تأکید کرده است. محسن طرزطلب، مدیرعامل ساتبا در گفت‌وگو با عصراقتصاد، هدف از حضور در این رویداد را «نمایش ظرفیت ساخت داخل و توان فنی کشور در توسعه فناوری‌های نوین از جمله انرژی‌های تجدیدپذیر» عنوان می‌کند. او معتقد است که امروز زنجیره تأمین و دانش فنی کشور به مرحله‌ای رسیده که می‌تواند پروژه‌های ملی انرژی پاک را پشتیبانی کند و صنعت خودرو نیز در این مسیر به بازیگری فعال تبدیل شود.

به گفته او، ساتبا توسعه پنل‌های خورشیدی را نه‌فقط در پروژه‌های نیروگاهی بلکه در زیرساخت‌های صنعتی و ساختمانی خود آغاز کرده است، اقدامی که می‌تواند الگویی برای صنایع دیگر باشد تا سهم خود را در کاهش مصرف برق و کاهش انتشار کربن ایفا کنند. این سازمان همچنین هماهنگی‌هایی با وزارت نیرو و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی برای اجرای پایلوت‌های مشترک برق خورشیدی انجام داده است تا زمینه انتقال فناوری و شکل‌گیری بازار انرژی پاک درون مرزها فراهم شود.

ایران با سرمایه‌گذاری گسترده در انرژی‌های تجدیدپذیر و تکیه بر توان تولید داخلی، در پی کاهش هزینه‌های سوخت‌های فسیلی و تقویت پایه‌های اقتصاد سبز ملی است

ساتبا اعلام کرده که چند پلتفرم خودروهای برقی و هوشمند آماده تست دارند و نمونه‌های شهری به‌زودی معرفی خواهد شد. در کنار این، برای بومی‌سازی فناوری خودروهای خودران نیز مطالعاتی در دست انجام است. این حرکت در عمل به‌معنای تغییر نقش صنعت خودرو از مصرف‌کننده انرژی به تولیدکننده فناوری‌های انرژی‌بر کمتر و پاک‌تر است؛ گامی که در آینده نزدیک می‌تواند ردپای کربنی صنایع حمل‌ونقل کشور را به‌شدت کاهش دهد.

مدیرعامل ساتبا رسانه‌ها را حلقه اتصال دانش و سرمایه در این مسیر می‌داند و از اهمیت روایت پیشرفت‌های محیط زیستی برای جلب نگاه بخش خصوصی و افکار عمومی سخن می‌گوید. به‌زعم او، نمایشگاه‌ها فرصت تعامل و جذب سرمایه‌های سبز را فراهم می‌کنند و مسیر همکاری‌های میان‌بخشی را هموار می‌سازند.

آلومینیوم در خدمت خورشید

در سوی دیگر این تحول، بخش خصوصی نیز با تکیه بر دانش و سرمایه داخلی وارد عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر شده است. شرکت «رز مبرگ آلومینیوم» با برند صنعتی «بل دِمی»، در نمایشگاه اخیر از ساخت استراکچرهای آلومینیومی برای پنل‌های خورشیدی رونمایی کرده است، محصولی که به‌گفته علی خاکپور، مسئول فروش این شرکت، برای نخستین‌بار در ایران طراحی و بومی‌سازی شده و به اروپا صادر می‌شود.

او توضیح می‌دهد که هرچند این سازه‌ها از گالوانیزه گران‌ترند، اما به‌مراتب دوستدار محیط زیست‌تر، سبک‌تر و مقاوم‌تر در برابر خوردگی‌اند. در مناطق با رطوبت و شوری بالا مانند بندرعباس، استفاده از این سامانه‌ها می‌تواند عمر نیروگاه‌های خورشیدی را چندین برابر کند و از هزینه‌های نگهداری بکاهد.

این شرکت توانسته با مهندسی معکوس، دستگاه پرس اکسیژن را که ساخت آن در خارج از کشور تا ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه می‌برد، در داخل به هزینه‌ای یک‌پنجم تولید کند؛ گامی که نشان از پویایی دانش فنی و توان مهندسی داخلی دارد. بل‌دمی اکنون هم به دنبال دریافت مجوز دانش‌بنیان است و هم در مسیر صادرات غیرمستقیم محصولات خود به آلمان و هلند حرکت می‌کند؛ صادراتی که به دلیل محدودیت‌های برند ایرانی، با واسطه انجام می‌شود.

خاکپور با گلایه از نبود حمایت مالی و مشکلات بازگشت ارز، تأکید می‌کند که سیاست‌گذاران باید الزام استفاده از مصالح دوستدار محیط زیست را در دستور کار احداث نیروگاه‌های خورشیدی بگنجانند. به باور او، اگر دولت در خریدهای انرژی پاک از آلومینیوم بهره گیرد، علاوه بر حمایت از تولید داخل، هزینه‌های آینده محیط زیستی کشور را کاهش خواهد داد.

نقش راهبردی انرژی‌های تجدیدپذیر در پایداری زیست‌محیطی

از نگاه تحلیل کلان، دگرگونی در سمت عرضه انرژی، شرط لازم برای مهار بحران اقلیمی است. انرژی‌های تجدیدپذیر چون باد، خورشید، آب و گرمای زمین، کم‌کربن‌ترین منابع شناخته‌شده‌اند و می‌توانند مسیر توسعه پایدار را هموار کنند. اما این گذار، در صورت بی‌توجهی به اکوسیستم‌ها، می‌تواند خود به تهدیدی تازه بدل شود. گزارش‌های جهانی از جمله پژوهش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان می‌دهد که رشد شتابان زیرساخت‌های انرژی پاک در برخی مناطق، بدون لحاظ ارزیابی‌های دقیق زیست‌محیطی، به از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی و کاهش تنوع گونه‌ها منجر شده است.

بنابراین، مفهوم «اکووُلتائیک» یا طراحی اکولوژیک مزارع خورشیدی اهمیت یافته است، رویکردی که بر استفاده از زمین‌های متروکه صنعتی، احیای خاک، حفظ پوشش گیاهی و هم‌زیستی زیرساخت با طبیعت تأکید دارد. در این روش، پنل‌ها به‌گونه‌ای نصب می‌شوند که فضاهای سبز میان آنها به عنوان پناهگاه حشرات و پرندگان عمل کنند و سایه ایجادشده زیر صفحات، خاک را خنک و مرطوب نگه دارد.

انرژی‌های بادی و برق‌آبی نیز گرچه نقش بزرگی در کاهش انتشار کربن دارند، اما بدون ملاحظات زیست‌محیطی می‌توانند توازن بوم‌شناختی را برهم زنند. از تلفات پرندگان در توربین‌های بادی تا اختلال در مسیر رودخانه‌ها بر اثر سدسازی، مسائل متعددی پیش‌روی توسعه انرژی پاک وجود دارد. در پاسخ، راه‌حل‌هایی نظیر رنگ‌آمیزی پره توربین‌ها، ساخت نردبان ماهی، جانمایی هوشمند نیروگاه‌ها و نظارت مداوم بوم‌شناسان اجرا شده است.

در سطح سیاست‌گذاری نیز، آینده انرژی ایران و جهان تنها با ترکیب رشد فناوری، نگاه حفاظتی و هماهنگی بین دولت، صنعت و مردم قابل تحقق است. حمایت مالی از نوآوران داخلی، حذف موانع صادرات سبز، و ادغام الزامات زیست‌محیطی در مناقصات انرژی می‌تواند مسیر اقتصاد پاک را تثبیت کند.

هم‌پیمانی صنعت و محیط زیست

در مجموع، رخدادهای اخیر از حضور سازمان ساتبا تا نوآوری شرکت‌های خصوصی در تولید تجهیزات خورشیدی، نشانه ظهور نسل تازه‌ای از صنعت ایرانی است که پایداری را نه به‌عنوان شعار، بلکه به‌عنوان راهبرد توسعه در نظر گرفته است. این روند اگر با سیاست‌های حمایتی و آموزش عمومی همراه شود، می‌تواند سهم ایران را در زنجیره جهانی انرژی پاک افزایش دهد و در بلندمدت، هزینه‌های محیط زیستی کشور را به‌شدت کاهش دهد.

پروژه‌های کوچک اما هدفمند در حوزه خورشیدی و بازیافت انرژی، در حال شکل‌دادن به واقعیتی تازه‌اند: صنعتی که نه علیه طبیعت، بلکه در هم‌زیستی با آن رشد می‌کند. این همان مسیری است که می‌تواند آینده ایران را به مدار توسعه‌ای پایدار و کم‌کربن وارد کند ــ مسیری که در آن، صنعت در خدمت زمین می‌ایستد نه در برابر آن.