مداحی، هنر عرض ارادت عاشقانه به اهل بیت است

مداحی یا روضه خوانی یکی از هنرهای مذهبی ایرانیان به ویژه اهل تشیع است که در آن مداح اشعار مذهبی و دینی در فضایل و مناقب آل الله یا در مظلومیت اهل بیت با صدای دلنشین برای مخاطبان بیان می شود. مداحان را مرثیه خوانان حسینى و مداحی را ثناخوانی، ستایشگری، مدیحه سرایی، مدیحه گویی نیز می نامند.

این مراسم غالباً در ایام محرم، صفر، نیمه شعبان، فاطمیه و زادروز و وفات امامان شیعه و … برگزار میشود. هر چند اجرای مداحی تنها مختص مراسم و اعیاد مذهبی نیست و در مراسم گرامیداشت شهدا یا سوگواری سایر افراد جامعه نیز توسط مداحان اجرا می شود.

بسیاری از علما بر این باورند مداحى اهل بیت و نوحه خوانى در سوگ آنان، باعث زنده نگه داشتن دین اسلام و حوادثی نظیر عاشورا شده است .

مداحان همواره در طول تاریخ مورد احترام افراد- خاصه ائمه اطهار – بودند و ائمه همواره مداحان و ذاکران را تشویق مىکردند و برای آنان نزد خداوند دعای خیر می نمودند و براى این کار، فضیلت و ثواب بسیار قائل بودند.

امام صادق علیه السلام در این خصوص فرموده است: «الحمدلله الذى جعل فى الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى لنا»: خدا را سپاس که در میان مردم، کسانی را قرار داده که به سوى ما مىآیند و ما را مدح و مرثیه مىگویند.

و حضرت امام رضا علیه السلام در تشویق دعبل به مرثیه خوانى در ایام عزاى حسینى فرمود: «یا دعبل! احب ان تنشدنى شعرا فان هذه الایام حزن کانت علینا اهل البیت» : اى دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایى و بخوانى، چون این روزها، روزهاى اندوه ما اهل بیت است.

در کشور ما مداحی مورد توجه اقشار مختلف جامعه قرار دارد و به همین اعتبار همه ساله طی مراسمی با عنوان همایش تجلیل از ذاکرین و پیرغلامان حسینی، از پیرغلامان اهل بیت و مداحانی که سال ها حنجره خود را وقف برافراشتن دین مبین اسلام و برافراشتن پرچم اعتقادات مذهبی نموده اند، قدردانی می شود.

به منظور آشنایی بیشتر با فلسفه مداحی و جایگاه آموزش در تربیت مداحان با محمد حسین زنگانه از مداحان اهل بیت با بیش از دو دهه سابقه همکلام شدیم:

فلسفه مداحی از دیدگاه شما چیست؟

فلسفه مداحی آگاهی بخشی و معرفت افزایی است. مداحی اگر بدون پشتوانه و آگاهی باشد، ارزش خاصی ندارد و شاید خوانندگان هم بتوانند خیلی بهتر از مداحان، مداحی کنند! مداحی هنر عرض ارادت عاشقانه و عارفانه به اهل بیت است. این ارادت با آوایی دلنشین و کلماتی وزین و زیبا صورت می گیرد که غنا و اهمیت آن در توسعه مفاهیم و ارزش های دینی است.

در حقیقت شیعیان بر پایه سنتی خاص از دیر باز مدح و منقبت اهل بیت (ع) را جزئی از زندگی دینی و معنوی خود داشته اند و از آنجا که عظمت و مقام آل الله به حق در خور ستودن و بیان است ارائه این عظمت و جایگاه در قالبهای خاص و منطبق بر نغماتی دلنشین همیشه مورد توجه بوده و خواهد بود.

اهداف مداحی در قالب های مختلفی تبیین می شوند اما معرفت افزایی از برجسته ترین اهداف مداحی است که لازمه این امر مطالعه، آموزش و بهره مندی از تجارب بزرگان این هنر است. تحکیم پایه های دین، سوق دادن نسل جوان به سمت دین، هدایت افراد به سمت نیکی ها، توسعه و معرفی مباحث کاربردی زندگی ائمه، تقویت فرهنگ نقد و مطالبه گری، تقویت ارتباط مبانی دینی و مردم، ترویج اخلاقیات در جامعه و … از دیگر اهداف و فلسفه مداحی محسوب می شوند.

ویژگی های یک مداح خوب چیست؟

مداحی اگر فاقد محتوا و پیام باشد، ارزش خاصی ندارد و فقط دلنشین است. فلذا مداح خوب باید اصولی را تمام و کمال رعایت کند. انتخاب شعر مناسب، پیروی از سبک بزرگان مداحی کشور، انتخاب محتوا و اشعار متناسب با مجلس و مخاطب، رعایت فراز و فرود با توجه به نوع مجلس عزا یا شادی و … از ویژگی های یک مداح خوب است. برای رسیدن به این سطح مداح باید علاوه بر مطالعه از تجارب بزرگان این حوزه بهره مند شود و با گوش کردن به مداحی های پیرغلامان به تقویت مهارت های خود بپردازد.

مقام معظم رهبری در این باره به مداحان توصیه کرده است: محتوا باید خوب باشد، کالبد شعر هم باید خوب باشد. قوارهی شعر، کالبد شعر، ظاهر شعر باید خوب باشد؛ این، سطح فکر مخاطب را بالا میبرد. اگر بهترین مضامین را شما در یک شعرِ سست بریزید و ارائه کنید، تأثیرش خیلی کاهش پیدا میکند. ذهن مخاطب را عادت بدهید به اینکه با ادبیّات فاخر اُنس پیدا کند؛ این به رشد فکری جامعه کمک می کند.

خط قرمز های مداحی کدامند؟

اولین خط قرمز که مداحان به ویژه ذاکران جوان باید بسیار نسبت به آن هوشیار باشند، پرداختن به خرافات و آمیخن مداحی با خرافات و خرافه پرستی است. در واقع افزودن خرافات به مداحی آفت این حوزه است. تحریک عقاید مذهبی، تعرض و بدگویی به دیگران، دامن زدن به کینه ورزی های مذهبی، خروج از ضوابط شرع، استفاده از پوشش های نامناسب و بدعت آفرینی از آفت های اصلی این هنر هستند که مداحان باید به شدت از آن پرهیز کنند.

جایگاه آموزش را در مداحی چگونه ارزیابی می کنید؟

حضرت آیت الله بهجت (رحمت الله علیه) در سخنی که با جمعی از مداحان و ذاکران داشتند در مورد مداحی فرمودند : اگر یکی از اینها (خواندن ها) قبول شود شما را به عرش میبرد پس نباید آن را دست کم گرفت. مداحی و روضه خوانی نیز همانند هر هنر دیگری نیاز به آموزش و یادگیری اصول آن دارد. مطالعه در خصوص سرنوشت و تاریخ دینی و اسلامی، تمرین، گوش دادن و استاد دیدن از جمله مقدماتی هستند که یک مداح یا ذاکر اهل بیت باید این موارد را جدی بگیرد و تنها با داشتن صدای خوب کسی مداح نمی شود. آشنایی با دستگاه های موسیقی، انواع آواز ها، گام ها و ردیف خوانی نیز در غنای کار مداح تاثیر دارد که با مطالعه و استاد دیدن فرد به مهارت خواهد رسید.