صنعت برق با دو محور عملیاتیِ هم‌زمان در مسیر اصلاح ساختار شبکه قرار گرفته است: نخست، اجرای برنامه ۱۰ همتی برای نوسازی خطوط فرسوده انتقال و توزیع، و دوم، پیشبرد پروژه ملی هوشمندسازی با هدف نصب ۱۲ میلیون کنتور هوشمند تا سال ۱۴۰۵. هر دو برنامه با محوریت توانیر و با تأکید مستقیم وزارت نیرو دنبال می‌شود و قرار است پایه‌های مدیریت بار، کاهش خاموشی، توزیع عادلانه برق و کنترل مصرف را تقویت کند.
به گزارش عصراقتصاد، مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر، درباره وضعیت فرسودگی شبکه انتقال می‌گوید: نزدیک به یک‌سوم تأسیسات برق از عمر مفید خود عبور کرده‌اند، اما کمتر از ۱۰ درصد شبکه در دسته «فرسوده و نیازمند بازسازی» قرار می‌گیرد؛ زیرا بخش عمده این تجهیزات طی سال‌های گذشته تحت تعمیرات دوره‌ای و نوسازی تدریجی بوده‌اند. با این حال، همین ۱۰ درصد سهم قابل توجهی در ایجاد حوادث شبکه و بروز قطعی‌های محدود ایفا می‌کند و بر همین اساس در اولویت اصلاح قرار گرفته است.
به گفته او، فرسودگی موجود موجب افزایش هدررفت برق نمی‌شود اما به دلیل حساسیت خطوط انتقال و تأثیر مستقیم آن بر پایداری شبکه، بازسازی این مناطق ضروری است. برای همین، توانیر در سال جاری پنج همت بودجه برای بهینه‌سازی شبکه‌های انتقال و فوق‌توزیع پیش‌بینی کرده و تقریباً همین سطح سرمایه‌گذاری نیز برای نوسازی شبکه توزیع اختصاص یافته است. این برنامه مجموعاً «۱۰ همتی» نام گرفته و قرار است بخش مهمی از نقاط آسیب‌پذیر شبکه را تا پایان سال اصلاح کند.
هم‌زمان با این طرح فنی، توانیر یک پروژه کلیدی دیگر را با عنوان «هوشمندسازی» دنبال می‌کند که به گفته رجبی مشهدی، هشتمین مگاپروژه از ۱۴ مگاپروژه اصلی صنعت برق برای عبور از اوج بار سال آینده است. او در نشست اخیر با مدیران شرکت‌های توزیع تأکید کرد که هوشمندسازی راهکار اساسی و بلندمدت صنعت برق است و می‌تواند جایگزین خاموشی‌های گسترده شود. به گفته او، نصب میلیونی کنتورهای هوشمند، امکان مدیریت مصرف، محدودسازی هدفمند، پایش لحظه‌ای شبکه و توزیع عادلانه برق را فراهم می‌کند.
توانیر از سه ماه آینده هدف‌گذاری نصب ماهانه یک میلیون دستگاه را آغاز می‌کند؛ برنامه‌ای که در صورت تحقق، تعداد کنتورهای هوشمند را به ۱۲ میلیون دستگاه می‌رساند. این طرح علاوه بر مدیریت بار، به شناسایی مصرف‌کنندگان غیرمجاز از جمله استخراج‌کنندگان رمز ارز نیز کمک می‌کند. رجبی مشهدی با اشاره به تحلیل‌های جدید توانیر از رشد مصرف برق گفت: در ساعات یک تا شش بامداد، مصرف برخی شرکت‌های توزیع نسبت به سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۰ درصد رشد داشته که به معنای حدود ۲ هزار مگاوات بار ماینر غیرمجاز است. او هشدار داد که ادامه این روند می‌تواند شبکه را تحت فشار قرار دهد و راهکار اصلی، توسعه هوشمندسازی و رصد لحظه‌ای مصرف است.
مدیرعامل توانیر همچنین به اقدامات حمایتی برای افزایش تولید داخلی کنتورهای هوشمند اشاره کرد. جلسات مشترکی با تولیدکنندگان برای رفع مشکلات ارزی، ثبت سفارش و مسائل گمرکی برگزار شده تا تولید کنتور سرعت بگیرد و بدهی شرکت‌ها در این حوزه به صفر برسد. او تأکید کرد که شخص وزیر نیرو نیز روند توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و هوشمندسازی را از طریق داشبورد مدیریتی پیگیری می‌کند و در سفرهای استانی نیز پیشرفت کار بررسی خواهد شد.
مزیت فنی دیگر هوشمندسازی، جلوگیری از قطع فیدرهای شامل نیروگاه‌های خورشیدی صنعتی یا چاه‌های آب در دوره‌های مدیریت بار است. کنتورهای هوشمند امکان اعمال محدودیت دقیق، هدفمند و عادلانه را فراهم می‌کنند و مانع از خاموشی ناخواسته مصرف‌کنندگان حیاتی می‌شوند. رجبی مشهدی تأکید کرد اگر بتوان ۱۵ تا ۲۰ درصد بار مصرفی مشترکان تحت پوشش را از طریق هوشمندسازی مدیریت کرد، نیاز به قطع فیدر در تابستان آینده به‌طور کامل حذف خواهد شد. او همچنین خبر داد برای شرکت‌هایی که بدون خاموشی از تابستان عبور کنند، امتیاز ویژه‌ای در ارزیابی عملکرد اختصاص می‌یابد.
وی در ادامه، راهکارهای جهانی حل ناترازی انرژی را توضیح داد و گفت: در دنیا دو ابزار اصلی برای کنترل مصرف برق شامل قیمت‌گذاری هوشمند و محدودسازی مصرف است، زیرا کمبود برق به سرعت قابل جبران نیست. در ایران نیز باید با هوشمندسازی و اعمال محدودیت هدفمند، از قطعی گسترده جلوگیری کرد. او از مدیران توزیع خواست با استفاده از داده‌کاوی، مشترکان پرمصرف و تولیدکنندگان غیرمجاز رمز ارز را شناسایی کرده و از هم‌اکنون به‌صورت رسمی به آنها تذکر دهند.
