یک بودجه تاریک

فرزانه طهرانی

۱۵ آبان موعد تحویل بودجه شرکت‌های دولتی به مجلس است. امسال بر اساس شنیده‌ها بودجه ۲ هزار و ۲۳۱ هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دولتی در سال بعد قرار است ۴۰ درصد افزایش یابد.

اینکه بودجه شرکت‌های دولتی یک ماه پیش از موعد تحویل بودجه به مجس می‌رود، به منظور فرصت بیشتر نمایندگان برای بررسی ست.

اما تجربه سه سال گذشته که این فرصت برای نمایندگان در نظر گرفته شده، نشان می‌دهد که عملا بررسی خاصی روی بودجه شرکت‌ها صورت نمی‌گیرد و لایحه ارائه شده به همان ترتیب تصویب می‌شود.

نکته‌ای که باید مورد توجه قرار داد آن است که بودجه ارائه شده برای شرکت‌ها بنا به دلایلی که در ادامه به آن اشاره می‌شود بودجه شرکت‌ها با آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد تفاوت بسیار زیادی دارد و عملا بودجه تصویب شده شرکت‌ها یک بودجه غیرواقعی ست.

زیان‌ده‌ها پنهان می‌شوند

از سوی دیگر تعداد شرکت‌های زیان‌ده در بودجه ۱۴۰۱، ۲۵ شرکت اعلام شد در حالی که در سال ۱۴۰۰ تعداد آنها ۵۹ شرکت بود. نکته قابل تاکید آنکه هرچند در لایحه بودجه شرکت‌ها، تعداد زیان‌ده‌ها ۵۹ شرکت اعلام شده بود اما با بررسی عملکرد مشخص شد تعداد آنها بیشتر از ۱۶۳ شرکت است. نشان دادن شرکت‌های زیان‌ده به عنوان شرکت‌هایی با بودجه سر به سر در واقع بر غیرشفاف و غیرواقعی بودن بودجه اعلامی آنها دلالت دارد.

مهتاب قراخانلو پژوهشگر اقتصادی طی تحقیقی که در این مورد انجام داده است به داده‌هایی رسیده که پنهان‌سازی زیان‌ده‌ها را نشان می‌دهد.

او می‌گوید: قبل از سال ۹۷ تعداد زیان‌ده‌ها بیشتر از ۱۰ شرکت نبود. در سال ۹۸ یکباره تعداد شرکت‌های زیان‌ده به عدد ۶۷ رسید. در سال‌های بعد هم تعداد زیان‌ده‌ها افزایش یافت به طوری که در سال ۱۳۹۹، ۱۰۴ شرکت زیان‌ده عنوان شد.

به اعتقاد او در سال‌های ۹۷ تا ۱۴۰۰ تعداد شرکت‌های زیان‌دهی که در لایحه اعلام می‌شود با زیان‌ده‌های عملکرد شرکت‌ها اختلاف زیادی بیشتر از ۱۰۰ مورد دارد.

تنها در سال ۹۹ که تعداد شرکت‌های زیان‌ده ۱۰۴ شرکت اعلام شده بود اختلاف بین عملکرد و عدد مصوب به ۴۴ شرکت کاهش پیدا کرده بود.

قراخانلو توضیح می‌دهد: معمولا در لایحه بودجه شرکت‌های دولتی برای آنکه شرکت‌ها زیان‌ده نشان داده نشوند؛ بودجه آنها به گونه‌ای تراز می‌شود.

در حالی که این تراز بودن هزینه و درآمد فقط در صورت اتفاق افتاده ولی در عمل این شرکت‌ها زیان‌ده هستند.  به طور نمونه در سال ۱۴۰۰ تعداد شرکت‌های زیان‌ده در بودجه ۵۹ شرکت اعلام شده بود اما با بررسی عملکرد شرکت‌ها مشخص شد دست کم ۱۶۳ شرکت زیان‌ده هستند.

انحراف ۲ هزار درصدی بودجه شرکت‌ها

او در ادامه می‌افزاید: از طرف دیگر در کنار سر به سر نشان دادن بودجه شرکت‌ها، اتفاق دومی هم می‌افتد که باعث می‌شود عملا بودجه شرکت‌ها غیرواقعی نشان داده شود.

به گفته او بودجه شرکت‌های دولتی که ۱۵ آبان هر سال به مجلس ارائه می‌شود مشمول تغییرات زیادی تا زمان تصویب نهایی بودجه می‌شوند. به همین دلیل اغلب بین ارقام مصوب شده بودجه با عملکرد شرکت‌ها انحراف زیادی وجود دارد. بودجه شرکت‌ها در ۵ مقطع زمانی قابل بررسی‌ست و در هر مقطع ممکن است ارقام متفاوت باشد.

اول در زمان ارائه بودجه شرکت‌ها به مجلس در تاریخ ۱۵ آبان هر سال است. دوم زمانی ست که بودجه عمومی در آذر به مجلس می‌رود. سوم وقتی ست که بودجه از سوی مجلس تصویب می‌شود. چهارم زمانی که بودجه شرکت‌ها توسط مجامع آنها اصلاح می‌شود و نهایتا زمانی که عملکرد بودجه شرکت‌ها در پایان سال مشخص می‌شود.

قراخانلو تاکید می‌کند: بررسی  بودجه شرکت‌های دولتی در ۵ مقطع زمانی در سال ۹۹ نشان می‌دهد انحراف بیش از ۲ هزار درصدی در برخی موارد وجود دارد.

بودجه شرکت‌های دولتی ۴۰ درصد بیشتر می‌شود

بودجه شرکت‌های دولتی در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ بیشتر از ۴۰ درصد افزایش یافت و به رقم ۲ هزار و ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسید. شنیده‌ها حاکی از این است که بودجه شرکت‌ها در سال آینده نیز رشد ۴۰ درصدی خواهد داشت.

افزایش هزینه‌ها و درآمدها در لایحه بودجه ۱۴۰۱ نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۰ به ترتسیب ۴۰ و ۴۳ درصد بوده است. حدود ۶۶ درصد از مجموع درآمدها متعلق به ۱۲ شرکت است.

البته شرکت‌هایی که بیشترین درآمد را دارند جزو پرهزینه‌ترین شرکت‌ها نیز هستند. و حدود ۶۳ درصد از هزینه کل شرکت‌های دولتی متعلق به آنهاست.

خرید کالاهای اساسی، هزینه‌های مربوط به حقوق و دستمزد، هزینه‌های فروش، تغییر قیمت‌های عمومی، بالا رفتن نرخ خوراک پالایشگاه‌ها، افزایش نرخ سود و هزینه کارمزد و … از جمله دلایل رشد هزینه‌ها هستند.

۴۶۸ هزار میلیارد ریال زیان شرکت‌های دولتی

کل زیان شرکت‌های زیان‌ده در بودجه ۱۴۰۱، عددی برابر با ۴۶۸ هزار میلیارد ریال عنوان شده است. ۹۷ درصد از این عدد مربوط به ۵ بانک و شرکت است. در خلال سال‌های ۹۷ تا ۹۹ حدود ۱۰ شرکت و بانک در صدر لیست زیان‌ده‌ها بودند.

این شرکت‌ها عبارتند از بانک سپه، تولید نیروی برق حرارتی، بانک ملی، صدا و سیما، برق منطقه‌ای تهران، توسعه منابع آب و نیروی ایران، هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، صندوق بیمه کشاورزی، بانک مسکن و سهامی پترو پارس.

زیان شرکت‌های دولتی معمولا از محل دارایی‌های جاری تامین می‌شود و سهم منابع عمومی دولت در تامین زیان شرکت‌ها چندان قابل توجه نیست.

به طوری که در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ سهم منابع عمومی دولت در جبران زیان شرکت‌ها حدود ۱۰ درصد بوده است. عمده این منابع نیز به صدا و سیما و راهداری وجاده‌ای تخصیص پیدا کرده است.

معمولا زیان شرکت‌های دولتی از دو محل تامین می‌شود اول دارایی شرکت و دوم منابع عمومی دولت. در بودجه ۱۴۰۱، تقریبا ۶۹ هزار میلیارد ریال اعتبار هزینه‌ای برای شرکت‌های زیان‌ده در نظر گرفته شده که در مقایسه با بودجه سال قبل ۵ درصد کمتر شده است.