سکینه مهرائی، گروه انرژی – بازار برق ایران آخرین تابستان را بدون خاموشی گسترده پشت سر گذاشت، اما پشت پرده این ثبات به گفته وزیر نیرو، ترکیبی از مدیریت سختگیرانه مصرف، سرمایه‌گذاری اضطراری در ذخیره‌سازی انرژی و اعلام آماده‌باش به صنایع پرمصرف بوده است.
در بیست‌ونهمین کنفرانس شبکه‌های توزیع نیروی برق، عباس علی‌آبادی از سالی “فوق‌العاده دشوار” سخن گفت و برای نخستین‌بار احتمال ممنوعیت مصرف برق در برخی بخش‌ها را مطرح کرد تا انرژی کشور «صرف حوزه‌هایی شود که بر تولید ناخالص داخلی اثر مستقیم دارند».
او با اشاره به عبور صنعت آب و برق از پنجمین سال خشکسالی و ناترازی مزمن انرژی تأکید کرد: «دشمنان فکر نمی‌کردند از این تابستان عبور کنیم، اما با اراده ملی رکورد زدیم. با این حال مصرف بی‌رویه دیگر قابل تحمل نیست. ممکن است لازم شود مصرف در برخی حوزه‌ها ممنوع شود تا به سمت حوزه‌های ارزش‌افزا هدایت شویم.»
علی‌آبادی، دوره تازه‌ای را برای صنعت برق توصیف کرد که از رویکرد تک‌منبعی فاصله می‌گیرد. او گفت: «انرژی دیگر فقط سوخت فسیلی نیست.
زمین‌گرمایی مشکین‌شهر را وارد مدار کردیم، نیروگاه‌های اتمی هم در دست توسعه‌اند، هرچند ظرفیت فعلی فقط حدود هزار مگاوات است.» وزیر نیرو افزود: «ذخیره‌سازی انرژی باید از تلمبه‌خانه‌های بزرگ به خانه‌ها منتقل شود. امسال برنامه داریم دو تا سه هزار مگاوات ذخیره‌ساز را وارد شبکه کنیم.»
به اعتقاد او رشد مصرف، تهدید نیست بلکه «فرصتی برای رشد فناوری و GDP» است. وی ادامه داد: «خودروهای برقی وارد بازار خواهند شد و نباید با آن مقابله کرد. وظیفه ما افزایش بهره‌وری و هوشمندسازی شبکه است، نه ترس از رشد مصرف.»
کنترل رشد مصرف با ابزار هوشمند و محدودسازی
اما در سوی دیگر، مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر، از استمرار سیاست محدودسازی مشترکان پرمصرف و بهره‌گیری از فناوری هوشمند برای مدیریت اوج مصرف خبر داد: «هر مشترکی که به هشدار پیامکی بی‌توجه باشد با قطع موقت روبه‌رو می‌شود. امسال این اقدام به کاهش چهاردرصدی مصرف انجامید.» او گفت، رشد مصرف که پیش‌بینی ۸۹ هزار مگاواتی داشت، با مدیریت به ۷۸ هزار و ۵۰۰ مگاوات محدود شد.
رجبی‌مشهدی افشا کرد که ایران با کمبود ۲۰ هزار مگاواتی و خروج ۱۳ هزار مگاوات از نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل خشکسالی روبه‌رو بود: «اگر همان مسیر قبلی ادامه می‌یافت، صنایع بزرگ باید تعطیل می‌شدند. با جلوگیری از فعالیت ماینرها، ۲۴۵۵ مگاوات واحد حرارتی جدید و دو برابر شدن ظرفیت تجدیدپذیرها، توانستیم تابستان را بدون خاموشی پشت سر بگذاریم.»
علی‌آبادی با هشدار درباره مصرف بی‌رویه برق گفت که تمرکز وزارت نیرو بر تأمین انرژی صنایع مولد است و احتمال ممنوعیت مصرف در بخش‌های غیرمولد وجود دارد
او همچنین درباره شدت رشد مصرف گفت: «در دنیا رشد برق تابع هوشمندسازی است اما در ایران شدت آن بالاتر است؛ سال گذشته ۶۵۳۷ مگاوات به تقاضا افزوده شد که معادل ساخت ۵۷ نیروگاه بود. بااین‌حال به‌جای بحران، شاهد کاهش ۵ میلیارد مترمکعبی ذخیره آبی و حفظ پایدار شبکه بودیم.»
مدیرعامل توانیر افزود: «تبلیغات کولر گازی در صداوسیما ممنوع شده چون سالانه بیش از یک میلیون کولر جدید به شبکه اضافه می‌شود. حدود ۴۰۰ هزار دستگاه داخلی و بقیه وارداتی است. اگر کنترل نشود، کل دستاوردهای صرفه‌جویی از بین می‌رود.»
در کنار این تلاش ملی، پایتخت نیز شاهد اجرای یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های دیجیتال تاریخ صنعت برق بود. کامبیز ناظریان، مدیرعامل برق تهران بزرگ، از راه‌اندازی نخستین رصدخانه انرژی کشور خبر داد: «این سامانه بر پایه داده‌کاوی و تحلیل هوشمند بنا شده و برای نخستین بار به صرفه‌جویی پنج‌درصدی انرژی انجامیده که معادل تأمین برق ۵۰۰ هزار مشترک یا یک شهر دو‌میلیونی است.»
به گفته او، کاهش پنج‌درصدی مصرف معادل ظرفیت یک نیروگاه هزار مگاواتی است: «مرکز کنترل ما در کنار ۵۰ هزار کیلومتر شبکه شهری، توان کاهش ۱۵ درصدی حوادث و قطعی‌ها را فراهم کرده است. تا تابستان آینده یک میلیون کنتور هوشمند دیگر نصب می‌شود تا تعامل مشترکان با شبکه دوطرفه شود.» ناظریان تأکید کرد برق تهران اکنون با ۳۳ درصد شبکه کشور برابر است و پتانسیل تبدیل‌شدن به پایلوت برقی‌سازی ایران را دارد.
تبدیل تهدید به فرصت
علی‌آبادی با مرور روند جهانی، مسیر آینده را ترکیب «توسعه تجدیدپذیرها و ذخیره‌سازی خانگی» دانست و گفت: «در دنیا اگر مصرف زیاد شود ولی GDP بالا نرود، فاجعه است. اما ما می‌خواهیم رشد برق همسو با رشد تولید ملی باشد.» او افزود: «من طرفدار مصرف کم نیستم، طرفدار مصرف هوشمندم. انرژی باید به رشد فناوری، اشتغال و ارزش افزوده منجر شود؛ نه اسراف در کولر و ماینر.»
وزیر نیرو با اشاره به توان مهندسی کشور گفت: «از صادرات نیروگاه تا حضور دانش‌بنیان‌ها، صنعت برق ایران در جایگاهی است که حتی روسیه از خدمات فنی ما استفاده کرده. دانشگاهیان باید فعال‌تر شوند تا فناوری ذخیره‌ساز و کنتور هوشمند بومی تثبیت شود.»
در پایان کنفرانس، مدیرعامل توانیر آینده صنعت برق را وابسته به مشارکت همگانی خواند و اعلام کرد: «سال آینده، اصلاح الگوی مصرف با جایگزینی سقف برای هر تعرفه، جرم‌انگاری استخراج رمزارز غیرمجاز و افزایش کنتورهای هوشمند به ۱۰ میلیون واحد در دستور کار است.» به گفته او، در هفت‌ماهه امسال ۶۵ هزار انشعاب غیرمجاز اصلاح و قانونی شده و ۳۹ مرکز پایش داده مصرف به‌صورت شبانه‌روزی فعال‌اند.
در نتیجه این سیاست‌ها، ایران در سال ۱۴۰۴ بدون خاموشی سراسری وارد فصل سرد می‌شود؛ رکوردی که از دید ناظران «معلول مدیریت سختگیرانه و آینده‌نگری فناورانه» است.
با این‌حال تأکید علی‌آبادی بر احتمال ممنوعیت مصرف برخی مصارف غیرمولد هشداری است برای دستگاه‌ها و صنایع غیرضروری: برق یارانه‌ای دیگر تضمین‌شده نخواهد بود و مسیر دولت چهاردهم، برق را از «هزینه مصرفی» به «سرمایه تولیدی» بدل می‌کند.
