دلار و طلا سوار موج، بورس و مسکن بی ساحل
مریم غدیرپور
از اول مرداد تا امروز پنجم مهر ۱۴۰۴، بازارهای ایران صحنه یک موج شدید هیجانی بودند. خبرهای مربوط به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و سفر رئیس‌جمهور به نیویورک، فضای اقتصادی را پر از شایعات و سناریوهای بدبینانه کرد.
نقدینگی عمومی با شتابی بی‌سابقه به سمت دارایی‌های امن‌تر با ضریب نقدشوندگی بالا حرکت کرد و اولویت سرمایه‌گذاری مردم بار دیگر با داغ شدن پول تغییر کرده است.
به گزارش عصر اقتصاد، قیمت دلار آزاد ابتدای مرداد روی ۸۸ هزارتومان بود و پایان همان ماه از ۹۵هزارتومان عبور کرد. در شهریور به سرعت به کانال ۱۰۰ هزار تومان رسید و اوایل مهر، رکورد ۱۱۰ هزارتومان را ثبت کرد. طلای ۱۸ عیار، از گرمی ۷ میلیون و ۱۵۰ هزار تومان در ابتدای مرداد، به بیش از ۱۰ میلیون تومان در مهر ماه صعود کرد و سکه امامی از حدود ۸۶ میلیون تومان به بالای ۱۱۰ میلیون تومان پرتاب شد. این مسیر پرتلاطم باعث شد ارز و طلا در صدر انتخاب‌های مردم برای حفظ ارزش پول قرار گیرند.
صندوق‌های طلا؛ موج جذابیت رسمی
صندوق‌های قابل‌معامله طلا (ETF) با ورودی سرمایه‌ای ۴۵٪ بالاتر از میانگین فصلی، تابستان پررونقی را تجربه کردند. جذابیت ترکیب رشد سریع قیمت سکه، نقدشوندگی روزانه و معاملات شفاف، سرمایه‌گذاران خرد و متوسط را به این ابزار هدایت کرد. این صندوق‌ها عملاً پلی رسمی بین هیجان بازار نقدی طلا و سرمایه‌گذاری قانون‌مند ایجاد کردند.
صندوق‌های درآمد ثابت بانکی با سود سالانه ۲۶ تا ۳۳ درصد، مقصد آرام و مطمئن نقدینگی کم‌ریسک بودند. گرچه بازدهی‌شان در برابر طلا و دلار جذابیت کمتری داشت، اما امنیت سپرده‌گذاری و ثبات جریان درآمدی، همچنان برای سپرده‌گذاران سنتی ارزشمند بود.
بورس؛ نیم‌فصل صعود و نیم‌فصل احتیاط ، مسکن در رکود سنگین
رشد دلار به نمادهای صادرات‌محور رونق داد و در مرداد و اوایل شهریور بازدهی مثبتی ایجاد شد. اما شایعه تحریم‌های تازه و نگرانی از محدودیت‌های صادرات، سرعت ورود نقدینگی به بورس را کم کرد و شاخص کل در نیمه دوم شهریور به نوسان خنثی یا منفی گرایید. سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت ترجیح دادند سود سریع را در بازار طلا و ارز جست‌وجو کنند.
صندوق‌های طلا در تابستان، ۴۵ درصد سرمایه بیشتری نسبت به میانگین فصلی جذب کردند و به مسیر رسمی و شفاف سرمایه‌گذاری برای کسانی که نمی‌خواهند با بازار نقدی درگیر شوند تبدیل شدند
برخلاف سال‌های قبل که رکود با رشد آرام یا ثبات قیمتی همراه بود، امسال بازار مسکن با کاهش همزمان معاملات و قیمت روبه‌رو شد. آپارتمان‌های متراژ متوسط و مناطق مصرفی بیشترین افت را داشتند و فروشندگان در بسیاری از مناطق مجبور به تخفیف شدند تا مشتری جذب کنند. اما حتی کاهش چند درصدی قیمت‌ها هم خریدار جدی پیدا نکرد. سرمایه‌گذاران بزرگ نقدینگی خود را از ملک خارج کرده و به سمت بازارهای با بازدهی و نقدشوندگی بالاتر مانند طلا، ارز و صندوق‌های طلا بردند. مسکن به جای محل کسب سود، نقش «دارایی راکد» پیدا کرد و جذابیتش در میان گزینه‌های سرمایه‌گذاری به انتها سقوط کرد.
بازار زیر رو شده است
شاهین شایان‌آرانی، کارشناس ارشد بازارهای مالی، با اشاره به شرایط پرالتهاب مرداد و شهریور ۱۴۰۴ به عصر اقتصاد گفت: «سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و زمزمه‌های فعال شدن مکانیسم ماشه، فضای سیاسی و روانی بازار را زیر و رو کرد. همین شوک باعث شد نقدینگی آزاد مردم به سرعت از مسیرهای کم‌بازده خارج و وارد دلار و طلای فیزیکی شود. لازم به ذکر است دلار آزاد که در ابتدای مرداد ۸۸ هزار تومان بود، در کمتر از دو ماه به حدود ۱۱۰ هزار تومان رسید. طلای ۱۸ عیار نیز از ۷ میلیون و ۱۵۰ هزار تومان به بیش از ۱۰ میلیون تومان پرواز کرد.»
دبیر کانون صنفی صرافان ارز که در روزهای اوج نوسان با خبرآنلاین گفت‌وگو کرده بود، هم این روند را تأیید کرده و گفته بود: «اگر تنش‌های سیاسی کاهش پیدا کند، دلار و طلا روند نزولی خواهند داشت، اما تا آن زمان، این دو بازار همواره پناهگاه امن سرمایه‌ها هستند.»
شایان‌آرانی ادامه داد: «سکه امامی نیز با جهش‌های متوالی روبه‌رو شد و جایگاه خود را به عنوان ابزار ذخیره ارزش تثبیت کرد. نکته کلیدی، رشد چشمگیر صندوق‌های ETF طلا بود. این صندوق‌ها در تابستان، ۴۵ درصد سرمایه بیشتری نسبت به میانگین فصلی جذب کردند و به مسیر رسمی و شفاف سرمایه‌گذاری برای کسانی که نمی‌خواهند با بازار نقدی درگیر شوند تبدیل شدند.»
دو چهره بورس
بازار بورس دو چهره متفاوت داشت: نیمه اول تابستان، رشد مثبت به‌ویژه در نمادهای صادراتی که از افزایش نرخ ارز سود بردند؛ نیمه دوم، افت جریان نقدینگی به‌دلیل شایعات تحریمی و ترس از محدودیت‌های صادرات. بسیاری از فعالان کوتاه‌مدت ترجیح دادند سود سریع خود را نقد کنند و به سمت بازارهای موازی کم‌ریسک‌تر حرکت کنند.
در بخش دیگری از گفت‌وگو، شایان‌ارانی به رفتار محافظه‌کاران اشاره کرد: «صندوق‌های بانکی با سود سالانه ۲۶ تا ۳۳ درصد همچنان محل امن سپرده‌گذاران سنتی‌اند. این گروه حاضر نیستند سرمایه‌شان را در بازارهای پرنوسان به خطر بیندازند.»
در همین شرایط بازار مسکن نیز دراین‌میان شرایط متفاوتی داشت. به گفته او: «برای اولین بار در سال‌های اخیر شاهد افت همزمان معاملات و قیمت‌ها بودیم. رکود سنگین، نقدینگی را مجبور کرد به سمت بازارهایی با نقدشوندگی و بازدهی بالاتر مانند طلا، ارز و حتی اوراق درآمد ثابت برود. فعلاً ملک نقش دارایی راکد را پیدا کرده است.»
شایان‌ارانی و دبیر کانون صنفی صرافان، هر دو بر این الگو توافق دارند: صدر هرم جذابیت دلار و طلای فیزیکی است؛ رتبه دوم صندوق‌های ETF طلا، نقدشونده و شفاف؛ میانه بورس با وابستگی به شرایط سیاسی؛ پایین‌تر صندوق‌های بانکی به عنوان مأمن محافظه‌کاران؛ و کف هرم مسکن که در رکود و بدون جذابیت کوتاه‌مدت مانده است. چنان‌که دبیر کانون صنفی صرافان ارز گفته بود، آرامش سیاسی می‌تواند این هرم را جابه‌جا کند، اما در تابستان ۱۴۰۴ مسیر طبیعی نقدینگی به وضوح دلاری و طلایی بود.
کلام آخر
سهم جذب نقدینگی در تابستان ۱۴۰۴ به‌گفته شایان‌ارانی و بر اساس ارزیابی بازارها به این ترتیب بود: حدود ۴۰ درصد نقدینگی آزاد به بازار ارز رفت، عمدتاً دلار آزاد که رشد سریع داشت. طلای فیزیکی، به‌ویژه سکه امامی و طلای ۱۸ عیار، حدود ۳۰ درصد جذب کرد. صندوق‌های ETF طلا با افزایش ۴۵ درصدی ورودی نسبت به میانگین فصلی، ۱۵ درصد از نقدینگی را به خود اختصاص دادند.
شایعه تحریم‌های تازه و نگرانی از محدودیت‌های صادرات، سرعت ورود نقدینگی به بورس را کم کرد و شاخص کل در نیمه دوم شهریور به نوسان خنثی یا منفی گرایید
بورس، در نیمه اول فعال اما نیمه دوم محتاط، نزدیک به ۷ درصد سهم داشت. صندوق‌های بانکی با سود ثابت حدود ۵ درصد جذب کردند و بازار مسکن کمتر از ۳ درصد، به دلیل رکود و کاهش جذابیت.تابستان ۱۴۰۴ نشان داد که در شرایط تورمی و نااطمینانی سیاسی، بازار ارز و طلا همچنان پناهگاه اصلی نقدینگی هستند.
پس از آن، صندوق‌های طلا بیشترین اقبال را گرفتند، بورس در جایگاه بعدی ماند و صندوق‌های بانکی حامی سرمایه‌های محافظه‌کار شدند. مسکن، با افت قیمت و نبود خریدار، از دایره انتخاب‌های فعال مردم خارج شد. رفتار کلی مردم نشان داد که مسیر دلاری و طلایی نه‌تنها سریع‌ترین، بلکه مطمئن‌ترین واکنش در برابر فشار روانی مکانیسم ماشه و نگرانی‌های سیاسی است.
