امنیت مجازی در سفرهای واقعی!
قتل تلخ الهه حسین‌نژاد بار دیگر امنیت سفرهای آنلاین را زیر سؤال برد. شایعاتی مبنی بر نقش یک راننده تاکسی اینترنتی در این جنایت (اگرچه بعدها تکذیب شد) خشم گسترده‌ای در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت.
آنچه مردم را نگران کرد، فقط حادثه نبود، بلکه این حقیقت بود که اعتماد به سرویسی که قرار بود هوشمند و امن باشد، چقدر راحت می‌تواند درهم بشکند!
مدارک جعلی و حساب‌های اجاره‌ای؛ ورود بدون فیلتر
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات امنیتی، ورود رانندگانی با مدارک هویتی جعلی به سامانه‌های تاکسی آنلاین است. در فقدان اتصال مؤثر به پایگاه‌های ثبت احوال یا راهور، تنها ارسال یک تصویر می‌تواند کافی باشد تا شخصی با هویتی ساختگی وارد ناوگان شود. علاوه بر این، پدیده‌ای به‌نام «حساب اجاره‌ای» نیز در حال گسترش است؛ افراد واجد شرایط حساب کاربری می‌گیرند، سپس آن را به کسانی واگذار می‌کنند که ممکن است فاقد گواهینامه، دارای سوء‌پیشینه یا حتی سابقه اعتیاد باشند.
نقض امنیت در سایه نبود نظارت کیفری و سلامت روان
فرایند بررسی پیشینه کیفری رانندگان هنوز به‌صورت فراگیر اجرا نمی‌شود. اگرچه برخی پلتفرم‌ها با پلیس همکاری‌هایی را آغاز کرده‌اند، هنوز این اقدامات الزام‌آور نیستند و تفاوت‌های جدی بین شرکت‌ها دیده می‌شود.
ماجرای تجاوز راننده‌ای در یزد به دختر ۱۲ساله، که سابقه قضایی داشته و هنگام جرم تحت تأثیر مواد مخدر بوده، نمونه‌ای روشن از نتیجه این خلأ است.
در حوزه سلامت روان نیز وضعیت چندان بهتر نیست. تست اعتیاد و معاینات روان‌شناختی که برای رانندگان حمل‌ونقل عمومی الزامی است، هنوز در پلتفرم‌های آنلاین نهادینه نشده. یک پلتفرم بزرگ از سال ۱۴۰۰ غربالگری روان را آغاز کرده و طی دو سال بیش از ۵۸ هزار راننده را به‌دلیل رفتارهای نگران‌کننده تعلیق و ارجاع به مشاوره داده است. این آمار زنگ خطری جدی است.
اما نکته آنجایی نگران کننده است که در میان رانندگان تاکسی اینترنتی مدعی سهم بازار بیشتر؛ فردی مشاهده شده که حتی روی فرمان خودرو خود پیام « کنترل» را چسبانده و از افسردگی شدید رنج می برد و در حین رانندگی از جفای روسای قبلی می نالد و گاهی عصبانی و گاهی گریان می شود. آیا این فرد که به گفته خود تحت درمان با روانشناس خود است، مستعد رفتارهای نابهنجار نیست؟
و سئوال مهمتر اینجا است که دارنده پلتفرم مدعی آیا نباید مسئولیتی در به کارگیری این افراد برگردن خود وبرنداش داشته باشد؟
قتل، شایعه یا واقعیت؟ افکار عمومی به پلتفرم‌ها اعتماد ندارد
در پرونده قتل الهه حسین‌نژاد، هرچند شرکت مورد اشاره سفر ثبت‌شده‌ای در سامانه نداشت، موج شایعات در فضای مجازی نشان داد چقدر سرمایه اجتماعی این سرویس‌ها آسیب‌پذیر شده است. واقعیت این است که وقتی در سال‌های گذشته مواردی از تجاوز، سرقت و حتی قتل در همین فضاها رخ داده، افکار عمومی نمی‌تواند به صرف تکذیب، آرام شود.
الگوهای جهانی، فیلتر بی‌چانه، امنیت بی‌تعارف
در بسیاری از کشورها، صدور مجوز رانندگی تاکسی اینترنتی تنها پس از بررسی چندلایه اطلاعات کیفری، اثر انگشت، آزمایش روان و اتصال به بانک‌های اطلاعاتی امنیتی ممکن است. در ایران، نبود سامانه یکپارچه‌ای که تمامی اطلاعات شخص را پیش از صدور مجوز بررسی کند، راه را برای دور زدن فیلترها باز گذاشته است. هر چند که تاکسی های اینترنتی معتقدند تایید صلاحیت افراد در این شغل بر عهده آنها نیست!
بیمه مسافری؛ ریسک پنهانی دیگر
بخش مهمی از خطر، مربوط به خودروهاست. بیمه مسافربری در ایران برای خودروهای شخصی تاکسی‌آنلاین الزامی نیست و در تصادف‌ها، بیمه‌گر می‌تواند از پرداخت خسارت سر باز بزند. راننده‌ها هم برای صرفه‌جویی، اغلب بیمه عادی می‌خرند یا اصلاً تمدید نمی‌کنند. این یعنی مسافر بدون هیچ ضمانت جبران خسارتی سوار خودرو می‌شود.
بازار زیرزمینی حساب‌فروشی و نبود جرم‌انگاری روشن
درچنین شرایطی گفته می شود؛ با نبود قانون شفاف، بازار سیاه حساب‌فروشی رونق گرفته است. حساب‌های رانندگی با مدارک تأییدشده خریدوفروش می‌شوند و عملاً هرکس با هر سابقه‌ای می‌تواند وارد سیستم شود. چون جرم‌انگاری مشخصی در این زمینه وجود ندارد، برخورد قضایی معمولاً پس از وقوع حادثه و در قالب شکایت شخصی انجام می‌گیرد.
راه حل چیست؟ بازسازی اعتماد پیش از آنکه دیر شود
امنیت مسافر باید تبدیل به الزام شود، نه یک انتخاب. استعلام بلادرنگ هویت، اتصال سکوها به پایگاه‌های پلیس و ثبت احوال، بیمه اجباری مسافر و غربالگری روان‌شناسی و اعتیاد باید به‌صورت فراگیر و اجباری اجرایی شود. همچنین ایجاد صندوق بیمه حوادث خاص برای سفرهای آنلاین می‌تواند آرامش ذهنی کاربران را تقویت کند.
در پایان، باید یادآور شد که هر درخواست سفر یک کاربر، معامله‌ای نابرابر با اعتماد است. اعتماد به سامانه‌ای که باید ضامن سلامت، امنیت و بازگشت آرام مسافر باشد. اگر این اعتماد فروریزد، بازسازی آن، دشوارتر از ساخت هر الگوریتم یا کمپین تبلیغاتی خواهد بود.
قتل الهه حسین‌نژاد، چه با پلتفرم مرتبط بوده باشد یا نه، نشان داد چقدر زیرساخت‌های ما برای امنیت، هنوز آماده نیستند و هیچ چیزی، مهمتر از جان یک انسان، نباید قربانی سهل‌انگاری شود.
