اگر ترامپ بیاید…

مهران ابراهیمیان

دلار در روزهای آخر سال روند افزایشی به خود گرفته و بسیاری از اقتصاد دانان یکی از دلایل این افزایش نرخ دلار را احتمال پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مطرح می کنند.

اقتصاد دانانی مانند وحید شقاقی و مرتضی افقه اثر این موضوع را بر تورم انتظاری بسیار می دانند و در مقابل اما برخی کارشناسان مانند دکتر جواد حیران نیا کارشناس روابط بین المللل اثر پیروزی ترامپ را بر روابط خارجی و منطقه ای را زیاد نمی دانند زیرا شرایط را متفاوت تر از دور اول ترامپ می بیند.

عصر اقتصاد در گزارشی به بررسی این موضوع پرداخته است که در ادامه می خوانید:

خروج آمریکا از برجام توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه و پیشین آن کشوردر ۲۸ اردیبهشت ۶ ساله می شود و اکنون آثار فشارهای سخت و ناجوانمردانه این تصمیم با تجربه تورم های بالا تا حدودی خنثی شده و اقتصاد ایران اکنون بیشتر دچار مشکلات ساختاری و بودجه سنگین است تا آثار تحریمی موجود که تا حدودی هم تعدیل شده است.

اما بازگشت دوباره دونالد ترامپ در انتخابات آبان ماه چه تاثیری بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت و آیا باز هم فشار جدیدی بر اقتصاد ضعیف کشورخواهد گذاشت؟ و سئوال مهمتر این است که آیا دولت رئیسی در سال کامل و آخر دوره ریاست جمهوری اش برنامه ای برای این موضوع و جلوگیری از شکل گیری انتظارات تورمی آن دارد یانه؟

از یک سو با تجربه سخت گیری های گذشته و تحریم های اعمالی مردم نگران هستند و از سوی دیگر همین تجربه می تواند چراغ راه دولتمردان در کنترل اوضاع داخلی و پیش بینی پذیرتر شدن ترامپ در حوزه سیاست خارجی باشد

از یک سو با تجربه سخت گیری های گذشته و تحریم های اعمالی مردم نگران هستند و از سوی دیگر همین تجربه می تواند چراغ راه دولتمردان در کنترل اوضاع داخلی و پیش بینی پذیرتر شدن ترامپ در حوزه سیاست خارجی باشد.

تنش های منطقه ای بعید است

دکتر جواد حیران نیا مدیر گروه مطالعات خلیج فارس مرکز مطالعات خاور میانه در گفتگو با عصر اقتصاد می گوید: در روابط ایران با کشور های منطقه دو دیدگاه وجود دارد که در دیدگاه اول روابط بین کشورهای منطقه مانند دوره اول آشوب ناک خواهد بود و تنش ها مانند دوران بعد از خروج ترامپ از برجام تا زمان سرکار آمدن بایدن افزایش پیداخواهد کرد.

وی می افزاید: اما در دیدگاه دوم تنش ها مانند سابق نخواهد بود و ملاحظات منطقه ای و بین المللی را در نظر می گیرد که به نظر می رسد دیدگاه دوم منطقی تر باشد.

حیران نیا این اتفاق را نتیجه توجه ویژه آمریکا در سیاست خارجی می داند و می گوید: سیاست خارجی بر توجه ویژه بر چین دارد و تمرکز به سمت شرق آسیا نیز در سخنان انتخاباتی ترامپ هم سایه افکنده است.

وی همچنین با اشاره به تنش زدایی در کشورهای منطقه طی دوران بایدن در اثر کاهش نظم هژمونیک گفت: کشورهای منطقه ای به این نتیجه رسیده اند که مسائل درون منطقه ای را خودشان حل و فصل کنند، به وِیژه مسائل مربوط به رسیدن به امنیت فوری مانند موضوع یمن برای عربستان .

وی ادامه داد: از سوی دیگر با توجه به چشم اندازهای اقتصادی کشورهای منطقه مانند برنامه های اقتصادی ۲۰۳۰ در امارات و عربستان و پروژه هایی که تعریف کرده اند، نیاز به ثبات منطقه ای بیش از پیش اهمیت دارد و همچنین در این پروژه ها و کریدورهای جدید منطقه ای، غربی ها، چینی ها و هندی ها نیز ذینفع هستند که همگی نشان از آرامش بیشتر منطقه نسبت به دور اول ترامپ دارد.

چشم اندازهای اقتصادی کشورهای منطقه مانند برنامه های اقتصادی ۲۰۳۰ در امارات و عربستان و پروژه هایی که تعریف کرده اند، نیاز به ثبات منطقه ای بیش از پیش اهمیت دارد و همچنین در این پروژه ها و کریدورهای جدید منطقه ای، غربی ها، چینی ها و هندی ها نیز ذینفع هستند که همگی نشان از آرامش بیشتر منطقه نسبت به دور اول ترامپ دارد

وی در پاسخ به این سئوال که ارزیابی شما از اعمال تحریم ها در دوران ترامپ چیست؟ گفت: اگر چه مساله نگاه دشمنی به ایران موضوعی دو حزبی است و در دوران بایدن در قالب موضوع اندستندینگ « understanding» تا حدودی به فهم مشترک در کاهش تنش ها نزدیک شدیم اما ممکن است که با پیروزی ترامپ تحریم ها به ویژه در فروش نفت تصمیمات سختگیرانه تر اتخاذ شود.

وی در پاسخ به سئوال دیگر عصر اقتصاد مبنی بر وجود این نگاه که ترامپ اهل معامله بوده و ممکن است توافق جدیدی رخ دهد، گفت: این دیدگاه تا حدودی درست اما با توجه به قدرت رسیدن اصولگراهای رادیکال در داخل ایران به نظر نمی رسد اگر به توافقی هم برسیم ، توافق خیای چشمگیری باشد و چیزی شبیه همان understanding خواهد بود که در ماه می ۲۰۲۳ منعقد شد. آنها می خواهند به نوعی نگرانیشان برای غنی سازی مرتفع شود و ممکن است برای فروش نفت دست ما را باز بگذارند.

این تحلیل را می تواند در سخنان ترامپ نیز دریافت. ترامپ در واکنش به سخنرانی سالیانه جو بایدن در کنگره اخیرا نوشت: «بایدن ایران را ثروتمند کرد که باعث ایجاد مشکلاتی در کل منطقه شد!» وی خاطرنشان کرد که دولت او اوضاع با ایران را کنترل می‌کرد.

ترامپ، مردی از جنس بازار

دونالد ترامپ دقیقا برخاسته از متن بازار آمریکا بوده و منجر به انجام اقداماتی در تاریخ آمریکا شده که از جمله ارتباط با «کیم جونگ اون» رهبر کره شمالی است. ترامپ اساسا اهل معامله بوده از نظر وی، کشورهایی چون روسیه، چین و حتی ایران در صورتی که منافع آمریکا را تامین نمایند، دشمن محسوب نمیشوند اگر چه در مواردی چون کشورهای همسو با آمریکا مانند عربستان سعودی و امارات، با بزرگنمایی خطر ایران، بزرگترین قراردادهای تسلیحاتی را با این کشورها به امضا رساند و سود کلانی از این معامله برداشت کرد.

وی در جریان سخنرانی انتخاباتی خود در ایالت آیووا، با انتقاد تند از عملکرد و سیاست های فعلی فدرال رزرو، جروم پاول را «نابودگر کشور» معرفی کرده. لذا، محاسبات اینطور نشان می دهند که با توجه به کنترل تقریبی تورم در آمریکا، در صورت انتخاب ترامپ به ریاست جمهوری، وی با سرعتی بیش از برنامه فدرال رزرو، اقدام به کاهش نرخ بهره بانکی خواهد کرد تا از این طریق، سرمایه های شهروندان آمریکا بار دیگر از بانک ها به سمت بازار روانه شود. چنین اقدامی اساسا می تواند منجر به ایجاد جهش در بازارهای مالی جهانی از جمله فلزات گرانبها، فلزات اساسی و سهام شرکت های صنعتی شود که نشانه های ان نیز در هفته های اخیر کاملا بر روی انس جهانی و نرخ ارز رمزها و… مشهود بوده است.

ترامپ و بازار نفت و مشتقات

عملکرد بایدن با شانس، تنش های ژئوپلوتیکی و تغییر شرایط اقتصاد جهانی در اثر پایان کرونا در حوزه نفت و گاز بسیار بهتر از ترامپ بوده است. اما در صورت پیروزی ترامپ، وضعیت بازار نفت و گاز چه خواهد شد؟

چشم انداز رقابت بین جو بایدن، رئیس جمهور فعلی و دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق – نامزد حزب جمهوری خواه – می تواند با توجه به تفاوت های قابل توجه آنها، بخش سوخت های فسیلی را متزلزل کند.

اغلب، ترامپ و مقامات حزب جمهوری خواه اعلام کرده اند که می خواهند آنچه را که «جنگ بایدن» علیه انرژی آمریکا می نامند، متوقف کنند، در حالی که تحلیلگران و فعالان محیط زیست می گویند که رئیس جمهور فعلی دموکرات در مخالفت کامل با بخش نفت و گاز عمل نکرده است.

اما به طور کلی، تغییر در دولت به معنای تغییر اساسی در سیاست انرژی ایالات متحده است و صرف نظر از عواقب آن برای بخش‌های کم کربن و سرمایه گذاری ها در بخش های انرژی های تجدید پذیر و کاهش کربن، پیامدهای عمده‌ای هم برای صنعت نفت و گاز خواهد داشت.

در کوتاه‌مدت، کلوزا معتقد است که ریاست‌جمهوری ترامپ با اتخاذ رویکرد سخت‌گیرانه‌ترقیمت نفت را افزایش می‌دهد و ممکن است تحریم‌های جدیدی را علیه ایران و ونزوئلا اعمال کند که به معنای احتمال از دست دادن بخشی از عرضه در بازار جهانی است

احتمال کاهش قیمت نفت

دو نوع نگاه کلی درباره تاثیر روسای جمهور امریکا بر بازار نفت وجود دارد که یکی بر بی اثر بودن افراد در مسند ریاست جمهوری آمریکا تاکید دارند و معتقدند وزن دهی به آنها اغراق آمیز بوده و حتی خلاف شعارهایشان عمل کرده اند و برخی دیگر نیز بر این باورند که مجموع سیاست های اتخاذ شده آنها چه در داخل آمریکا و چه در خارج از مرزهای انها اثر گذار است.

با این حال تحلیلگران انتظار دارند که پیروزی ترامپ با کمک به افزایش عرضه جهانی، قیمت نفت خام را کاهش دهد، اگرچه تولید نفت آمریکا در دوران ریاست جمهوری بایدن به بالاترین حد خود رسیده است که به کنترل قیمت ها کمک کرده است.

تام کلوزا، مدیر جهانی تجزیه و تحلیل انرژی در ارائه‌دهنده داده‌های بخش OBIS، گفت که در دوره دوم ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور، قیمت نفت را با افزایش تولید در سایر کشورها و عملیات اکتشاف بیشتر در ایالات متحده و جاهای دیگر به طور کلی کاهش می‌دهد. اما در کوتاه‌مدت، کلوزا معتقد است که ریاست‌جمهوری ترامپ با اتخاذ رویکرد سخت‌گیرانه‌ترقیمت نفت را افزایش می‌دهد و ممکن است تحریم‌های جدیدی را علیه ایران و ونزوئلا اعمال کند که به معنای احتمال از دست دادن بخشی از عرضه در بازار جهانی است.

همچنین تحلیلگران سیتی گروپ به رهبری اریک لی انتظار دارند که در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات نوامبر، تأثیر خالص بر قیمت نفت، علاوه بر احتمال افزایش عرضه از سوی کشورهای اوپک پلاس و احتمال تشدید تنش های تجاری، کاهشی خواهد بود.

ترامپ تعرفه های ۱۰ درصدی بر تمام واردات و ۶۰ درصدی بر واردات چین اعمال کرد که بر تقاضای نفت خام تأثیر می گذارد.

تام کلوزا، مدیر جهانی تجزیه و تحلیل انرژی در این باره تاکید دارد که روسای جمهور ایالات متحده به طور مستقیم بر قیمت سوخت های فسیلی تأثیر نمی گذارند اما سایر عوامل، از جمله رویدادهای ژئوپلیتیکی و سطح عرضه و تقاضا در سایر نقاط جهان منجر به بالا و پایین رفتن قیمت نفت می شود.

رئیس‌جمهور سابق پیش از این در کارزار انتخاباتی خود افزایش تولید نفت و گاز را به عنوان یک اولویت مشخص کرده است.

یک جنگ تجاری جهانی باعث کاهش رشد و افزایش تورم می‌شود و آن را به بزرگترین خطر ژئوپولیتیکی تبدیل می‌کند که بازار‌ها باید در ماه‌های آینده در نظر بگیرند. در این سناریو معکوس شدن روند جهانی شدن، جداسازی، پراکندگی، حمایت از صنایع و تولیدات داخلی، بالکانیزاسیون زنجیره‌های عرضه جهانی و دلارزدایی به خطرات بزرگ تری برای رشد اقتصادی و بازار‌های مالی تبدیل خواهند شد

تاثیر ترامپ بر بازهارهای مالی جهان

وریل روبینی؛ از مشهورترین اقتصاددانان جهان است که عمدتا نگاهی «بدبینانه» به تحولات در حال وقوع در جهان دارد پیش بینی بهان ۲۰۰۷ مسکن امریکا و سقوط اقتصاد جهانی در آستانه کرونا را پیش بینی کرده که اگر دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر پیروز شود جهان بیش از وضعیت فعلی بی ثبات خواهد شد.

استاد بازنشسته در مدرسه کسب و کار اشترن دانشگاه نیویورک بر این باور است که بزرگترین تاثیری که دولت احتمالی ترامپ بر بازار‌ها خواهد گذاشت سیاستگذاری‌های اقتصادی آن دولت است. تردیدی وجود ندارد که ترامپ سیاست‌های حمایت از تولیدات و صنایع داخلی امریکا را تشدید خواهد کرد. ترامپ پیش‌تر گفته بود که بر همه کالا‌های وارداتی به ایالات متحده تعرفه ۱۰ درصدی اعمال خواهد کرد (میانگین نرخ تعرفه در حال حاضر حدود ۲ درصد است) و احتمالا حتی تعرفه‌های بیشتری بر واردات از چین اعمال خواهد کرد. این امر نه تنها در مورد رقبای استراتژیک مانند چین بلکه در قبال با متحدان آمریکا در اروپا و آسیا مانند ژاپن و کره جنوبی جرقه جنگ‌های تجاری جدیدی را خواهد زد.

خطر جنگ تجاری و رکود

وی ادامه می دهد: یک جنگ تجاری جهانی باعث کاهش رشد و افزایش تورم می‌شود و آن را به بزرگترین خطر ژئوپولیتیکی تبدیل می‌کند که بازار‌ها باید در ماه‌های آینده در نظر بگیرند.

در این سناریو معکوس شدن روند جهانی شدن، جداسازی، پراکندگی، حمایت از صنایع و تولیدات داخلی، بالکانیزاسیون زنجیره‌های عرضه جهانی و دلارزدایی به خطرات بزرگ تری برای رشد اقتصادی و بازار‌های مالی تبدیل خواهند شد.

خطرات رکود تورمی اضافی مرتبط با رویکرد ترامپ از جمله نگرش انکارگرایانه وی نسبت به تغییرات آب و هوایی و احتمال این که او تلاش کند “جروم پاول” رئیس فدرال رزرو ایالات متحده را با شخصیتی منعطفتر جایگزین کند افزایش خواهد یافت. در نهایت، سیاست‌های مالی ترامپ باعث افزایش کسری بودجه می‌شود که در حال حاضر بسیار زیاد است.

خطر این که محافظان اوراق قرضه((Bond Vigilantes سرمایه گذارانی هستند که با فروش تهاجمی اوراق قرضه علیه سیاست‌های مالی ویا پولی انبساطی اعتراض می‌کنند ) در نهایت بازار‌های اوراق قرضه را با بازدهی بسیار بالاتر شوکه کنند افزایش می‌یابد. با بالا بودن و افزایش بدهی‌های خصوصی و دولتی این امر شبح یک بحران مالی را به وجود می‌آورد.

پیش بینی تضعیف بین المللی دلار و تقویت آن در مقابل ریال

در حالی که اقتصادانان بین الملی حضور ترامپ را برای بازارهای مالی مثبت ارزیابی نمی کنند و در نهایت معتقد به تضعیف دلار وبازارهای مالی می شود اما در ایران عملا و از هم اکنون منجر به تقویت قیمت دلار در مقابل ریال شده است.

دکتر قنبری اقتصاد دانان کارشناس اقتصادی در گفتگو با سایت بازار با بیان اینکه شرایط تحریم ها و قرار گرفتن ایران در لیست سیاه اف ای تی اف به همراه بلاتکلیفی مسئله برجام همچنین انتخابات پیش روی امریکا و احتمال بازگشت ترامپ نیز این روزها نگرانی هایی را برای برخی ها ایجاد کرده است که مبادا ارزش سرمایه هایشان چنانچه آنرا تبدیل به ارز یا طلا نکنند، از بین برود

وحید شقاقی اقتصاد دان نیز در این باره گفته است: در سال ۱۳۹۷ شاهد آن بودیم که کمپین فشار حداکثری ترامپ علیه ایران اجرا شد که در ابتدا بخش نفت ایران را از کار انداختند و پس از آن صادرات نفت ایران به زیر ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسید و پس از آن فشار بسیار سنگینی بر بخش بیمه‌ای، بانکی و تجارت ایران وارد و تقریبا شرایط تحریمی کشور به سرعت تشدید شد.

واقعیت این است که بیشترین انتظارات تورمی در ایران از انتخابات امریکا نشات می‌گیرد.بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس، نی گفته است: اگر در آینده، ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا شود، باید آماده باشیم که فشار تحریمی ما افزایش پیدا کند و شوک به بازار دارایی‌ها وارد شود.

بابک نگاهداری نیز گفته: اکنون کشور در جنگ اقتصادی قرار دارد و عدم افزایش ذخایر ارزی به‌معنای خلع سلاح کشور است با این حال ما در شرایطی به سر می‌بریم که ذخایر ارزی نه‌تنها افزایش نیافته، بلکه شاهد کاهش آن هستیم.

او گفته که در راستای توافق اوکراین و روسیه اقداماتی انجام می دهد و البته با حضور ترامپ در کاخ سفید، آمریکا بر مهار چین تمرکز خواهد کرد و در نتیجه خرید نفت ایران توسط این کشور کاهش می‌یابد. از سوی دیگر امکان همکاری و مشارکت ایران و روسیه در موضوعات اقتصادی با مشکل مواجه می‌شود.

مرتضی افقه نیزبه فرارو گفته است: « حتی اگر فرض کنیم که ترامپ در انتخابات موفق نشود و فردی از جناح جمهوریخواه انتخاب شود، باز هم احتمال بازگشت تحریم‌ها بسیار بالا خواهد بود. متاسفانه از فرصت‌هایی که پس از رسیدن بایدن به ریاست جمهوری به وجود آمد، استفاده نکردیم و تقریبا هیچ اقدام خاصی انجام نشد. دولت فعلی معتقد بود که دولت روحانی فریب خورده و در توافقی که کسب کرده، به ایالات متحده باج داده است، اما همچنان در دولت سیزدهم شاهد شکل گیری توافق جدید و جایگزینی برای برجام نیستیم.»

این اقتصاددان گفته: «دولت هیچ راهی ندارد به جز این که تحولاتی ساختاری انجام دهد، هرچند که این تحولات، زمان بر است»

سه پیشنهاد برای آمادگی بدترین سناریو

مهدی فتحی مقدم کارشناس اقتصادی در گفتگو با عصر اقتصاد نیز درپاسخ به این سئوال که چه باید کرد؛ می گوید: در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، ایران ممکن است برای مواجهه با تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی جدیدی مواجه شود و لذا باید خود را برای بدترین سناریوه ها آماده کنیم .

وی می افزاید: در این باره می تواند سه راهکار جدی را در دستور کار قرار داد. که اولین آن تقویت همکاری با کشورهای دیگر به ویژه در حوزه های مشترک و سرمایه گذاری است. دومین اقدامی که باید هر چه سریعتر نسبت به ان تجدید نظر کرد تسهیل قوانین برای توسعه تولید داخلی ضروری است به ویژه که نرخ سرمایه گذاری ثابت در بخش نفت و صنعت در سالهای اخیر همچنان منفی است.

وی همچنین تلاش برای مذاکرات و دیپلماسی با آمریکا و کشورهای دیگرو کاهش تنش ها را مهم دانسته و می گوید: به طور کلی، ایران باید با توجه به شرایط جدید پس از پیروزی ترامپ، استراتژی‌های مناسب و هوشمندی را در نظر بگیرد تا به بهترین شکل ممکن با تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی مواجه شود.