بازار سوخت دو نرخیتر شد!
سکینه مهرائی
با آغاز عرضه بنزین سوپر وارداتی به قیمت هر لیتر ۸۰ هزار تومان، بازار سوخت ایران رسماً وارد فاز تازهای از چندنرخیشدن شد، مسیری که دولت میگوید سهمیهها را دست نمیزند، اما معادلات قیمت را تغییر میدهد.
به گزارش عصراقتصاد، پس از ماهها بلاتکلیفی، وعده و انتظار، سرانجام بنزین سوپر وارداتی به شکل رسمی وارد چرخه توزیع کشور شد و از روز پنجشنبه چهارم دیماه ۱۴۰۴ پای این سوخت پرحاشیه به خیابانهای پایتخت باز شد. آغاز عرضه بنزین سوپر، نهتنها پاسخی به تقاضای انباشتهشده بخشی از مصرفکنندگان، بلکه آزمونی تازه برای شیوههای جدید حکمرانی در بازار سوخت کشور محسوب میشود.
ماجرای بنزین سوپر از سالهای قبل آغاز شد، زمانی که بهدلیل افزایش مصرف داخلی بنزین و تمرکز پالایشگاهها بر تولید بنزین یورو، توزیع بنزین سوپر در جایگاههای کشور به حداقل رسید و عملاً در بسیاری از شهرها نایاب شد. همین کمیابی، خودروهای وارداتی و لوکس را که به سوخت با عدد اکتان بالاتر نیاز دارند، با چالش جدی مواجه کرد و استفاده از مکملهای سوخت به گزینهای اجباری تبدیل شد.
در چنین شرایطی، وزیر نفت تابستان امسال برای نخستین بار از برنامه واردات و عرضه بنزین سوپر سخن گفت و وعده داد که تا شهریورماه، این نوع سوخت در دسترس متقاضیان قرار میگیرد. با این حال، عبور از تابستان و سپس پاییز بدون تحقق این وعده، ابهامات و شایعات فراوانی را درباره قیمتگذاری بنزین، حذف یارانهها و تغییر در سهمیههای سوخت بهوجود آورد. مسئولان وزارت نفت، در واکنش به این فضا، بارها تأکید کردند که مشکلات مربوط به تخصیص ارز و فرآیندهای اجرایی در حال رفع است و طرح متوقف نشده است.
عرضه بنزین سوپر وارداتی با قیمت آزاد آغاز شد و دولت تاکید دارد این سوخت خارج از سهمیه بندی است و تأثیری بر بنزین یارانه ای ندارد
نقطه عطف این مسیر، مصوبه هیئت وزیران در ۲۰ آبان ۱۴۰۳ و احکام قانون بودجه سال ۱۴۰۴ بود؛ مصوبهای که به وزارت نفت اجازه داد واردات و توزیع بنزین سوپر را به اشخاص حقیقی و بخش خصوصی واگذار کند. بر همین اساس، مدل جدیدی برای تأمین این فرآورده تعریف شد؛ مدلی مبتنی بر سرمایهگذاری بخش خصوصی، عرضه در بورس انرژی و قیمتگذاری بر اساس عرضه و تقاضا، نه دستور اداری.
در ادامه، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی اعلام کرد که نخستین محموله بنزین سوپر وارداتی در ۲۷ آبانماه روی تابلو بورس انرژی میرود و امکان خرید آن از دوم آذر فراهم میشود. حجم عرضه اولیه ۳۰۰ هزار لیتر، قیمت پایه هر لیتر ۶۵۸ هزار ریال و محل تحویل بندر امام خمینی (ره) تعیین شد. این اتفاق، عملاً ورود رسمی بنزین سوپر وارداتی به شبکه رسمی کشور را رقم زد؛ سوختی که قیمت نهایی آن نه در وزارتخانه، بلکه در رقابت خریداران بورس انرژی مشخص شد.
سرانجام در روزهای ابتدایی دیماه، روابط عمومی شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی با صدور اطلاعیهای از آغاز عرضه میدانی بنزین سوپر وارداتی در تهران خبر داد. بر اساس این اطلاعیه، فاز نخست طرح با استقرار پنج خودروی سوخترسان سیار در نقاط مشخص پایتخت آغاز شده است. این خودروها با بدنه سبز رنگ و برچسب E+95 قابل شناسایی هستند و بنزین «سوپر پلاس یورو ۹۵» را به متقاضیان عرضه میکنند.
مشاهدات میدانی نیز نشان میدهد که این خودروهای سیار، بهویژه در مناطق شمال و غرب تهران مانند سعادتآباد، شهرک غرب، فرمانیه و محدوده لواسان با استقبال مالکان خودروهای وارداتی و لوکس مواجه شدهاند. قیمت هر لیتر بنزین سوپر وارداتی ۸۰ هزار تومان اعلام شده و علاوه بر آن، برای هر نوبت سوختگیری، کارمزد و هزینه ورودی ۲۵۰ هزار تومانی دریافت میشود. به این ترتیب، پر کردن یک باک ۶۰ لیتری میتواند بیش از پنج میلیون تومان هزینه داشته باشد؛ عددی که بهوضوح نشان میدهد این خدمت، کالایی عمومی نیست، بلکه گزینهای لوکس برای گروهی خاص از مصرفکنندگان به شمار میرود.
وزیر نفت و مدیران شرکت پخش بارها تأکید کردهاند که عرضه بنزین سوپر وارداتی هیچ تغییری در نظام سهمیهبندی موجود ایجاد نمیکند. سهمیه ۶۰ لیتر با قیمت ۱۵۰۰ تومان، ۱۰۰ لیتر با قیمت ۳۰۰۰ تومان و بنزین آزاد ۵۰۰۰ تومانی با کارت جایگاه، همچنان بدون تغییر ادامه دارد. بنزین سوپر وارداتی کاملاً خارج از این چرخه توزیع میشود و صرفاً در اختیار متقاضیانی قرار میگیرد که بهدنبال سوخت با کیفیت بالاتر هستند.
یکی از نکات کلیدی این طرح، سازوکار نظارتی آن است. کنترلهای کمّی و کیفی بنزین وارداتی بر عهده شرکت توزیعکننده و با نظارت شرکتهای ذیصلاح مورد تأیید سازمان ملی استاندارد انجام میشود. همچنین عرضه و توزیع این سوخت از مسیرهای رسمی و ثبتشده صورت میگیرد تا احتمال اختلاط سوخت، انحراف یا فعالیتهای واسطهای غیرشفاف به حداقل برسد.
ورود بخش خصوصی به واردات بنزین سوپر با مجوز قانونی، الگوی تازهای از قیمتگذاری رقابتی ایجاد کرده که مرز میان سوخت یارانهای و لوکس را پررنگتر میکند
کارشناسان انرژی، این مدل را گامی آزمایشی در جهت کاهش فشار مصرف بنزین یارانهای و مدیریت تقاضای سوخت میدانند. به باور آنان، اگر شفافیت در زنجیره واردات، عرضه و توزیع حفظ شود، بنزین سوپر وارداتی میتواند بدون ایجاد شوک قیمتی یا اجتماعی، بخشی از نیاز بازار خاص را تأمین کند. با این حال، موفقیت نهایی این طرح به تداوم نظارت، توسعه تدریجی جایگاهها و جلوگیری از هرگونه انحراف در شبکه توزیع بستگی دارد.
اکنون و با بازگشت بنزین سوپر به خیابانهای تهران، باید دید این سوخت لوکس چه سهمی از بازار پیدا میکند و آیا تجربه عرضه محدود و کنترلشده آن، میتواند الگویی قابل تعمیم برای سایر فرآوردههای نفتی در آینده باشد یا نه.
