بازی نفت ایران با تحریم‌ها
صنعت نفت، شریان حیاتی اقتصاد کشور، همواره در برابر موجی از فشارهای بین‌المللی و تحریم‌ها ایستاده است. از تغییرات مدیریتی در وزارت نفت گرفته تا ابتکارهای خلاقانه در فروش، این صنعت در سال‌های اخیر بازی پیچیده‌ای را برای حفظ صادرات و درآمدهای ارزی پیش برده، بازی‌ای که گاهی موفق و گاهی پرریسک بوده است.
به گزارش عصراقتصاد، اقتصاد ایران همچنان به نفت وابسته است و هر موج تحریم، مانند سنگ بزرگی بر جریان درآمدهای ارزی کشور می‌افتد. با این حال، تجربه چهار دهه محدودیت نشان داده که تهران روش‌های پیچیده‌ای برای فروش نفت و دور زدن فشارها پیدا کرده است.
این روزها، با اوج‌گیری دوباره صحبت از فعال شدن مکانیسم ماشه و تغییر فضای بین‌المللی، داستان نفت ایران فصل تازه‌ای را آغاز کرده است.
میثم ظهوریان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، هشدار داده که سیاست‌های غلط وزارت نفت، شبکه دور زدن تحریم‌ها را تضعیف کرده و ذخایر نفتی شناور ایران را به بالاترین سطح از سال ۲۰۲۰ رسانده است.
او معتقد است رقابت ناسالم بین بازیگران تازه در بازار نفت، تخفیف‌های فروش را بیش از دو برابر کرده و یادآور تجربه تلخ دولت روحانی است؛ روزهایی که با افشای کانال‌های صادراتی، فشار تحریمی چند برابر شد. این انتقادها به تغییر دو معاون کلیدی در وزارت نفت منجر شده تا مسیر اصلاح دوباره باز شود.
گزارش «اقتصاد۲۴» هم بر مانع بزرگ‌تری انگشت گذاشته: ساختار متمرکز و دولتی شرکت ملی نفت ایران. برخلاف شرکت‌هایی چون آرامکو در عربستان یا اکوئینور در نروژ که در مسیر خصوصی‌سازی و جذب سرمایه خارجی حرکت کرده‌اند، ایران همچنان اسیر محدودیت‌های مدیریتی، نبود شفافیت مالی و وابستگی بودجه‌ای است. تحریم، نه‌تنها دسترسی به فناوری را قطع کرده، بلکه میدان رقابت بین‌المللی را نیز تنگ‌تر کرده است.
مکانیسم ماشه؛ ترس بیشتر از واقعیت
در همین حال، پرونده مکانیسم ماشه بار دیگر روی میز اروپا قرار گرفته است. حسنعلی اخلاقی امیری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، می‌گوید که این سازوکار «توان ضربه زدن واقعی» به ایران را ندارد. او این اقدام را «مترسکی خسته» توصیف کرده که تأثیر عملی محدودی بر اقتصاد خواهد داشت.
وی معتقد است تاثیر آن بیشتر روانی است چرا که ایران طی چهار دهه گذشته سخت‌ترین تحریم‌ها را پشت سر گذاشته و راهکارهای متعددی برای فروش نفت حتی در محاصره کامل یافته است. به گفته وی، عضویت در پیمان‌هایی همچون بریکس و شانگهای، ایران را به مشتریان ثابت و مسیرهای تازه فروش متصل کرده است.
با وجود فشار تحریم‌ها و تهدید مکانیسم ماشه، تکیه بر چین، تاکتیک‌های خلاقانه صادرات و اصلاحات داخلی، شریان حیاتی نفت ایران را همچنان به بازارهای جهانی متصل کرده است
در جبهه بین‌المللی نیز، گزارش «ان‌دی‌تی‌وی» هند به شکست نسبی تحریم‌های آمریکا اشاره می‌کند و نقش چین را کلیدی می‌داند. پکن، خریدار ۹۰ درصد نفت صادراتی ایران است و تاکتیک‌های دور زدن تحریم—از معاملات با یوان تا انتقال نفت کشتی به کشتی در آب‌های جنوب شرق آسیا—سبب شده حتی با فشارهای جدید، جریان فروش قطع نشود. پالایشگاه‌های کوچک موسوم به «تی‌پات» در استان شاندونگ، به دلیل قطع ارتباط با نظام مالی آمریکا، مشتریان ایده‌آل نفت ایران‌اند.
مسیرهای پنهان و رویارویی‌های احتمالی
هرچند وزارت خزانه‌داری آمریکا می‌تواند به بازرسی و حتی توقیف نفتکش‌های مظنون به حمل نفت ایران متوسل شود، اما تجربه نشان داده که چنین اقدامی احتمال اقدام تلافی‌جویانه ایران را بالا می‌برد. در گذشته، تهران در واکنش به توقیف کشتی‌هایش، اقدام به مصادره کشتی‌های غربی کرده است؛ رخدادی که تنش‌های دریایی را دامن می‌زند و امنیت مسیرهای حمل‌ونقل انرژی را تهدید می‌کند. بنابراین این بازی پرخطر، هرچند کندکننده صادرات است، اما برای توقف کامل آن کافی نیست.
«العربی الجدید» قطر نیز گزارش می‌دهد ایران برای سناریوهای آینده، برنامه‌ریزی کرده است. تولید روزانه ۳.۴ میلیون بشکه نفت، در قیاس با دوره اول تحریم‌های شدید آمریکا، افزایش یافته و قطع حتی بخشی از این مقدار می‌تواند یک شوک جهانی ایجاد کند. وابستگی چین به نفت ارزان ایران، عامل مهمی برای پایداری این جریان است.
فرصت در دل بحران
همه این گزارش‌ها یک نکته مشترک دارند: تحریم، هرچند فشار اقتصادی را افزایش می‌دهد، ولی اغلب کشورهای هدف را به سمت نوآوری در تجارت و گسترش روابط با شرکای غیرغربی سوق می‌دهد. تحریم‌ها ایران را نیز به سمت خلاقیت و متنوع کردن بازارها سوق داده‌اند، ایران با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک و عضویت در پیمان‌های چندجانبه، توانسته شرکای جایگزین بیابد و مسیرهای انتقال نفت خود را متنوع کند.
اما کارشناسان تاکید دارند که بقا در این بازی نیازمند اصلاحات ساختاری، شفافیت مالی و هماهنگی بیشتر بین دولت، بخش خصوصی و دیپلماسی اقتصادی است. در میدان رقابت انرژی، نفت نه‌تنها کالایی اقتصادی، بلکه ابزاری ژئوپلیتیک است که آینده‌اش در گرو توان چانه‌زنی و هوشمندی بازیگران داخلی خواهد بود.
جنگ نفتی با تحریم‌ها بازی کوتاه‌مدتی نیست و نیاز به راهبردی پایدار و هماهنگ میان دولت، بخش خصوصی و شبکه‌های بین‌المللی دارد.
