بیش از ۱۴ میلیارد دلار زیان زنجیره آهن و فولاد به‌واسطه محدودیت انرژی
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در نشست خبری این انجمن گفت: ارزش تولید ازدست‌رفته آهن و فولاد از محل محدودیت انرژی در سال ۱۴۰۰ حدود ۳ میلیارد و ۴۲۱ میلیون دلار، در هریک از سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بیش از ۲.۵ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۳ بالغ‌بر ۵.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. مجموعاً زنجیره آهن و فولاد به‌واسطه محدودیت انرژی در طی ۴ سال بیش از ۱۴ میلیارد دلار زیان دیده است.
به گزارش خبرنگار فولاد، این نشست روز شنبه سوم خردادماه، با محوریت محدودیت انرژی در صنایع فولادی با حضور بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، سید رسول خلیفه سلطانی، دبیر انجمن، وحید یعقوبی، معاون اجرایی، احسان دشتیانه، بهادر احرامیان، جهاندار شکری و محسن خراسانی، اعضای هیئت‌مدیره این تشکل با اصحاب رسانه برگزار شد.
کاهش ۵.۷ درصدی تولید فولاد به‌واسطه قطعی هم‌زمان برق و گاز
بهرام سبحانی، در خصوص چالش‌های صنعت فولاد در کشور اظهار داشت: در سال ۱۴۰۳، تولید فولاد خام نسبت به سال پیش از آن با کاهش ۵.۷ درصدی مواجه شد. علت اصلی این افت، افزایش هم‌زمان محدودیت در تأمین برق و گاز در کارخانه‌ها بود. در سال ۱۴۰۲ این مشکلات به‌صورت جداگانه و فصلی رخ می‌داد، اما محدودیت‌ها در سال ۱۴۰۳ هم‌زمان و گسترده شد. این موضوع موجب شد تولید واقعی به حدود ۳۰ میلیون تن کاهش یابد، درحالی‌که ظرفیت نصب‌شده کشور بیش از ۵۰ میلیون تن است.
وی افزود: با وجود کاهش تولید فولاد خام، در برخی بخش‌ها رشد مشاهده شد. تولید آهن اسفنجی رشد ۸ درصدی داشت و تولید گندله و کنسانتره سنگ‌آهن به ترتیب ۰.۵ و ۶.۷ درصد افزایش یافت. این آمار نشان می‌دهد که در صورت تأمین مستمر انرژی و مواد اولیه، ظرفیت بالقوه تولید بسیار بیشتر از ارقام فعلی است.
کاهش ۹۰ درصدی ظرفیت مصرف برق کارخانه‌های فولادی در سال ۱۴۰۴
او ادامه داد: در این شرایط، عدالت در توزیع برق رعایت نمی‌شود. برخی صنایع، به‌ویژه فولاد، به دلیل اهمیت اقتصادی، اشتغال‌زایی و ارزآوری، باید در اولویت قرار داشته باشند؛ اما شاهدیم که برق برخی‌ها کارخانه قطع می‌شود یا این واحدها ملزم به کاهش ۹۰ درصدی مصرف می‌شوند؛ تصمیمی که منطقی و عادلانه نیست. این در شرایطی است که طبق توافقات صورت‌گرفته بنا بود حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از ظرفیت برق مصرفی صنایع فولادی کاهش پیدا کند، اما حالا این شرایط برعکس شده و ۹۰ درصد برق موردنیاز فولادسازان قطع شده است.
صنعت فولاد، پس از پتروشیمی، دومین منبع مهم درآمد غیرنفتی کشور است
سبحانی گفت: این رفتار نه‌تنها به تولید و اشتغال آسیب می‌زند، بلکه ضربه‌ای به اقتصاد کشور وارد می‌کند. صنعت فولاد با وجود سرمایه‌گذاری‌های فراوان و استفاده از تکنولوژی‌های روز، باید حفظ شود. درحالی‌که بخشی از مشکلات به کمبود برق مربوط است، مدیریت نادرست و نبود هماهنگی بین وزارت نیرو و صنایع، بحران را تشدید کرده است.
وی افزود: برخی صنایع مانند سیمان با افزایش ناگهانی قیمت و التهاب بازار مواجه شده‌اند، اما وضعیت فولاد بسیار حساس‌تر است. صنعت فولاد، پس از پتروشیمی، دومین منبع مهم درآمد غیرنفتی کشور است و قطع برق یا کاهش تولید آن پیامدهای اقتصادی سنگینی به دنبال دارد. همچنین، باید توجه داشت که صنایع مسئول تولید برق نیستند و انتظار اینکه آن‌ها خودشان تولید برق کنند، غیرمنطقی است.
می‌توانستیم به‌جای ۳۰ میلیون تن، ۳۹ میلیون تن فولاد تولید کنیم
وی همچنین افزود: در ماه فروردین، با توجه به ظرفیت‌های موجود تولید فولاد کشور، پیش‌بینی می‌شد تولید سالانه به ۳۹ میلیون تن برسد. اما در عمل، تولید نهایی سالانه به ۳۰ میلیون تن کاهش یافت. این کاهش تولید عمدتاً به دلیل مشکلاتی مانند کمبود مواد اولیه و محدودیت‌های تأمین برق صنایع بزرگ، به‌ویژه در فصل تابستان بوده است. این میزان کاهش تولید معادل حدود یک‌سوم تولید فولاد در سال ۱۴۰۳ است.
کاهش ۲۶ درصدی صادرات فولاد خام
سبحانی تصریح کرد: در سال ۱۴۰۳، صادرات محصولات طویل مانند تیرآهن، میلگرد و نبشی با افزایش ۱۴ درصدی به بیش از ۳ میلیون و ۲۷۱ هزار تن رسید. همچنین صادرات ورق‌های گرم، سرد و پوشش‌دار با رشد ۱۹ درصدی به حدود ۵۷۴ هزار تن رسید. در مقابل، صادرات فولاد خام (بیلت، بلوم و اسلب) به دلیل اختلاف نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد، ۲۲ درصد کاهش یافت؛ هرچند در پایان سال، اصلاحاتی در سیاست‌های ارزی صورت گرفت.
وی تکمیل کرد: از منظر ارزش، صادرات مقاطع طویل در سال ۱۴۰۳ با رشد ۹ درصدی به حدود ۱.۵۹ میلیارد دلار و ورق با رشد ۱۲ درصدی ارزشی، به ۳۴۳ میلیون دلار رسید. در بخش فولاد خام، به دلیل افت قیمت‌های جهانی، ارزش صادرات ۲۶ درصد کاهش یافت و به حدود ۲.۷۷ میلیارد دلار رسید. در سال ۱۴۰۳، واردات ورق‌های سرد، گرم و پوشش‌دار با افزایش ۵ درصدی به ۱.۴۷۱ میلیون تن رسید، اما ارزش واردات ۳ درصد کاهش یافت که نشان‌دهنده کاهش قیمت جهانی است. واردات سایر محصولات مانند بیلت و آهن اسفنجی تقریباً بدون تغییر باقی ماند.
آسیب صادرات غیررسمی و دامپینگ به بازار صادرات رسمی فولاد
رئیس انجمن در خصوص وضعیت صادرات عنوان کرد: در فروردین ۱۴۰۴، تولید محصولات طویل نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۱.۱ درصدی مواجه شد، اما تولید فولاد خام ۴.۶ درصد افزایش یافت که نشانه مثبتی در آغاز سال جدید محسوب می‌شود. در همین مدت، صادرات محصولات نوردی ۱۸ درصد کاهش یافته است. بخشی از کاهش صادرات به دلیل فعالیت واسطه‌ها و استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بارمصرف است که باعث عدم ثبت صادرات در آمار رسمی و کاهش شفافیت می‌شود. این صادرات غیررسمی، علاوه بر آسیب به درآمد ارزی کشور، موجب رقابت ناسالم، فروش زیرقیمت کارخانه و افزایش تعرفه در کشورهای مقصد، ازجمله عراق و افغانستان شده است.
رشد ۱۴۵ درصدی صادرات کنسانتره
وی همچنین تأکید کرد: در بخش مقاطع تخت، صادرات فروردین‌ماه ۱۴۰۴ به ۱۹ هزار تن رسید و قیمت‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۷۰ درصد افزایش یافت. صادرات فولاد نیمه‌نهایی نیز با رشد ۵۰ درصدی از ۳۴۳ هزار تن به ۴۰۴ هزار تن رسید، درحالی‌که ارزش آن از ۱۰۳ میلیون دلار به ۷۷ میلیون دلار کاهش یافت. صادرات کنسانتره سنگ‌آهن نیز رشد چشمگیری داشته که هرچند از منظر درآمدی مثبت ارزیابی می‌شود، اما از منظر تأمین مواد اولیه صنعت فولاد کشور نگران‌کننده است. صنایع فولادی به‌شدت به کنسانتره نیاز دارند، اما ما در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل ۱۴۵ درصد افزایش صادرات داشتیم.
کارت بازرگانی یک‌بارمصرف، چالش جدید گمرکی
سبحانی درباره سیستم بازگشت ارز اظهار داشت: مهم‌ترین چالش‌های موجود در حوزه قوانین صادرات، استفاده گسترده از کارت‌های بازرگانی یک‌بارمصرف و ناهماهنگی میان سامانه‌های گمرکی است. پیشنهاد شده است که کارت‌های بازرگانی به اشخاص حقیقی یا حقوقی معتبر متصل شوند تا امکان سوءاستفاده کاهش یابد. در حوزه تأمین ارز، صادرکنندگان موظف به بازگشت ارز به سیستم رسمی هستند و تنها پس از آن می‌توانند برای واردات ارز دریافت کنند. این موضوع باعث اختلال در برنامه‌ریزی تولید شده است.
زیان ۵.۵ میلیارد دلاری زنجیره فولاد
وی همچنین گفت: با وجود ظرفیت نصب‌شده بیش از ۵۰ میلیون تن، تولید واقعی کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۴۳ میلیون تن بود. در برخی محصولات مانند تیرآهن (۳۲ درصد)، میلگرد (۱۱ درصد)، نبشی (۱۵ درصد)، و اسلب (۲۶ درصد) کاهش قابل‌توجهی ثبت شده است. تولید بیلت و بلوم نیز ۲۰ درصد کاهش یافت. این کاهش تولید منجر به آسیب به تجهیزات، ضایعات مواد اولیه و افت درآمد شده است. ارزش تولید ازدست‌رفته فقط در بخش ورق گرم حدود ۸۸۰ میلیون دلار و سود ازدست‌رفته آن ۹۱ میلیون دلار برآورد شده است. به‌طورکلی، زیان ناشی از کاهش تولید در زنجیره فولاد حدود ۵.۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
۵۰ میلیون تن ظرفیت داریم؛ ۳۰ میلیون تن تولید می‌کنیم
وی همچنین مطرح کرد: مشکل کمبود انرژی، ریشه در عدم توسعه زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری ناکافی در صنعت برق و گاز دارد. درحالی‌که ظرفیت تولید فولاد طی چند سال از ۲۰ میلیون به ۵۰ میلیون تن افزایش یافته، تأمین انرژی متناسب با آن رشد نکرده است. همچنین توزیع ناعادلانه برق میان صنایع و عدم اولویت‌دهی به بخش‌هایی مانند فولاد که ارزآور و اشتغال‌زا محسوب می‌شوند، بحران را تشدید کرده است.
مزیت ایران گاز بود، نه زغال‌سنگ
سبحانی یادآور شد: برخی اظهارنظرها، مانند مقایسه مصرف گاز ایران با کشورهای اروپایی یا مقایسه روش‌های تولید فولاد، نادرست و گمراه‌کننده‌اند. برخلاف کشورهایی که از زغال‌سنگ استفاده می‌کنند، ایران به‌دلیل مزیت گاز طبیعی، از روش احیای مستقیم و کوره قوس الکتریکی بهره می‌برد که از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی به‌صرفه‌تر است. شرکت‌هایی که از روش کوره بلند استفاده می‌کنند، مانند ذوب‌آهن اصفهان، با زیان‌دهی سنگین مواجه شده‌اند. به همین دلیل، تغییر روش تولید نه از سر ضعف، بلکه بر مبنای مزیت نسبی صورت گرفته است.
کاهش تولید صنایع فولادی به دلیل ناترازی برق با وجود خودتأمینی شرکت‌های بزرگی نظیر فولاد مبارکه
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد در گفت‌وگو با ایراسین نیز ضمن اشاره به چالش‌های ناترازی و کمبود برق و گاز در صنایع بزرگ مانند فولاد مبارکه، گفت: بخش قابل‌توجهی از برق شرکت‌هایی نظیر فولاد مبارکه از طریق نیروگاه‌های داخلی (خودتأمین) این شرکت‌ها تأمین می‌شود؛ اما باز هم محدودیت‌های انرژی باعث افت تولید در این واحدها و کل صنعت فولاد کشور شده است.
وی اظهار داشت: صنایع بزرگ فولادی به دلایل گوناگون با ناترازی و کمبود برق و گاز مواجه‌اند. اما نکته‌ای که در افکار عمومی کمتر دیده می‌شود این است که برخی از این شرکت‌ها بخش قابل‌توجهی از برق موردنیاز خود را از طریق نیروگاه‌های داخلیِ خود، تأمین می‌کنند.
وی افزود: برای مثال، فولاد مبارکه چند نیروگاه خودتأمین (خورشیدی، سیکل ترکیبی) دارد و بخش قابل‌توجهی از برق موردنیاز خود را تأمین می‌کند و بخشی نیز از بورس انرژی خریداری می‌شود. طبیعتاً تولید این شرکت‌ها با برق تأمین‌شده توسط خودشان یا بورس، قابل ادامه است و وضع آن‌ها از شرکت‌هایی که هیچ برق خودکفا ندارند و یا خریدی انجام نداده‌اند، وضعیت بهتری دارند.
او ادامه داد: ممکن است در روزهای خاصی، بخشی از واحدهای تولیدی مانند کوره‌ها به دلیل کمبود برق فقط با ظرفیت محدود فعالیت کنند. مثلاً در واحد فولادسازی ممکن است از ۸ کوره تنها ۳ کوره فعال باشند و این باعث افت تولید در برخی بخش‌ها می‌شود. هرچند ممکن است در برخی واحدها رکورد تولید ثبت شود، اما در مجموع به دلیل محدودیت‌های انرژی، کاهش تولید در سطح کل صنعت فولاد محسوس است.
