تشنگی تهران به وقت تابستان آینده

فرزین سوادکوهی

زخم سیاست های نابخردانه دهه های گذشته  امروز بیش از هر بخشی در حوزه انرژی سر باز کرده است  به طوری که حالا مدیران ارشد سیاستمند دولت مدام از وضعیت نامطلوب فعلی و شرایط هولناک آینده نزدیک خبر می دهند و زبان به گلایه می گشایند.

خالی بودن ذخایر آبی از یک سو و نرسیدن خوراک به موقع سوخت نیروگاهی از دیگر سو  خبر از وضعیت بغرنجی می دهند که در تابستان سال آینده با آن مواجهیم: تهرانی که احتمالا بی آب و بی برق خواهد ماند.

وضعیت منابع آبی استان تهران به شکل نگران‌کننده‌ای بحرانی شده است. حجم آب ذخیره‌شده در سدهای پنج‌گانه استان به ۲۷۲ میلیون مترمکعب کاهش یافته که تنها ۱۳ درصد ظرفیت کلی آن‌ها را شامل می‌شود.

طبق گزارش هایی که عصر اقتصاد تهیه کرده وضعیت سدهای تهران به شکل نگران کننده ای در آمده است.سد کرج (امیرکبیر) با ۷ درصد ظرفیت پرشدگی در شرایطی بی‌سابقه و بحرانی قرار دارد. لار دیگر سد استان تهران عملاً خشک شده و تنها ۱ درصد از ظرفیت آن پر است و کیست که نداند یک درصد همان هیچ است.

چیزی که در تاریخ کشور سابقه نداشته.سد لتیان هم شرایطی بهتر از این ندارد  بطوریکه حدود ۱۲ درصد ظرفیت خود را پر  می بیند  و کماکان در وضعیت نامناسبی به سر می‌برد.

سد ماملو در جنوب تهران نیز که  یکی از سدهای کلیدی تأمین آب استان تهران است، با ظرفیت کل ۲۵۰ میلیون مترمکعب، در ماه‌های اخیر با کاهش قابل توجه حجم آب مواجه بوده است. بر اساس گزارش‌ها، در حال حاضر تنها حدود ۳۴ میلیون مترمکعب آب در این سد ذخیره شده است که معادل ۱۳.۶ درصد از ظرفیت کل آن را شامل می شود.

ذخایر سدهای پایتخت به ۱۳ درصد ظرفیت کاهش یافته و تابستان آینده، تهرانی‌ها با چالش بی‌آبی دست‌وپنجه نرم خواهند کرد

این کاهش حجم آب نسبت به سال‌های گذشته چشمگیرتر شده  به طوری که  در زمان مشابه سال گذشته، حجم آب ذخیره‌شده در سد ماملو حدود ۲۸ میلیون مترمکعب بوده است که نشان‌دهنده افزایش نسبی در سال جاری است.

در این میان شاید تنها سدی که تا حدودی وضعیت بهتری دارد سد طالقان در استان همجوار یعنی البرز باشد.سدی که در عین حال به تهران هم آب رسانی می کند. “رجحان سزاوار” مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای البرز  در خصوص وضعیت این سد می گوید: ۵۰ درصد ظرفیت سد طالقان پر است که نسبت به مدت مشابه سال قبل وضعیت بهتری دارد چرا که پارسال در این زمان ۳۷ درصد ظرفیت این سد پرشدگی داشت.

کاهش بارندگی همه ماجرا نیست

 در هفته گذشته فیروز قاسم زاده سخنگوی صنعت آب کشور، در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به کاهش چشمگیر بارندگی‌ها و افت ۵ درصدی ذخایر سدهای کشور، مدیریت مصرف آب را به عنوان یک راهکار ضروری برای مقابله با بحران کم‌آبی بیش از هر زمان دیگری مورد تأکید قرار داد.

 او ادامه داد: بر اساس آمارهای ارائه شده شبکه ایستگاه‌های مبنای وزارت نیرو، ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از ابتدای سال آبی تا ۱۰ اسفند، ۸۶.۷ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به میانگین بلندمدت ۴۲ درصد و نسبت به سال گذشته ۲۴ درصد کاهش داشته است و به همین ترتیب سدهای استان تهران نیز به شرایط بدی دچار شدند.

وی در ادامه افزود: بررسی آمارها نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از استان‌های کشور دارای شرایط زیرنرمال بوده و ۸ استان کشور دارای افت بارش بیش از ۵۰ درصد هستند. این کاهش بارش‌ها تأثیر مستقیمی بر منابع آبی کشور گذاشته و باعث کاهش ذخایر سدهای مهم کشور شده است.

اینکه عوامل بحران آب در تهران چه بوده موضوعی است که بارها به آن پرداخته شده اما همینقدر هست که اذعان کنیم مهم‌ترین دلایل این بحران کاهش ۴۵ درصدی بارندگی‌ها نسبت به میانگین بلندمدت و تداوم خشکسالی در منطقه است. این شرایط باعث شده که سطح ذخایر آبی سدهای تهران به پایین‌ترین حد خود برسد.

اما همه ماجرای کم آبی این نیست.وقتی بخش زیادی از منابع آبی زیر سطحی و حتی در لایه های عمیق تر زمین قربانی حفر چاه های بی حساب و کتاب می شود کل کشور به گرفتاری بی آبی دچار خواهد شد و طبعا در چنین شرایطی تغییرات اقلیمی که خود را در کاهش بارندگی ها نشان می دهد قضیه را پیچیده تر می کند.

مسئولان آبی کشور و بخصوص مدیران حوزه آب تهران  مثل همیشه توپ سوء مدیریت حال و گذشته منابع آبی کشور را به زمین مردم می اندازند و در لوای پیام به ظاهر منطقی اصلاح الگوی مصرف مدام از نیاز فوری به مدیریت مصرف دم می زنند و می گویند که با توجه به کاهش شدید منابع آبی، صرفه‌جویی و مدیریت مصرف حداقل ۲۰ درصدی از سوی شهروندان ضروری است و اگر چنین نشود بدون شک با تشدید کمبود آب در ماه‌های آینده، مواجه خواهیم شد.

برداشت بی رویه با اتکا به رانت و رابطه

وقتی هر مدیری امکان صدور مجوز حفر چاه را در ده های گذشته برقرار کرده و بسیاری از نمایندگان مجلس برای حوزه انتخابیه خود در تهران( والبته در کل کشور) لابی کرده و می کنند نمی توان از ابر شهری توانمند در حوزه آب سخن گفت.

طبق شنیده های عصر اقتصاد از برخی از مسئولان متاسفانه نهادهای متولی آب قدرت چندانی برای مسلوب المنفعه کردن بسیاری از چاه های تهران را ندارند چرا که همه این چاه ها به سفارش کسانی حفر و مورد برداشت قرار می گیرند که از امتیاز و رانت های رابطه ای خود استفاده می کنند.

بیش از ۶۰۰ حلقه چاه آب تهران، زیر سایه رانت‌ها و سوءمدیریت، عمق بحران را بیشتر کرده‌اند

گفته می شود  هم اکنون در استان تهران بیش از ۶۰۰ حلقه چاه آب فعال است که برای تأمین آب شرب شهروندان به کار گرفته می‌شود. این چاه‌ها به‌عنوان منابع مکمل در کنار سدها و دیگر منابع آبی، نقش مهمی در تأمین آب شرب پایتخت دارند. با توجه به کاهش بارندگی‌ها و کاهش حجم آب سدها، استفاده از چاه‌های آب در تهران افزایش یافته است. این اقدام به‌منظور جبران کمبود آب و تأمین نیازهای شهروندان صورت می‌گیرد.

از آنجا که اوضاع در کل کشور مطلوب نیست باید کمی به اطلاعات منتشر شده از سوی مسئولان نیز توجه کنیم.عیسی بزرگ زاده سخنگوی صنعت آب  پیش از این در اظهاراتی کلی در گفتگو با خبرنگار ما  به وجود بیش از ۴۰۰ هزار چاه کشاورزی در کشور اشاره کرده بود.

او گفت: از این تعداد، ۲۲۰ هزار چاه برقی است و ۷۷ درصد آب مصرفی برای کشاورزی توسط این چاه‌های برقی استفاده می‌شود. همچنین، بزرگ‌زاده تأکید کرده که چاه‌های دارای اضافه برداشت در مرحله نخست اخطار دریافت می‌کنند و در صورت عدم توجه، با محدودیت مواجه خواهند شد. این اقدامات به منظور مدیریت بهینه منابع آبی و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز صورت می‌گیرد.

مدیران شرکت آب و فاضلاب استان تهران و مسئولان وزارت نیرو نسبت به وضعیت بحرانی منابع آبی استان مرتب هشدار می دهند. به گفته محمد جوان‌بخت، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، حجم ذخایر سدهای کلیدی تأمین آب تهران نسبت به سال‌های گذشته با کاهش جدی مواجه است.

جوان‌بخت تأکید می کند که بخشی از این موجودی سدها به‌عنوان حجم مرده و مباحث مرتبط با پایداری سازه قابل بهره‌برداری نیست و این موضوع، محدودیتی جدی برای تأمین آب تهران محسوب می‌شود که اهمیت مدیریت مصرف آب را دوچندان می‌کند.

از سوی دیگر  محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، اعلام می کند  که این استان با شکلی از خشکسالی مواجه است که در ۵۷ سال اخیر سابقه نداشته است.

خشکسالی تاریخی پایتخت با کاهش ۴۵ درصدی بارش‌ها و ناتوانی مسئولان در مدیریت منابع آبی به اوج رسیده است

وی اضافه می کند که میزان بارندگی‌های استان تهران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، پایین‌ترین میزان بارش در ۵۷ سال اخیر محسوب می‌شود و می گوید مقدار آب سدهای امیرکبیر، لتیان، لار و ماملو به عنوان چهار سد عمدهٔ تأمین‌کنندهٔ آب استان تهران، تنها «شش درصد» است.

اینک با تمام این تفاسیر ، مسئولان وزارت نیرو از مردم درخواست کرده‌اند که با کاهش مصرف، از اعمال محدودیت‌های ناگزیر در تأمین آب جلوگیری کنند. معاون وزیر نیرو تأکید کرده که بخشی از حجم مخازن سدها قابل استفاده نیست و این مسئله تأمین پایدار آب تهران را با محدودیت‌های جدی روبه‌رو کرده است.

در نتیجه، مسئولان بر لزوم مدیریت مصرف آب و کاهش حداقل ۲۰ درصدی مصرف توسط شهروندان تأکید دارند تا از بحران کم‌آبی عبور کنیم. اما پرسش اصلی همچنان باقیست که اگر تهران شانس بیاورد و در بهار ۱۴۰۴ با بارش های مطلوبی روبرو شود آیا با این شیوه مدیریت منابع آبی در سال های بعد  تهرانی ها دچار مشکلات مشابه نخواهند شد؟ پاسخ از قبل روشن است.