جهش دوباره دلار و یورو در بازار ارز تجاری
زهرا کوثر غلامی
افزایش دوباره قیمت ارزهای معتبر در بازار ارز تجاری، تصویر تازهای از تحولات پولی کشور ترسیم کرده است. نرخهای اعلامی بانک مرکزی برای دلار و یورو، نشان از ادامه روند افزایشی دارد و انتظارات جدیدی را در میان فعالان اقتصادی شکل داده است.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در دوم دیماه ۱۴۰۴ نرخ اسکناس و حواله ارزهای اصلی را در مرکز مبادله اعلام کرد. بر اساس این اعلام، قیمت دلار توافقی و یورو توافقی با رشد قابل توجهی نسبت به روز کاری قبل همراه شد.
افزایش نرخ دلار و یورو در مرکز مبادله، همزمان با رشد بازار آزاد، نشانهای از نزدیک شدن تدریجی نرخهای رسمی به واقعیتهای اقتصادی و تغییر آرام در سازوکار کشف قیمت ارز محسوب میشود
این افزایش قیمتها در شرایطی رخ داد که بازار آزاد ارز نیز در سطوح بالایی در حال معامله بود و فضای روانی بازار همچنان متأثر از نااطمینانیهای اقتصادی باقی ماند.
رشد محسوس نرخ دلار توافقی
نرخ اسکناس دلار در تالار دوم بازار ارز تجاری به رقم ۱۱۴ هزار و ۹۶ تومان رسید و نرخ حواله دلار نیز به ۷۹ هزار و ۷۰۷ تومان افزایش یافت. این ارقام نسبت به روز کاری گذشته رشد ۱۶۷۸ تومانی برای اسکناس و ۷۸۹ تومانی برای حواله را نشان داد.
این افزایش بیانگر آن است که تقاضا در بخش رسمی بازار ارز همچنان بالا باقی مانده است. رشد نرخ در مرکز مبادله نشان داد که سازوکار کشف قیمت در این بازار بهتدریج به شرایط واقعی عرضه و تقاضا نزدیکتر شده است. فعالان اقتصادی این تغییرات را نشانهای از تعدیل تدریجی نرخهای رسمی تعبیر کردند.
حواله دلار و تأثیر آن بر بازار سرمایه
یکی از مهمترین تحولات اخیر، ورود نرخ حواله دلار به کانال ۷۰ هزار تومان از مهرماه ۱۴۰۴ به بعد بود. این نرخ اکنون به ۷۹ هزار تومان نزدیک شده است و مسیر افزایشی را ادامه داده است.
بررسی دادههای معاملاتی نشان داد که نرخ حواله دلار طی حدود ۶۰۰ روز کاری بیش از ۱۰۰ درصد رشد کرده است. این رشد برای شرکتهای صادراتمحور بورسی اهمیت ویژهای ایجاد کرده است. صنایع پتروشیمی، فلزات اساسی و معدنی که بخش عمده درآمد آنها بر مبنای نرخ حواله ارز محاسبه میشود، از این افزایش نرخ منتفع شدهاند. تحلیلگران بازار سرمایه معتقدند افزایش نرخ حواله میتواند سودآوری ریالی این شرکتها را تقویت کند.
سیگنالهای ارزی برای شرکتهای صادراتمحور
شرکتهای بزرگ بورسی که فروش محصولات خود را به بازارهای جهانی انجام میدهند، درآمد ارزی خود را با نرخ حواله تسعیر میکنند. افزایش نرخ حواله بدان معناست که درآمد ریالی این بنگاهها افزایش پیدا میکند.
این شرایط انگیزه سرمایهگذاری در نمادهای صادراتمحور را افزایش داده است. فعالان بازار سرمایه انتظار دارند که گزارشهای فصلی آتی این شرکتها با ارقام بالاتری منتشر شود. همین انتظار، تقاضا برای سهام این گروهها را تقویت کرده است و به تحرک بیشتر بازار سرمایه منجر شده است.
موضع بانک مرکزی در برابر افزایش نرخ ارز
همزمان با رشد نرخهای رسمی، رئیسکل بانک مرکزی بارها بر مخالفت این نهاد با افزایش دستوری نرخهای مرجع تأکید کرده است. بانک مرکزی بر این باور است که افزایش نرخ ارز رسمی میتواند مستقیماً به رشد تورم منتهی شود.
محمدرضا فرزین اعلام کرده است که دولت و بانک مرکزی برنامهای برای تکنرخی شدن ارز از طریق افزایش نرخ ترجیحی یا توافقی ندارند. وی معتقد است تجربههای گذشته نشان داده است که انتقال نرخ ارز به کالاهای اساسی، فشار تورمی شدیدی بر معیشت خانوارها وارد میکند. این رویکرد نشاندهنده نگرانی سیاستگذار از تبعات اجتماعی افزایش نرخ ارز است.
مقایسه رشد اسکناس و حواله دلار
بررسی دادههای بلندمدت نشان داد که رشد نرخ حواله دلار در مقایسه با اسکناس، شتاب بیشتری داشته است. نرخ اسکناس دلار طی حدود ۷۰۰ روز کاری بیش از ۱۷۶ درصد افزایش یافت و از ۴۱ هزار تومان به بیش از ۱۱۴ هزار تومان رسید.
این در حالی است که نرخ حواله با جهشی سریعتر به مرز ۸۰ هزار تومان نزدیک شده است. این اختلاف رفتار قیمتی نشان میدهد که بازار رسمی حواله بیش از پیش تحت تأثیر نیازهای واقعی تجاری و صادراتی قرار گرفته است. این روند به کاهش تدریجی فاصله میان نرخهای مختلف ارز منجر شده است.
افزایش نرخ یورو و سایر ارزها
افزون بر دلار، نرخ یورو نیز در مرکز مبادله با رشد قابل توجهی همراه شد. قیمت اسکناس یورو به ۱۳۴ هزار تومان رسید و نرخ حواله یورو نیز به بیش از ۹۳ هزار تومان افزایش یافت.
همچنین نرخ درهم امارات، پوند انگلیس و سایر ارزهای پرکاربرد نیز افزایش پیدا کرد. این رشد هماهنگ در ارزهای مختلف نشان داد که تغییرات نرخ محدود به دلار نبوده است. روند افزایشی ارزها بیانگر فشار عمومی بر بازار ارز و تداوم انتظارات تورمی بود.
نقش بازار آزاد در شکلگیری انتظارات
در شرایطی که دلار در بازار آزاد در محدوده ۱۳۱ تا ۱۳۲ هزار تومان معامله میشود، نرخهای رسمی با فاصلهای کمتر از گذشته حرکت میکنند. این همگرایی تدریجی باعث شده است تحلیلگران از کاهش شکاف میان بازار رسمی و آزاد سخن بگویند.
فعالان اقتصادی معتقدند که این روند میتواند به کاهش رانتهای ناشی از چندنرخی بودن ارز کمک کند. با این حال، نگرانیها درباره اثر تورمی این فرآیند همچنان باقی مانده است. سیاستگذار پولی ناچار است میان کنترل تورم و واقعیسازی نرخ ارز توازن ایجاد کند.
حرکت آرام به سمت بازاری شدن نرخها
اگرچه بانک مرکزی بهصورت رسمی هرگونه برنامه برای بازاریسازی نرخ ارز را رد میکند، اما دادههای معاملاتی نشاندهنده تغییری تدریجی در سازوکار کشف قیمت است. نرخهای مرکز مبادله بهآرامی به منطق بازار نزدیکتر شدهاند.
رشد نرخ حواله دلار، سیگنال مثبتی برای شرکتهای صادراتمحور بورسی ایجاد کرده است، اما نگرانی از پیامدهای تورمی، همچنان بزرگترین چالش پیش روی سیاستگذار پولی باقی مانده است
این تغییر بدون اعلام رسمی انجام میشود و به نظر میرسد سیاستگذار تلاش دارد شوک ناگهانی به اقتصاد وارد نکند. چنین رویکردی میتواند به کاهش تدریجی ریسکهای ارزی کمک کند، اما مدیریت آثار جانبی آن، بهویژه در حوزه تورم، همچنان دشوار باقی مانده است.
چالش اصلی سیاستگذار پولی
در نهایت، افزایش نرخ ارز چه در بازار رسمی و چه در بازار آزاد، مهمترین چالش سیاستگذار پولی را یادآوری میکند. کنترل تورم در شرایط رشد نرخ ارز نیازمند ابزارهای مکمل و هماهنگی سیاستهای مالی و پولی است.
بانک مرکزی در مسیری حرکت میکند که از یک سو به کاهش ناترازیها و رانتها منجر شود و از سوی دیگر فشار تورمی را تشدید نکند. موفقیت این مسیر به میزان اعتماد بازار و توان سیاستگذار در مدیریت انتظارات بستگی دارد.
