خرید خودروی صفر، رویایی دست‌نیافتی با طعم قرعه‌کشی
از سال ۱۳۹۷ بازار خودرو هم متاثر از بقیه بازارهای کشور به دنبال رفتن قیمت ارز دچار تلاطم شد و همچنان ادامه دارد. قیمت خودرو در دوره های زمانی مختلف در بازار آزاد بالا رفت اما خودروسازان برای افزایش قیمت باید از شورای رقابت و ستاد تنظیم بازار اجازه می‌گرفتند که مجوز آن هم در دوره های زمانی مختلف صادر شد.
از همان زمان اختلاف قیمت کارخانه و بازار آزاد زیاد بود و همین مساله باعث می‌شد تقاضای بسیار زیادی برای ثبت نام خودرو شکل بگیرد. اما این تقاضای زیاد از سوی دیگر باعث می‌شد فرایند ثبت نام پیش فروش خودروسازان با اختلالاتی مواجه شود و همگان نتوانند ثبتنام کنند. برای اینکه در این موضوع اجحافی صورت نگیرد بنا بر این شد که میان همه متقاضیان واجد شرایط قرعه کشی صورت پذیرد.
از ۳ سال گذشته و به‌خصوص پس از جهش ارزی در سه یا چهار ماه اخیر شکاف بین قیمت کارخانه و بازار بسیار زیاد شده است. این اختلاف قیمت بسیار زیاد باعث شده است عده زیادی صرفا به دلیل کسب سود هنگفت در قرعه کشی ثبت نام کنند.
افراد زیادی که نیاز به خودرو ندارند و حتی برخی از ایشان اکنون صاحب خودرو هستند اما با خود می اندیشند که اگر در قرعه کشی برنده شوند به راحتی می توانند خودروی خود را نو کنند و پولی هم علاوه بر آن در جیب بگذارند.
طبیعتا سوالی که مطرح می شود این است که چرا چنین امتیاز ویژه ای باید داده شود و چرا به این افراد باید تعلق بگیرد؟ ایشان چه مزیتی نسبت به بقیه مردم دارند که دولت سود چند صد میلیونی به ایشان می رساند؟ آیا خوش شانسی دلیل کافی برای توزیع رانت و پول پاشی است؟
برای فهم بهتر این پرسش باید شرایط کشور را در نظر بگیریم. در سال جاری، دولت به دلیل تحریم فروش نفت و عدم تمکین به اصلاح ساختار بودجه دچار کسری بودجه شدید است. از طرف دیگر تورم افسارگسیخته هر روز بر مردم ضعیف کشورمان فشار بیشتری وارد می کند. در این شرایط دولت به دلیل کسری بودجه نمی تواند از اقشار ضعیف حمایت کند.
در چنین شرایطی رانت مابه التفاوت قیمت خودرو به طبقه ای تعلق می گیرد که بالقوه یا بالفعل توان تهیه پول خودرو را دارند. قاعدتا افراد طبقه ضعیف در این دسته قرار نمی گیرند چرا که ایشان توان تهیه چنین پولی را ندارند. به نظر می رسد دولت می تواند قیمت فروش کارخانه را مطابق بازار آزاد قرار دهد. اما به خودروساز همان مقدار تعلق گیرد که توسط شورای رقابت محاسبه شده است. با این کار تقاضای کاذب و سوداگرانه از بازار خداحافظی می کند و مشتریان حقیقی در بازار حاضر خواهند بود.
مهم‌ترین نکته‌ای که موجب کاهش میزان متقاضیان شده، کاهش شدید قدرت خرید مردم است، به‌طوری که خرید خودرو برای قشر متوسط به پایین دیگر یک رویای دست‌نیافتی شده است.
در عوض، دولت می تواند مابه التفاوت قیمت تمام شده خودرو و بازار آزاد را برای حمایت از قشر مستضعف هزینه کند. مثلا در شرایط شیوع کرونا بیش از گذشته نیاز به تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی احساس می شود. دولت می تواند این این اعتبار را برای گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی هزینه کند که مشتریان آن عمدتا طبقات ضعیف اقتصادی هستند. به نظر می رسد با این کار دولت می تواند یک تیر و چند نشان کند. هم تقاضای سوداگرانه را از بازار خودرو حذف می کند و احتمالا در پی آن قیمت خودرو کاهش پیدا کند و هم از سوی دیگر از طبقات ضعیف جامعه حمایت می کند.
تا مدت‌ها، قرعه‌کشی خودرو یکی از پرطرفدارترین روش‌های خرید خودرو در ایران بود. تقاضای بالا، اختلاف زیاد بین قیمت کارخانه و بازار آزاد، و احتمال کسب سود چشمگیر، هزاران نفر را برای ثبتنام در طرح‌های فروش فوق‌العاده خودروسازان بزرگ مانند ایران‌خودرو و سایپا جذب می‌کرد. اما اکنون شرایط تغییر کرده است و تعداد شرکت‌کنندگان در قرعه‌کشی به شدت کاهش پیدا کرده است.
قرعه کشی خودرو؛ از هیجان تا تردید
قرعه‌کشی روشی است که در آن شرکت‌های خودروساز خودروهایی را با قیمت مصوب کارخانه به متقاضیان عرضه می‌کنند. این متقاضیان پس از ثبتنام وارد فرآیند قرعه‌کشی می‌شوند و در صورت برنده شدن، می‌توانند در زمان اعلام‌شده خودرو را تحویل بگیرند.
مزایای قرعه کشی
۱-قیمت پایین‌تر نسبت به بازار: همچنان برای برخی خودروها مانند دنا، تارا یا شاهین، اختلاف قیمت بین کارخانه و بازار قابل توجه است.
۲-سود احتمالی: در صورت فروش خودرو در بازار، ممکن است چند ده میلیون تومان سود حاصل شود.
۳-خرید مستقیم از خودروساز: بدون نگرانی از تقلب، سند مشکل‌دار یا کیلومتر دست‌کاری‌شده‌است.
معایب قرعه‌کشی
۱-عدم قطعیت در برنده شدن: ممکن است فرد بارها ثبتنام کند و هیچ‌گاه انتخاب نشود.
۲-طولانی شدن زمان تحویل: بعضی خودروها تا ۹ ماه بعد از برنده شدن تحویل داده می‌شوند.
۳-شرایط سختگیرانه: شامل نداشتن پلاک فعال، محدودیت سنی، عدم شرکت همزمان در چند طرح و… .
۴-ریسک افزایش قیمت: در بعضی موارد، قیمت خودرو در زمان صدور دعوت‌نامه نسبت به هنگام ثبتنام تغییر می‌کند.
خرید مستقیم از بازار؛ راحت ولی گران‌تر
در روش خرید از بازار، خریدار مستقیما خودرو را از فروشنده یا نمایشگاه تهیه می‌کند. برخلاف قرعه‌کشی، در این روش نیازی به انتظار یا شرکت در قرعه‌کشی نیست و تحویل خودرو فوری انجام می‌شود.
مزایای خرید از بازار
۱-تحویل فوری: بدون نیاز به منتظر ماندن چندماهه برای دریافت خودرو.
۲-انتخاب آزادانه: می‌توان مدل، رنگ، تیپ و شرایط فنی موردنظر را انتخاب کرد.
۳-عدم نیاز به رعایت شرایط خاص: ثبت‌نام‌ها در بازار محدودیت سن، مالکیت یا پلاک فعال ندارند.
معایب خرید از بازار
۴-قیمت بالاتر از کارخانه: در بیشتر موارد، قیمت خودرو در بازار بیشتر است.
۵-احتمال خرید از فروشنده غیرمعتبر: اگر از نمایشگاه یا فروشنده ناشناخته خرید کنید، ریسک‌هایی مثل سند مخدوش، کیلومتر واقعی نبودن یا ایرادات فنی وجود دارد.
۶-هزینه‌های جانبی بیشتر: مانند هزینه تعویض پلاک، مالیات نقل‌وانتقال، هزینه کارشناسی و غیره.
مقایسه عددی: کدام به‌صرفه‌تر است؟
فرض کنید خودرویی در کارخانه ۶۰۰ میلیون تومان قیمت دارد و در بازار با قیمت ۷۵۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد. اختلاف ۱۵۰ میلیونی اگرچه جذاب به نظر می‌رسد، اما این عدد زمانی سودآور خواهد بود که شما در قرعه کشی برنده شوید.خودرو در موعد مقرر و با قیمت ثابت تحویل شود.قصد فروش خودرو را داشته باشید.در غیر این صورت، زمان انتظار (خواب پول)، پرداخت چند مرحله‌ای، تغییر قیمت و محدودیت‌های ثبتنام ممکن است باعث شود این تفاوت قیمتی عملا سود خاصی برایتان نداشته باشد.
رفتار جدید خریداران؛ واقع‌گرایانه یا محتاطانه؟
در گزارش‌های اخیر، کاهش شدید ثبتنام در طرح‌های فروش ایران‌خودرو و سایپا مشاهده شده است. مثلا در مرحله ششم فروش فوق‌العاده ایران‌خودرو ،فقط ۶۲۱ هزار نفر ثبتنام کردند، درحالی‌که در مراحل قبل، تا ۸/۱ میلیون نفر متقاضی شرکت کرده بودند. این افت ۶۵ درصدی نشانه‌ای از کاهش جذابیت قرعه‌کشی نزد مردم است.
افزایش قیمت کارخانه و کم‌شدن فاصله آن با بازار آزاد موجب شده تا خریداران با محاسبه خواب پول و بدقولی‌های شرکت‌های خودروسازی ترجیح بدهند تا خودرو را با کمی قیمت بالاتر از بازار بخرند تا اینکه چشم به شانس و بخت و اقبال داشته باشند.البته مهم‌ترین نکته‌ای که موجب کاهش میزان متقاضیان شده، کاهش شدید قدرت خرید مردم است، به‌طوری که خرید خودرو برای قشر متوسط به پایین دیگر یک رویای دست‌نیافتی شده است.
خریداران به‌تدریج متوجه شده‌اند که نمی‌توان برای خرید خودرو فقط به «شانس» تکیه کرد، به‌ویژه زمانی‌که فاصله قیمت کارخانه با بازار کم شده است.
سخن‌آخر
انتخاب میان قرعه‌کشی و بازار، بستگی به شرایط شما دارد:اگر نیاز فوری به خودرو ندارید، حاضر به پذیرش ریسک قرعه‌کشی هستید و سرمایه‌تان محدود است، قرعه‌کشی هنوز هم می‌تواند گزینه‌ای منطقی باشد.اما اگر به‌دنبال خودرو برای استفاده شخصی هستید و زمان برایتان ارزش دارد، خرید مستقیم از بازار، با وجود قیمت بالاتر، انتخابی سریع، مطمئن و بدون دغدغه خواهد بود.
در نهایت، واقع‌گرایی و شناخت دقیق از شرایط شخصی، بهترین راه برای تصمیم‌گیری در بازار پیچیده و متغیر خودرو است.
