درس نوبل اقتصاد ۲۰۲۵: پیشرفت؛ میوه آگاهی و رقابت

سجاد برومند؛ دکترای اقتصاد و عضو هیات علمی دانشگاه

اعطای جایزه‌ نوبل اقتصاد ۲۰۲۵ به سه اندیشمند برجسته – جوئل موکایر، فیلیپ آگیون و پیتر هاویت – پیامی فراتر از یک رویداد علمی در خود دارد.

این جایزه، یادآور آن است که نوآوری اگرچه موتور محرک رشد و رفاه به شمار می‌رود، اما تنها در سایه‌ی هدایت آگاهانه و سیاست‌گذاری هوشمندانه است که می‌تواند به نفع همگان عمل کند.در جهانی که در آستانه‌ی انقلابی فناورانه ایستاده است – انقلابی که مفاهیم سنتی کار، خلاقیت و ارزش را دگرگون می‌کند – اندیشه‌ی این سه اقتصاددان پاسخی روشن به دغدغه‌ای دیرین می‌دهد: آیا نوآوری به خودی خود موجب پیشرفت می‌شود؟ پاسخ آنان منفی است.

پیشرفت نه نتیجه‌ی تصادف و نه پاداشِ صرفِ تلاش فناورانه است، بلکه ثمره‌ی ترکیبِ دانش، رقابت، و گشودگی فکری در بستری پویا و منصفانه است.

موکایر، تاریخ‌نگار برجسته‌ی اقتصاد، در پژوهش‌های خود نشان می‌دهد که راز رشد پایدار جوامع، نه در اختراع‌های تصادفی، بلکه در پیوند میان علم و فناوری نهفته است؛ زمانی که ایده‌های نو بر بنیان شناخت علمی از جهان استوار می‌شوند.

به تعبیر او، پیشرفت واقعی زمانی رخ می‌دهد که جامعه به ایده‌های تازه خوشامد بگوید و ساختارهای فکری و نهادی خود را برای پذیرش آن‌ها آماده سازد.

در سوی دیگر، آگیون و هاویت با مدل مشهور «تخریب خلاق» چهره‌ی دوگانه‌ی نوآوری را ترسیم کردند؛ فرآیندی که در آن زایش نو، به مرگ کهنه می‌انجامد. نوآوری، موتور رشد است اما در عین حال، می‌تواند ساختارهای پیشین را ویران کند و نیازمند سیاست‌هایی است که گذار از کهنه به نو را برای مردم و کسب‌وکارها قابل‌تحمل سازد.

نکته‌ی محوری در آثار این سه برنده‌ی نوبل آن است که نوآوری به‌خودی‌خود خیر مطلق نیست؛ همان‌گونه که توقف آن نیز به رکود می‌انجامد. جوامعی که در برابر ایده‌های تازه آمادگی یافته اند و از رقابت آزاد استقبال می‌کنند، بهتر می‌توانند از دستاوردهای فناوری به نفع رفاه عمومی بهره‌مند شوند.

سخن پایانی:

درس نهایی که از نوبل اقتصاد امسال می‌آموزیم این است که پیشرفت نتیجه تصادف یا سرنوشت نیست بلکه ثمره پرورش آگاهانه خلاقیت، دانش و نوآوری در بستری باز و پویا است به عبارت دیگر پیشرفت، نتیجه‌ی هدایت هوشمندانه‌ی نوآوری است و در نهایت سیاست‌های درست و مدیریت پیامدهای نوسانات ناشی از تغییرات فناورانه عمیق، همان نیرویی است که جهان را به سوی آینده‌ای انسانی‌تر، کارآمدتر و خلاق‌تر سوق می‌دهد.