زباله و محیط زیست
دکتر غلامحسین بیابانی؛ دبیر انجمن توسعه مطالعات علوم و نوآوری کارآگاهی ایران
انتشار گازهای سمی و زباله‌ها بر روی سلامتی انسان، زیست‌بوم و حیوانات بسیاری تاثیر گذار است. این یادداشت به بررسی مهم‌ترین مسائل پیرامون جرم‌شناسی زیست‌محیطی جهانی که هم بازه و تاثیراتی جهانی دارند، می‌پردازد.
تولید و دفع زباله یک مسئله مهم برای پژوهشگران دانشگاهی علاقه‌مند به پرسش‌های مربوط به صدمات زیست محیطی است. تحلیل سیستماتیک در این حوزه در بازه‌ای از پژوهش‌ها مشخص است که بسیاری از آن‌ها به عدالت زیست‌محیطی مربوط هستند.
مثال‌هایی از این پژوهش ها به شرح زیر هستند:
● نقش سندیکاهای جرائم سازمان‌یافته در دفع زباله شامل زباله‌های سمی.
● نابرابری‌های مربوط به محل زندگی جوامع اقلیت و محروم در کنار سایت‌های دفع زباله.
● استفاده از شواهد پزشکی و مسری بودن در نشان دادن ماهیت و پویایی‌های جرائم مربوط به مواد سمی
● تجارت بین‌الملل در زباله الکترونیک به عنوان فرمی از جرم زیست‌محیطی که امروزه دارای اهمیت بالایی است.
● زمینه فرهنگی و اجتماعی که ساکنان محلی درمی‌یابند که چه چیزی باعث آلودگی محله و رودخانه‌های محلی می‌شود.
● موارد خاصی که در آن مواد سمی در کشورهای در حال توسعه دفن شده‌اند.
علاوه بر این، امروزه بحث‌های مربوط به دفع زباله توسط سازمان های غیردولتی و ادارات سازمان ملل مربوط به مسائل بی‌عدالتی زیست‌محیطی نیز پیگیری می‌شوند. این مطالعات در حال تاکید بر مسائلی از قبیل رشد عظیم در زباله‌های الکترونیکی مربوط به انقلاب میکروچیپ و اینکه چطور کامپیوترهای کهنه، تلویزیون‌ها و دیگر محصولات الکترونیکی در مناطقی مثل آفریقا و آسیاسی جنوب شرقی دفن می‌شوند.
صدمات زیست‌محیطی و اجتماعی هم توسط انتقال‌های قانونی و هم انتقال‌های غیرقانونی زباله‌های خطرناک ایجاد می‌شود و این بخش فقیر و آسیب‌پذیر جمعیت جهان است که هزینه این امر را می پردازد. با نفوذ مواد سمی به نواحی خاص، زیست‌بوم‌هایی خاص از بین می‌روند و سلامت انسان‌ها و نیز حیوانات به خطر می‌افتد.
تولید زباله با توسعه مربوط است. سرمایه‌داری همیشه به دنبال چیزهایی است که می‌توانند به راحتی از ارزش مصرفی به ارزش مبادله‌ای تبدیل شود. این امر در کنار اشیای دیگر به طبیعت هم بسط پیدا می‌کند. بنابراین تمامی جنبه‌های زندگی انسان در معرض تحول است، تاجایی که سرمایه به دنبال تبدیل ارزشهای مصرفی فعلی یا بالقوه به ارزشهای مبادله‌ای از طریق کالایی‌سازی تمامی انواع فعالیت‌های بشری و نیازهای انسانی است.
به عنوان مثال چیزی که پیش از این “رایگان” بوده است، امروزه با هزینه‌ای به مصرف‌کننندگان فروخته می‌شود (به عنوان مثال آب در بطری). مصرف کارا در خدمت تولید قرار گرفته است، بدین معنی که فعالیت‌ها و تصمیمات مصرف‌کننده در آنچه واقعا تولید شده است و چگونگی تولید آن قرار گرفته است.
اما از طریق فعالیت‌های مصرفی و زمینه‌های فرهنگی برای فرم‌های همواره در حال تغییر و رشد مصرفی است که تولید ارزش خود را درمی‌یابد.
پیامد روشن یک سیستم در حال رشد که بر اساس تولید و مصرف هرچه بیشتر است، برای فشارهای در حال افزایش بر منابع تجدیدناپذیر جهان است. رقابت و زباله‌های مربوط به تولید سرمایه‌داری جهانی تاثیرات زیادی بر محیط به طور گسترده‌تر، بر روی انسان‌ها و بر روی حیوانات دارند (به فرم آلودگی و سطوح سمی بودن هوا، آب و زمین). فرآیندهایی مشابه، تهدیداتی عمده پیش‌روی تکثر زیستی می‌نهند.
در قلب این فرآیندها یک فرهنگ سیاسی است که این پیشنهاد را مشکل‌زا نمی‌داند که توسعه پیوسته مصرف مادی امکان‌پذیر است و به شکلی اساسی به سپهر زیستی صدمه نمی‌زند. سودمندی اغلب به معنای کالایی‌سازی است. این امر همچنین معنای مقادیر زیاد زباله و آلودگی است.
اساسا تولید و تخریب رابطه‌ای متقابل دارند. زباله هم یک محصول فرعی تولید و هم باقی‌مانده مصرف است. مواد خامی که به تولید کالا و تدارک خدمات اختصاص می‌یابند، اساسا توسط تولیدکنندگان و نه مصرف‌کنندگان نهایی مشخص می‌شوند. این امر شامل بهره‌برداری از محیط‌های زیست، انسان‌ها و حیوانات است.
به طور مشابهی، زباله‌های محصولات فرعی تولید و باقی‌مانده‌های مصرف مطابق با اصول سودآوری، درنهایت در خود فرآیند تولید مشخص می‌شوند. به عنوان مثال، بسته‌بندی‌های پلاستیکی، مصرف‌کنندگان را وسوسه می‌کنند تا خرید کنند و سپس به بخشی از زباله‌ای تبدیل می‌شوند که باید بعدا دفع شود.
توافقات بین‌المللی زیادی مربوط به حمل، ذخیره و دفع زباله و آلاینده‌ها وجود دارد. جرم‌شناسی زیستی جهانی که در مطالعه زباله و آلاینده‌ها به کار رفته است، بر تحلیل جهانی این مشکل و تمرکز بر مفهوم “صدمه” به عنوان مفهومی مرکزی و نه “جرم” اصرار دارد.
ضروری است که فراتر از رابطه قانونی/غیرقانونی برویم تا بررسی کنیم که این آسیب در عمل چه می‌کند ولی این رابطه هنوز برای آنالیز مهم است. برای درک مفهوم زباله ما باید بدانیم که از کجا می‌آید و به چه می‌رود. در این زمینه، تحلیلی از چرخه تولید ارزشمند خواهد بود.
