سبز شدن آهن عربی
در پنج سال اخیر، مسیر فولاد خاورمیانه از فلز خاکستری به سبز با نوسانی تند و تصمیم‌هایی کلان تغییر کرده؛ امارات و عمان پیشتاز، عربستان در سکون و ایران هنوز در مرحله آزمون هوش مصنوعی و آغازحرکت به سوی انرژی پاک است. آینده منطقه با هیدروژن و چابکی تعریف می‌شود.
بر اساس داده‌های Worldsteel، S&P Global، McKinsey، BloombergNEF و گزارش‌های رسمی شرکت‌های منطقه در پنج سال گذشته مسیر حرکت صنعت فولاد خاورمیانه از تولید انبوه خاکستری به سمت فولاد سبز، از یک شعار صنعتی به یک ضرورت اقتصادی تبدیل شده است.
الزامات جهانی کربن‌زدایی، سیاست‌های اقلیمی اروپا و ورود سازوکار مرز کربن (CBAM) همه کشورها را وادار کرده تا از انرژی‌های پاک، هیدروژن سبز، بازیافت و هوش مصنوعی در زنجیره تولید بهره بگیرند. در میان آن‌ها، سه کشور امارات، عمان و قطر پیشروترین برنامه‌ها را داشته‌اند وسایر کشورها (عربستان، ایران، ترکیه، مصر و بحرین) بیشتر در سطح جهت‌گیری سیاستی یا زیرساختی بوده‌اند.
گزارش زیر به روندهای فولادی های خاور میانه می پردازد که می تواند چراغ راهنمایی برای غول های فولادی ایرانی باشد و در عین حال نیم نگاهی به رقبای منطقه ای در رقابت به رسیدن مقصد فولاد سبز است.
روندهای بازار فولاد سبز
طبق گزارش Markntel Advisors (سپتامبر ۲۰۲۳) بازار فولاد سبز خاورمیانه تا سال ۲۰۳۰ با نرخ رشد مرکب سالانه ۳۸ درصد توسعه خواهد یافت. عامل اصلی این رشد، قیمت بسیار پایین انرژی خورشیدی در منطقه (۰٫۰۱ دلار بر کیلووات‌ساعت) و حمایت سیاسی دولت‌ها از پروژه‌های کاهش کربن است. این شاخص‌ها موجب شده فولادسازان به‌ویژه در امارات و عمان بتوانند در جذب سرمایه سبز جهانی موفق عمل کنند.
تحلیل پروژه‌ها و اقدامات کشورها
امارات پیشروترین کشور منطقه در مسیر فولاد سبز است.
۱. گواهی ResponsibleSteel و عضویت در برنامهClimate Action Worldsteel: ESA نخستین فولادساز خاورمیانه است که بیش از ۸۰ درصد انرژی خود را از منابع پاک تأمین می‌کند (۲۰۲۳).
۲. طبق ادعای رسانه ای ام استیل پروژه مشترک با Masdar بر پایه هیدروژن سبز: جایگزینی گاز طبیعی با هیدروژن سبز و کاهش ۹۵ درصدی انتشار CO₂؛ پروژه موفق در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۴ به بهره‌برداری کامل رسید.
ارقام سرمایه اختصاصی اعلام نشده اما نهادهای دولتی مدعی هستند که تا ۲۰۳۰ تعهد سرمایه‌ای ۳۰ میلیارد دلاری برای پروژه‌های سبز دارند که ESA جزو گیرندگان اصلی آن است.
امارات با پروژه مشترک Masdar نخستین تولید آزمایشی فولاد هیدروژنی خاورمیانه را ثبت کرد و تا افق ۲۰۳۰، با سه ده میلیارد دلار سرمایه، در مسیر Net Zero می‌تازد
عمان
به نظر می رسد عمان با پروژه‌ی Vulcan Green Steel در Duqm به عنوان دومین پیشتاز در میان کشورهایخاورمیانه باشد.
فناوری HDRI (احیا مستقیم با هیدروژن) و کوره EAF با ظرفیت ۲ میلیون تن آهن احیاشده و ۵ میلیون تن فولاد خام در سال و سرمایه‌گذاری حدود ۳ میلیارد دلاری در اقتصاد سبز و تأمین برق از نیروگاه خورشیدی ۶۰۰ مگاواتی Marafiq با همکاری شرکای فناوری خود از جمله Tenova و Danieli موضوع فولاد سبز را جدی گرفته است.
بد نیست بدانید درسیاست صنعتی عمان ازاقتصاد هیدروژنی و پروژه‌های تنوع صنعتی Duqm پشتیبانی می‌شود. مدل تأمین مالی این پروژه ها، ترکیب سرمایه‌گذاری خصوصی و مشارکت فناوری بین‌المللی است.
قطر
قطر با شرکت قطر استیل در حوزه فولاد سبز در میان رسانه های جهانی به سوی فولاد سبز در حرکت است. اقدامات قطراستیل بر پایه کاهش کربن با گاز طبیعی است:
انتشار دی‌اکسیدکربن به‌ازای هر تن فولاد خام حدود ۱٫۳۴ تن CO₂eq در ۲۰۲۳ (میانگین جهانی ۱٫۹۱) و مشارکت ۱۵ ساله در برنامه Worldsteel Climate Action Data Collection از جمله اقدامات جهانی در این حوزه است.
منابع مالی پروژه‌ها عمدتاً از بودجه شرکتی و پشتیبانی «قطرانرژی» تامین می‌شود و در قالب چشم‌انداز ملی قطر نمونه ۲۰۳۰ جای می‌گیرد.
عربستان سعودی
دولت عربستان در سال ۲۰۲۲ برنامه سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلاری برای توسعه مجتمع فولاد ورق و فلزات باتری خودروهای برقی اعلام کرد.
اگرچه تاکنون پروژه مشخص فولاد سبز در اسناد منتشر نشده، جهت‌گیری کلان Vision ۲۰۳۰ به سوی صنعت سبز و انرژی تجدیدپذیر معطوف است.
ترکیه
ترکیه با شرکت اردمیر گروپ وارد فاز عملیاتی فولاد سبز شده است. در سال ۲۰۲۵ ترکیه بر تعهد کربن‌زدایی تأکید کرد ولی بر اساس پایگاه دادهٔ Green Steel Tracker پروژهٔ سبز صنعتی مشخص در بازهٔ ۲۰۲۰–۲۰۲۵ اعلام نشده است.
مصر
EZZ Steel به‌عنوان بازیگر اصلی شمال آفریقا شناخته می‌شود، اما گزارش‌های Markntel Advisors و Worldsteel پروژهٔ مستقل فولاد سبز برای اینجا ثبت نکرده‌اند. اظهارات پراکنده در سبد سرمایه‌گذاری دههٔ آینده وجود دارد ولی بدون داده مالی و فناوری مشخص.
تجزیه‌وتحلیل سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری
امارات: تدوین استراتژی ملی Net Zero و برنامه هیدروژن سبز تا ۲۰۳۱، مشوق‌های مالی از Masdar و ابتکار Green Economy for Sustainable Development
عمان: سیاست اقتصاد هیدروژنی در منطقهٔ ویژه Duqm به‌عنوان کریدور صادرات فولاد سبز، اعطای معافیت‌های مالیاتی و حمایت سرمایه‌گذار خارجی
قطر: همسوسازی با استانداردهای MRR2012 و Worldsteel، تدوین گزارش شفاف انتشار، آمادگی برای سازوکار مرزی کربن
عربستان: تمرکز بر پروژه‌های فولاد باتری و ورق، هنوز فاقد تعریف مشخص Green Steel
ایران، ترکیه، مصر، بحرین: در سطح راهبردی و پژوهشیو پایلوت فعال هستند.
جمع‌بندی و نکات کلیدی
بررسی پنج سال اخیر نشان می‌دهد میان تمام کشورهای خاورمیانه، امارات، عمان و قطر در عملیات فولاد سبز پیشرفت ملموس داشته‌اند. امارات با همکاری Masdar موفق به تولید آزمایشی فولاد با هیدروژن سبز شد و واحدهای بازیافت و کاهش کربن را فعال کرده است. عمان با سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری در Duqm نخستین مجتمع هیدروژن منطقه را می‌سازد. قطر Steel از نظر کاهش شدت انتشار در بین نمونه‌های جهانی موفق است.
قطر Steel با شدت انتشار ۱٫۳۴ تن CO₂ در هر تن فولاد، کم‌کربن‌ترین زنجیره منطقه را دارد؛ الگویی برای تطبیق صنعت خاورمیانه با سازوکار مرز کربن اروپا
در سوی دیگر، عربستان هنوز پروژه اجرایی ندارد ویا دستکم در رسانه های معتبر از انها خبری نیست، هرچند بودجه‌های کلان صنعتی برای دهه ۱۴۱۰ را مصوب کرده است.
ایران، ترکیه، مصر و بحرین در مرحله برنامه‌نویسی و تحقیقی قرار دارند و به دلیل نبود شفافیت داده بین‌المللی، جزئیات بودجه یا زمان‌بندی آن‌ها در این گزارش نیامده است.
نتیجه نهایی
فولاد سبز در خاورمیانه دیگر بحث آینده نیست. این تحول در امارات، عمان و قطر عملیاتی شده و در دولت‌های دیگر در حال طراحی است. عامل محوری در موفقیت پروژه‌ها، پیوستگی میان سیاست ملی، سرمایه‌گذاری دولتی و تلفیق فناوری هوش مصنوعی و هیدروژن سبز با زیرساخت فولاد است. خاورمیانه اگر این مسیر را با چابکی و دقت ادامه دهد، می‌تواند در افق ۲۰۳۵ در بین پنج قطب اصلی تولید فولاد سبز جهان قرار گیرد.
منابع:
Emirates Steel (پروژه هیدروژن سبز، ۲۸ اکتبر ۲۰۲۴)
Masdar (۲۲ نوامبر ۲۰۲۳)
Qatar Steel (نقشه راه کاهش انتشار، می ۲۰۲۵)
Jindal Shadeed / Vulcan Green Steel (gem.wiki)
Markntel Advisors (سپتامبر ۲۰۲۳)
Green Steel Tracker (می ۲۰۲۵)
Columbia Emerging Markets Review (۳۱ می ۲۰۲۵)
داده‌های Worldsteel و S&P Global تا اکتبر ۲۰۲۵
