شهروند خبرنگار فضای سانسور را می شکند
علی احمدی/استاد دانشگاه علامه طباطبایی
با گسترش فضای مجازی و دسترسی لحظه‌ای به اینترنت شاهد این هستیم که هر فرد با دوربین تلفن همراه خود و به مدد شبکه های اجتماعی به یک گزارشگر مبتدی تبدیل شده است.
روزنامه‌نگاری شهروندی که به اسامی مختلفی مثل روزنامه‌نگاری مشارکتی، روزنامه‌نگاری دموکراتیک و غیره شناخته می‌شود اشاره دارد به اینکه مردم و کاربران می‌توانند نقش فعالی در فرآیند تولید و انتشار خبر داشته باشند.
روزنامه‌نگاری شهروندی فضای مسلط رسانه‌های رسمی را می‌شکند و به انتشار اخبار و اطلاعات خارج از نهادها و رسانه‌های جریان اصلی و درنتیجه مقابله با سانسور کمک می‌کند. به علاوه سبب می‌شود صدای مردم و افرادی که رسانه‌ای ندارند بهتر به گوش برسد. از این جهت می‌توان از روزنامه‌نگاری شهروندی به عنوان یک جایگزین خوب یاد کرد.
عموم افرادی که در این فضا خبر تولید می‌کنند غیرحرفه‌ای هستند و اصول و قواعد روزنامه‌نگاری حرفه‌ای را نمی‌دانند و به دلیل نداشتن شناخت کافی و سواد خبری لازم ممکن است موجب انتشار اطلاعات غلط یا گمراه‌کننده شوند.
در روزنامه‌نگاری شهروندی انتشار آزاد اخبار مهم‌ترین مولفه است اما چیزی که خیلی مهم است این است که باید یک ویراستاری و سردبیری صورت گیرد تا از انتشار هرج و مرج‌گونه اطلاعات جلوگیری شود.
باید توجه داشت بخشی از اخبار و اطلاعات منتشر شده در حوزه روزنامه‌نگاری شهروندی دارای سوگیری تاییدی است. یعنی فرد خبری را منتشر می‌کند که ذهنیات خودش را تایید می‌کند و برایش خوشایند است. جز این گاهی انتشار اطلاعات غلط ناشی از واکنش‌های احساسی در موضوعات حساسیت برانگیز است. اگر توجه داشته باشید بسیاری از محتواهایی که در فضای مجازی منتشر می‌شود جنبه احساسی دارند. به همین دلیل باید مراقب انتشار آن‌ها بود.
مسئله اینجاست که متاسفانه گاهی خبرنگاران حرفه‌ای نیز در دام می‌افتند. وقتی در جامعه تقاضا برای خبر فوری زیاد باشد، همه افراد تمایل دارند اولین خبر را خودشان منتشر کنند. این خود یک آسیب قابل توجه است و احتمال تولید و بازنشر اطلاعات غلط و گمراه‌کننده را افزایش می‌دهد و سبب می‌شود ما با یک روزنامه‌نگاری کم‌کیفیت مواجه شویم.
دو کار باید صورت بگیرد. یکی در حوزه مخاطب و دیگری در حوزه فعالیت خود روزنامه‌نگاران. در حوزه مخاطب باید سواد خبری مردم را با آموزش تفکر انتقادی بالا برد. کاربران خبر به یک سواد خبری و اطلاعاتی نیاز دارند و باید بداند که اخبار و اطلاعاتی که منتشر می‌شود ممکن است حقیقت نداشته باشند و باید اخبار و اطلاعات را از منابع معتبر پیگیری کنند.
در حوزه روزنامه‌نگاری هم روزنامه‌نگاران باید سرعت انتقال اطلاعات و پوشش‌دهی خود را بالا ببرند و تنها به بازنشر خبر بدون تحقیق درباره آن بسنده نکنند. قدرت سردبیری و راستی‌آزمایی خود را تقویت کنند. با دقت تمامی رسانه‌ها را رصد کنند تا اگر خبری اشتباه منتشر شد تکذیب کنند.
موضوعی که باید به آن توجه ویژه داشت مسئله اعتماد است که برمی‌گردد به اینکه روزنامه‌نگاری ما چه میزان ظرفیت دارد که مخاطب به آن رجوع کند. تغییری که در روند جمع‌آوری و نشر اخبار صورت گرفته باعث شده صنعت خبر از ظرفیت روزنامه‌نگاری حرفه‌ای خالی شود. کاهش اعتماد به دولت‌ها، نهادها و رسانه‌ها به گسترش اخبار جعلی دامن می‌زند.
به علاوه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای می‌توانند ارتباطات خود را با شهروندخبرنگاران مستعد قوی کنند و به آن‌ها آموزش‌های ابتدایی را دهند تا علاوه بر جلوگیری از وقوع جنبه های منفی روزنامه‌نگاری شهروندی بتوانند از پتانسیل‌های آن ها استفاده کنند.
روزنامه‌نگاری شهروندی می‌تواند کمک‌کننده به روزنامه‌نگاری حرفه‌ای باشد. روزنامه‌نگاری شهروندی با ایجاد فضا برای انتشار محتواهای کاربر ساخته، به دیده شدن بخش‌هایی که ممکن است از چشم رسانه‌ها پنهان مانده باشد کمک می‌کند و با جمع‌آوری اطلاعات متنوع می‌تواند به یاری روزنامه‌نگاران آمده و از انتشار اخبار جعلی جلوگیری کند و اخبار پخش شده را تایید یا تکذیب کند.
امید است که این نقش روزنامه‌نگاری شهروندی بیشتر مورد توجه قرار گیرد و همکاری این دو بیشتر شود کما اینکه الان بسیاری از رسانه‌ها از ظرفیت شهروندخبرنگار به خصوص در مواقعی که دسترسی محدود است استفاده می‌کنند. برای مثال در انفجارهای اخیر لندن بی بی سی برای نخستین بار از گزارش یک شهروند برای پوشش خبری استفاده کرد.
روزنامه‌نگاری سنتی تحلیل می‌کند، ولی روزنامه‌نگاری نوین بیشتر بر پایه انتشار خبر کوتاه است. مخاطب امروز مصرف‌کننده است و بیشتر به خبر کوتاه گرایش دارد اما نباید نگران بود.
این روندی است که باید طی شود. هر ژانر روزنامه‌نگاری جایگاه خود را حفظ می‌کند و تنها چیزی که باید نگران آن بود این است که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای ظرفیتش را از دست دهد و آن هم وقتی اتفاق می‌افتد که معیارهای روزنامه‌نگاری حرفه‌ای رعایت نشود. روزنامه‌نگاری حرفه‌ای اعتبارش را حفظ خواهد کرد به شرطی که به دام اخبار جعلی گرفتار نشود.
برخلاف عده‌ای که می‌گویند روزنامه‌نگاری مرده است به نظر من در آینده گرایش به روزنامه‌نگاری حرفه‌ای بیشتر می‌شود. به شرطی که دقت سختگیرانه و شفافیت وجود داشته باشد.
در ایران رسانه‌های رسمی نگاه حزبی دارند و اخباری را منتشر می‌کنند که جریان خاصی را دنبال می‌کند. باید مراقب بود تعارض منافع منجر به پخش اطلاعات نادرست نشود و تخصص روزنامه‌نگار در شناخت خبر وجود داشته باشد. در این صورت آینده نه تنها نگران‌کنده نیست بلکه می‌تواند بهتر هم باشد.
