صعود خاموش/ چگونه صنایع پتروشیمی ایران به موتورِ انتشار گازهای گلخانه‌ای بدل شدند؟
پتروشیمی‌ها به‌عنوان موتورهای اصلی چرخه اقتصاد کشور، ه مواره آلاینده‌های زیست محیطی به پیرامون خود انتقال داده‌اند که می‌توان گفت اثرات منفی حاصل از آن بیشتر از اینکه بتواند اقتصاد یک کشور را رشد دهد؛ در درازمدت توانسته بین تولید و توسعه پایدار اختلال ایجاد کند.
واحد مرکز آزمون خودرو و محیط زیست شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، با اشاره به مطلب بالا، به بررسی عوامل افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنعت پتروشیمی پرداخت.
صنایع پتروشیمی ایران، یکی از بزرگترین آلاینده‌های ثابت در کشور محسوب می‌شود که اخیرا در انتشار گازهای گلخانه‌ای، روندی صعودی را در پیش گرفته است. به گفته المیرا محمدقاسمی، کارشناس پروژه‌های محیط زیست ISQI، از چالش‌هایی که این صنعت در سال‌های اخیر با آن روبرو بوده؛ می‌توان به کند شدن رشد بازیافت و اقتصاد چرخه‌ای اشاره کرد که در واقع سرمایه‌گذاری در استفاده مجدد یا بازیافت مواد کاهش یافته است.
مهم‌ترین آلاینده‌ها در صنعت پتروشیمی عبارتند از:
CO₂ و CH₄ (حاصل از سوختن سوخت‌های فسیلی و مشعل‌سوزی)
VOCs (ترکیبات آلی فرار مانند بنزن، تولوئن که در فرآیندهای ذخیره‌سازی و انتقال آزاد می‌شوند)
NOₓ ،SO₂، ذرات معلق و فلزات سنگین: (تأثیر مستقیم بر کیفیت هوا و سلامت انسان دارند)
گذشته از این، صنایع پتروشیمی جهان با فشار مقررات جدید اقلیمی و محیط زیستی مواجهند. فشار برای کاهش مصرف پلاستیک‌های یک‌بار مصرف و توسعه محصولات زیست‌پایه، سیاست‌گذاری‌های این صنعت را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
براساس مطالعات و ارزیابی‌های محیط زیستی شرکت ISQI که برای کاهش آسیب‌های محیطی و نیز کنترل آلودگی هوا، در صنایع پتروشیمی انجام می‌دهد، اخیرا، انتشار گازهای گلخانه‌ای این صنایع همچنان رو به افزایش برآورد شده است. علیرغم کاهش ظرفیت تولید در صنایع پتروشیمی ایران که به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های تأمین خوراک بر کشور تحمیل شده، طی عواملی چون مشعل‌های احتراقی (Flares)، تجهیزات فرسوده و بهره‌وری پایین و سوخت جایگزین با کربن بالاتر، موجب شده تا صنایع پتروشیمی ایران به موتور انتشار گازهای گلخانه‌ای بدل شوند.
به این ترتیب که وقتی تولید کاهش پیدا کند و خوراک کافی وجود نداشته باشد، برای جلوگیری از فشار زیاد در خطوط و ذخیره‌سازی، بخارات هیدروکربنی با مشعل سوزانده می‌شوند. این سوختن با مشعل، CO₂ و گاهی متان تولید می‌کند و منجر به افزایش انتشار آلاینده‌ها نسبت به حالت تولید کامل، می‌شود.
از سوی دیگر، تحریم‌ها باعث کمبود قطعات یدکی و کاهش بهره‌وری در نگهداری درست و بهینه تجهیزات می‌شوند که در نتیجه تجهیزات نشتی بیشتری پیدا خواهند کرد و VOC و متان به هوا آزاد می‌شوند. در آخر نیز گاهی برای جبران کمبود خوراک، پتروشیمی‌ها از سوخت‌هایی استفاده می‌کنند که انتشار CO₂ و SO₂ بیشتری را به همراه دارد.
این اطلاعات نشان می‌دهد که حتی با کاهش تولید، انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنایع پتروشیمی ایران به دلیل عوامل فنی و ساختاری همچنان ادامه دارد.
در این شرایط، انجام مطالعات و ارزیابی‌های محیط زیستی این حوزه در راستای کنترل هرچه بیشتر بر آلودگی هوا و همسو با توسعه پایدار از ضرورت بیشتری برخوردار می‌شود. چرا که نه‌تنها به ارتقای شفافیت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی پتروشیمی‌ها می‌انجامد؛ بلکه مسیر پرچالش توسعه صنعتی همسو با حفاظت از محیط زیست را هموار می‌سازد.
اگرچه ناگفته نماند که برخی از رسانه‌های خبری عنوان کرده‌اند که صنایع پتروشیمی ایران در سال ۲۰۲۴ سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری را برای جمع‌آوری گازهای مشعل و تدوین برنامه استراتژیک مدیریت گازهای مشعل اعلام کرده است.
اما تا اعلام دقیق‌تر داده‌های جدید درخصوص روند انتشار گازهای گلخانه‌ای از این صنایع بعد از اعمال برنامه‌ها در کشور باید منتظر ماند تا نتیجه نهایی به صورت علمی، کارآمدی سیاست‌های پیشین و پیش‌رو را در قبال محیط زیست نشان دهد.
زیرا لزوم استفاده از فناوری‌های کاهش آلایندگی، کربن‌زدایی فرایندی، بهینه‌سازی مصرف انرژی، تغییر تقاضای بازار به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر در این صنایع، امری مبرهن و انکارناپذیر می‌باشد.
