عرضه خودرو در بورس، اقدامی مقطعی و تبلیغاتی یا ترمزی برای رشد قیمت؟
بازگشت دوباره خودرو به تابلوی معاملات بورس کالا، بار دیگر بحث قدیمی «نقش بورس در ساماندهی بازار خودرو» را زنده کرده است. این بار مدل‌هایی از خودروهای وارداتی در صف عرضه قرار گرفته‌اند و موافقان و مخالفان، هر یک با استدلال‌های خاص خود از این تصمیم دفاع یا انتقاد می‌کنند.
موافقان می‌گویند عرضه در بورس، بهترین راه برای شفاف‌سازی قیمت و حذف واسطه‌هاست. از نگاه آنان، بورس با تعیین قیمت نهایی بر اساس عرضه و تقاضا، می‌تواند به شکل طبیعی فاصله میان قیمت کارخانه و بازار آزاد را کاهش دهد.
در واقع، وقتی هر خریدار به‌طور مستقیم در یک فرآیند رسمی و قابل نظارت شرکت می‌کند، انگیزه دلالی و خریدهای چندمرحله‌ای کاهش می‌یابد. علاوه بر آن، ورود خودروهای وارداتی به بورس، می‌تواند معیاری برای تعیین نرخ واقعی در بازار و سنجش تقاضای مصرفی از تقاضای سرمایه‌ای باشد.
در مقابل، مخالفان معتقدند بورس کالا به‌تنهایی نمی‌تواند نظم پایداری در بازار خودرو ایجاد کند. آنان تاکید دارند که ساختار عرضه محدود و تقاضای انباشته، همچنان قیمت‌ها را در سطحی بالاتر از توان خرید خانوار نگه می‌دارد.
از دید این گروه، عرضه خودرو در بورس، تنها ظاهری از شفافیت دارد، اما در عمل به نفع مصرف‌کننده نهایی نیست؛ زیرا اغلب خودروها با قیمت‌های نهایی بالاتر از انتظار به‌فروش می‌رسند و همین موضوع، بازار آزاد را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
بورس کالا، بستری مقطعی برای فروش خودرو با قیمت واقعی
در حال حاضر آنچه که از ظواهر امر پیداست، دولت به دلیل تشدید زیان انباشته خودروسازان موافق عرضه خودرو در بورس کالا خواهد بود اما این موضوع همچنان مخالفان و موافقانی دارد.بابک صدرایی، کارشناس صنعت خودرو به عنوان مخالف عرضه خودرو در بورس کالا پیرامون این موضوع اظهار کرد: عرضه خودرو در بورس کالا، یک بار در سال ۱۴۰۱ تجربه شد. استفاده از این روش به مراتب بهتر از عرضه خودرو از طریق سامانه بود اما باید این نکته را هم در نظر گرفت که عرضه خودرو در بورس نواقص جدی دارد که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود.
این کارشناس صنعت خودرو محدود بودن مقدار عرضه خودرو در بورس، عدم همخوانی عرضه و تقاضا و همچنین ناآشنایی بخش قابل توجه‌ای از مصرف‌کنندگان با سازوکار این بازار را به عنوان سه چالش مهم عرضه خودرو در بورس کالا معرفی کرده و گفت:مکانیزم بورس به گونه‌ای است که برای ۵ هزار خودرو عرضه‌شده، ۱۰ هزار متقاضی به وجود می‌آید. عدم پاسخگویی به ۵ هزار تقاضای به وجود‌آمده، سیگنالی به بازار خواهد داد که منجر به افزایش قیمت در بازار خودرو میشود.
وی افزود: عرضه خودرو در بورس کالا زمانی معقولانه است که تقاضا‌های سرمایه‌ای موجود در بازار خودرو فروکش کرده باشد. از سوی دیگر باید این نکته را هم گفت که بورس کالا توانایی عرضه سالانه یک میلیون و ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار دستگاه خودرو را ندارد. در حال حاضر بورس، ساختار تنظیم‌کننده‌ای ندارد که بتواند باعث ثبات در این بازار شود.
مخالفان معتقدند عرضه خودرو در بورس، تنها ظاهری از شفافیت دارد، اما در عمل به نفع مصرف‌کننده نهایی نیست
صدرایی تصریح کرد: تنها راه‌حل مشکل تولید و عرضه خودرو این است، سیاست‌گذاران بپذیرند که قیمت این کالا باید آزاد شود. آزادسازی به معنای تعیین هر قیمتی نیست، بلکه باید نرخی تعیین شود که در آن قیمت تمام‌شده خودرو و همچنین حاشیه سود خودروساز، در نظر گرفته شده باشد.
وی در پایان تاکید کرد: تا زمانی که قیمت خودرو به مانند اوایل دهه ۸۰ آزاد نشود، مشکل عرضه آن حل نخواهد شد. در نتیجه با توجه به این نکته، عرضه خودرو در بورس کالا را یک روش مقطعی برای حل تعیین قیمت خودرو می‌دانم.
بورس کالا، شفاف و به دور از فضای سوداگری
سهیلا نقی‌پور، کارشناس بازار سرمایه به عنوان موافق عرضه خودرو در بورس کالا پیرامون این موضوع اظهار کرد: در طول چند هفته اخیر، صحبت‌های متعددی درباره عرضه مجدد این محصول به بورس کالا مطرح شده که در نوع خود می‌تواند خبر خوبی برای خودروسازان، به خصوص دو خودروساز بزرگ کشور باشد.
این کارشناس بازار سرمایه افزود: البته این روند، یک‌بار در پاییز و زمستان ۱۴۰۱ صورت گرفت. در آن برهه زمانی ما شاهد بودیم که طی چند ماهی که محصولات دو خودروساز مطرح کشور در بورس کالا عرضه می‌شد، این سیاست چندین دستاورد مثبت را با خود به ارمغان آورد.
وی تصریح کرد: اولین مزیت آن معطوف به شفافیت و کشف قیمت عادلانه خودرو است؛. بورس کالا بر اساس عرضه و تقاضا موجود، بستری شفاف برای تعیین قیمت خودرو را فراهم کرد که می‌توانست قیمت این کالا را به دور از هر گونه دستکاری و به شکل عادلانه تعیین کند.
این کارشناس بازار سرمایه کاهش واسطه‌ها در عرضه خودرو را به عنوان یکی دیگر از مزیت‌های عرضه خودرو در بورس کالا معرفی کرد و گفت: با ورود این محصول به بورس کالا، نقش واسطه‌ها و دلالان کمرنگ‌تر شد و خودرو به صورت مستقیم از تولیدکننده به مصرف‌کننده می‌رسید.
وی همچنین بیان کرد: تحقق این دو مولفه باعث شده بود که وضعیت مالی دو شرکت ایران خودرو و سایپا بهبود پیدا کند، به گونه‌ای که در گزارشات فصلی، شاهد بودیم که زیان آنها طی دو فصل به مقدار قابل توجه‌ای کاهش پیدا کرده بود.
نقی‌پور در پایان سخنان خود تاکید کرد: عرضه خودرو در بورس کالا اتفاق خوبی است که در نهایت، هم به نفع مصرف‌کننده و هم به نفع تولیدکننده خواهد بود. امیدواریم مسئولان اقتصادی کشور در دولت جدید از اجرای این سیاست حمایت جدی به عمل بیاورند.
عرضه خودرو در بورس کالا به کشف قیمت کمک نخواهد کرد
مسیح فرزانه، دیگر کارشناس بازار خودرو درباره عرضه خودرو در بورس کالا گفت: اوایل سال ۱۴۰۰ از سوی وزیر صمت وقت عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شد که با مخالفت‌های بسیاری از مسئولان و کارشناسان مواجه شد.
وی ادامه داد: در ۳ سال اخیر عرضه خودرو از طریق ۲ روش سامانه یکپارچه خودرو و بورس کالا انجام شد که هر ۲ غلط و غیرکارشناسی بود چرا که این طرح‌های خلق‌الساعه‌ای باری بر دوش مصرف‌کننده، صنعت و بازار خودرو بوده است.
این کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: امیدواریم خودرو دوباره از طریق سامانه یکپارچه عرضه نشود، اما در مورد عرضه خودرو در بورس کالا دوباره صحبت‌هایی به میان آمده است.
فرزانه با اشاره به اینکه عرضه خودرو در سامانه یکپارچه خودرو و بورس کالا، انتخاب میان بد و بدتر است، گفت: هر ۲ روش غیرشفاف بوده و به تقسیم رانت کمک می‌کند و در روش عرضه خودرو از طریق بورس عملا محدودیت عرضه و زمان‌بندی نامشخص آن مشکل‌زا است.
این کارشناس بازار سرمایه معتقد است اگر حتی کالای غیرسرمایه‌ای نیز در بستر غیرشفاف، در زمان‌های غیرمشخص و به‌طور محدود عرضه شود رانت ایجاد خواهد کرد.
وی تصریح کرد: سیاست‌گذار باید بپذیرد اصلاح قیمت و آزادسازی قیمت‌ها باعث افزایش قیمت خودرو خواهد شد، اما برای اینکه خودروساز‌ها را از زیان خارج کند باید در یک فرآیند برنامه‌ریزی شده به‌طور مشخص قیمت خودرو آزاد شود و قیمت خودرو درب کارخانه تا بازار ۵ درصد اختلاف داشته باشد.
فرزانه افزود: واگذاری فروش خودرو نیز باید به خودروساز واگذار شود و نیاز به هیچ واسطه‌ای مانند سامانه یکپارچه یا بورس کالا نباشد.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه، بورس زمانی می‌تواند در مورد کالایی به کشف قیمتی کمک کند که کالا خُرد باشد یا عرضه آن در سطح کلان صورت گیرد؛ در مورد کالایی همچون خودرو که در سطح کلان است عرضه خُرد و محدود آن در بورس کالا نمی‌تواند کمک‌کننده باشد.
عرضه خودرو در بورس به‌جای قرعه‌کشی می‌تواند موثر باشد
همچنین پیام الیاس‌کردی، کارشناس بازار سرمایه در مورد عرضه خودرو در بورس کالا، گفت: اگر عرضه خودرو در بورس کالا باعث تعدیل قیمت‌ها در بازار شود و با قیمت عادلانه‌تر به دست مردم برسد و از طرفی سیستم قرعه‌کشی نیز برچیده شود می‌تواند یکی از راهکار‌های موثر باشد.
وی ادامه داد: در حال حاضر قیمت خودرو اختلاف زیادی با بازار آزاد دارد، اما وقتی که خودرو در بورس کالا عرضه شود به‌دلیل رقابتی‌شدن در سامانه بورس کالا دیگر شاهد این اختلاف نخواهیم بود و خودرو با قیمت منصفانه‌تری به دست مصرف‌کننده خواهد رسید.
موافقان می‌گویند بورس با تعیین قیمت نهایی بر اساس عرضه و تقاضا، می‌تواند به شکل طبیعی فاصله میان قیمت کارخانه و بازار آزاد را کاهش دهد
کردی به عرضه خودرو در بورس کالا و تاثیر آن بر رانت‌های پیرامون بازار خودرو، اشاره کرد و گفت: اگر روند دوره قبل در مورد ورود خودرو در بورس کالا ادامه پیدا می‌کرد، ۲ شرکت بزرگ خودروساز طی مدت زمان بسیار کوتاهی مسائل و مشکلاتشان مرتفع می‌شد و شاهد بهره‌وری و تولید با کیفیت‌تر محصولات این شرکت‌ها بودیم.
وی ادامه داد: حضور خودرو در بورس کالا در هیچ دوره‌ای طولانی نبوده، اما در همان دوران کوتاه بعضی از خودروها تا ۳۰ درصد اصلاح قیمتی داشتند و باعث ضربه به دلالانی شد که در بازار بدون ایجاد ارزش افزوده بیشترین سود را می‌بردند.
این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: در دهه ۹۰ در یک دوره کوتاه کارخانه‌ها قیمت خودرو را ۵ درصد از قیمت بازار ارزان‌تر می‌فروختند که این امر باعث شده بود تقاضا واقعی شود و مردمی که واقعا نیاز به خودرو داشتند آن را خریداری کنند.
کردی با اشاره به اینکه اختلاف ۵ درصدی قیمت بازار و کارخانه تجربه‌ای مثبت بوده، اظهار کرد: سیستم‌هایی که بتوانند چه در قالب بورس کالا و چه فراتر از آن قیمت را به سمت و سوی حاشیه بازار نزدیک کنند، باعث میشود قیمت خودرو واقعی‌تر شود.
سخن آخر
عرضه خودرو در بورس، در صورتی موثر خواهد بود که با اصلاح ساختار تولید، تنوع مدل‌ها و افزایش تیراژ همراه شود. بدون این پیش‌شرط‌ها، بورس تنها به ویترینی از کمبودها تبدیل میشود.
به‌نظر می‌رسد راه‌حل واقعی در ترکیب شفافیت بورس و سیاست‌گذاری هوشمندانه دولت نهفته است؛ به این معنا که در کنار عرضه رسمی، باید تعادل در تولید، واردات و نظارت بر تقاضا برقرار شود.
اگر عرضه در بورس، بخشی از یک سیاست جامع بازار باشد، می‌تواند به نظم و ثبات کمک کند؛ اما اگر صرفا اقدامی مقطعی و تبلیغاتی باشد، نه‌تنها بازار را تنظیم نمی‌کند، بلکه ممکن است به عامل تازه‌ای برای التهاب قیمتی تبدیل شود.
