قزوین؛ تلاقی گاه فرهنگ، هنر و معماری

وحید حاج سعیدی

شب از نیمه گذشته است. بازار تعطیل شده و گزمه ها در حال گشت زنی در دالان های بازار هستند. صدای غوک ها دیگر از حوض سرای سعد السلطنه به گوش نمی رسد. خواب بر چشمان نگهبان آب انبار حاج کاظم مستولی شده است.

موذن مسجد صالحیه، غلبه صبح بر نیمه شب را به انتظار نشسته است. قلعه الموت هم در خاموشی فرو رفته است. حسن صباح دیگر پیروانش را باغ لعه نوید نمی دهد. خداوندگار الموت بار دیگر تنها شده است.

کهن شهر قزوین را با قدمتی چند هزار ساله می توان سرزمین سلطنت های ناپایدار، رویاهای تاریخی و بناهای باستانی شکوهمند نامید. سرزمینِ دروازه ها، قلعه ها و دژه های کهن که حکایتگر شکوه تاریخ پر فراز و نشیب این دیارند.

حجت ادعای تاریخ پر فراز و نشیب قزوین را می توان در بناهای باستانی بیشماری سراغ گرفت که دیواره ها، راسته ها، سراها و سبک معماری شان روایت می کنند. تا جایی که این شهر میزبان بیشترین ابنیه و یادگارهای تاریخی کشور است و فصلی رنگارنگ و مانا در میان نقش و نگار معماری دل‌فریب و طراحی منحصربه‌فرد بناهای باستانی و رویایی اش، جای داده است.

این کهن دیار به قدری در تاریخ کشورمان اهمیت داشته که پادشاهان ساسانی به آن کشوین می گفتند یعنی منطقه ای که نباید از آن غافل شد. مردمان این دیار تاریخ را نخوانده و نشنیده اند؛ بلکه آن را دیده و درک کرده اند. اینجا هنوز در کوچه پس کوچه‌های شهر صدای پای مغول‌ها و نعره هایشان، گوش ها را می آزارد. بوی دود و کتاب های سوخته کتابخانه قلعه الموت به مشام می رسد.

کاروانسرای سعدالسلطنه، همچنان میزبان پیادگان و کاروانیان خسته و غبار آلود از سفرهای تجاری و زیارتی است. صدای شیهه اسب‌های قجر هنوز از پشت دیوارهای خشتی و سنگی دارالسلطنه صفویان شنیده می شود.

صدای کشدار قلم نی میرعماد قزوینی- فخر خوشنویسان ایران- بر روی کاغذ کاهی، نیوش می شود. بوی چرم از تیمچه حاج کاظم همچنان به مشام می رسد. کاشیکارهای عالی قاپو با وسواس در حال بندکشی کاشی های مینایی و اسلوبی این بنای جاوید هستند و تاجران عبوری از جاده ابریشم نیز، در حال داد و ستد در شهر.

قزوین شهر دروازه ها و قلعه ها، شهر باغستان های بی دیوار و خار؛ شهر بناهای افسونگر و چشم نواز، پایتخت خوشنویسی ایرانی، بی تردید تلاقی گاه هنر، معماری، فرهنگ و تمدن است. اینگونه است که دروازه‌های تمدن و اصالت این دیار، سال‌هاست گردشگران جهان را به سوی خود می خوانند.

در دل این کهن دیار، بدون ورق زدن کتابهای تاریخی دست نویس و قرائت سفرنامه های بزرگان، می توان تاریخ را در لحظه قدم زد و لذت پرسه در عمارت های وارثان سلطنت های ناپایدار را با تمام وجود حس کرد. تماشای کاشی‌کاری‌های دل‌انگیز و تزئینات آجری خوش‌نقش‌ونگار خانه های قدیمی و سراهای کهن، روح هر گردشگری را می نوازد.

بناهای عتیقی که بوی قدمت و جاودانگی می دهند و علاوه‌ بر ارزش تاریخی، از زیبایی بصری و اعجاز هنری بی‌نظیری برخوردارند. هر بخش از این بناها، هنرنمایی هنرمندانی را یادآور می شوند که ظرافت و دقت شان در محاسبات و جان بخشی به آثارشان را کمتر از عبادت نمی دانستند. صدای کوبه درهای چوبی در محلات قدیمی شهر، آدمی را بی واسطه به صدها یا هزاران سال قبل تر باز می گرداند.

اینجا گویی تاریخ تو را می خواند و ماشین زمان دیگر یک رویا نیست! گردشگران علاقه مند به ابنیه تاریخی، از تماشای قلعه ها، بازارها، تیمچه ها، سراها، آب انبارها، کاریزها، گرمابه ها، مساجد، مدارس و دیگر آثار تاریخی شهر سیر نمی شوند و با تمام وجود، قدمت شان را می کاوند و افسون معماری شان را می ستایند.

قلعه الموت؛ نمادی از شکوه تاریخ، مجموعه‌ باغ صفوی قزوین؛ گنجینه ای گران‌بها از آثار باستانی ادوار مختلف، بازار تاریخی قزوین؛ شاهکار و میراثی ماندگار از معماری سنتی دوران صفویه، مسجد النبی قزوین؛ تلفیق و شکوه هنر معماری ایرانی، زیبایی و اصالت، سرای سعدالسلطنه؛ پهناورترین کاروانسرای سرپوشیده خاورمیانه، کاخ موزه چهل‌ستون؛ یگانه کوشک بازمانده از کاخ‌های سلطنتی شاه تهماسب، مسجد جامع قزوین؛ میعادگاه سبک‌های معماری سلطنت های ناپایدار، مسجد و مدرسه صالحیه قزوین؛ مهد اندیشه ورزی و پرهیزکاری، آب‌انبار حاج کاظم قزوین؛ شاهکار مهندسی معماری سنتی ایرانی و حسینیه امینی ها؛ جولان نور و بازی رنگ ها، تنها بخشی از هنر و شاهکارهای هنرمندانی هستند که درایت شان در طراحی و میزانسن این ابنیه، بی نظیر و منحصر به فرد بوده است. خلق چنین آثار همگی نشان از نبوغ و استعداد آفرینندگان این بناهای مسحور کننده و افسونگر دارد و ظرفیت بی‌ نظیر هنر ناب معماری ایرانی را در خلق شاهکارهایی چنین ممتاز و استثنائی به رخ جهانیان می کشد.

کهن دیار قزوین را باید بارها و بارها دید و شنید و به خاطر سپرد. شهری رویایی با تاریخی چند هزار ساله را نمی توان در چند سطر به رخ کشید و آن را نواخت. شهری که دروازه بهشتش می خوانند و عده ای آن را شهر پاک یادگار شاهپور ساسانی می نامند. هر نامی که بر قزوین بنهیم، برازنده این دیار است و امیر معزی نیکو سروده است که «قزوین به همه وقتی، با نور و نوا بودست». عظمت، ابهت و شاهکارهای تاریخی قزوین را قدر بنهیم.