سکینه مهرائی
در حالی که امروز بحران آب مرز هشدار را در بسیاری از استان‌های کشور پشت سر گذاشته و زنگ پایان زندگی عادی برای میلیون‌ها ایرانی به صدا درآمده، مسئولان همچنان به وعده‌های بی‌سرانجام و طرح‌های ناتمام دل خوش کرده‌اند.
کاهش بی‌سابقه بارندگی، افت شدید ذخایر سدها و فرونشست زمین، سایه تهدید را بر سر آینده ایران گسترده‌تر کرده است، اما به جای اقدام عملی و قاطع، سیاستگذاران همچنان رفع تشنگی را در سخنرانی‌ها و وعده‌های رنگارنگ جست‌وجو می‌کنند. بدون تغییر جدی در مدیریت مصرف و اصلاح سیاست‌ها، هر قطره آب ایران امروز ممکن است فردا به فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر بدل شود.
به گزارش عصراقتصاد، پس از سال‌ها هشدار کارشناسان و بی‌توجهی به مدیریت درست منابع طبیعی، امروز ایران با یکی از بزرگترین بحران‌های زیست‌محیطی تاریخ خود روبه‌روست: کم‌آبی گسترده، پایین آمدن سطح سدها و تهدید روزافزون فرونشست زمین. تازه‌ترین اظهارات و آمار ارائه‌شده از سوی مسئولان اجرایی و متخصصان این حوزه نشان می‌دهد بحران ابعاد ملی یافته و بدون اقدام فوری و اصلاحات ساختاری، آینده کشور و معیشت میلیون‌ها ایرانی در معرض خطر است.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، با اشاره به کاهش تقریبی ۴۴ درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت ۸۰ ساله ایران، هشدار داد: «ما در حال مصرف منابعی هستیم که جایگزین ندارند.» او در بازدید سرزده از پروژه‌های عمرانی استان البرز و نشست با مدیران این استان، عمق بحران کنونی را اینگونه تشریح کرد: حجم ذخایر سدها به‌شدت کاهش یافته، به‌طوری‌که سطح آب پشت سد طالقان تا ۴۸ متر پایین رفته که زنگ خطری جدی برای آب شرب تهران و شهرهای پیرامون است.
کاهش بی‌سابقه بارش و افت جدی ذخایر سدها، بزرگترین هشدار آبی قرن را رقم زده و تأمین آب شرب شهرهای بزرگ را بحرانی کرده است
طبق آمار وزارت نیرو، متوسط بارش کشور تا پایان تیرماه امسال، فقط ۱۴۷ میلیمتر بوده که چیزی حدود ۴۰ درصد کمتر از سال گذشته و ۳۸ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. همین مساله باعث شده درصد پرشدگی مخازن سدها به ۴۴ درصد برسد و شهرهای بزرگی از جمله تهران، البرز، مشهد، اصفهان و تبریز با «تنش آبی شدید» مواجه شوند.
پزشکیان هشدار داد که استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی موجب تهدید جدی فرونشست زمین شده است: «ما داریم آب‌های چند صد میلیون ساله را بالا می‌کشیم و زمین فرو می‌نشیند.» بر اساس گزارش‌ها، میزان ورودی آب به سدها نسبت به سال گذشته ۴۳ درصد کمتر شده و در برخی سدهای کلیدی، افت ذخیره تا مرز ۷۳ درصد مشاهده شده‌است. اگر روند فعلی ادامه یابد، تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و حتی امنیت اجتماعی ایران با تهدید جدی روبه‌رو خواهد شد.
ریشه بحران کجاست؟
هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران، در گفت‌وگو با بازار، اصل بحران را کمبود منابع نمی‌داند، بلکه تأکید دارد که «مشکل اصلی، مدیریت منابع آب است.» به گفته او، هنوز ساختار مناسبی برای مدیریت یکپارچه و بهره‌ور منابع آبی کشور وجود ندارد و حتی اکنون آب در کشور از نظر اقتصادی هیچ ارزشی ندارد؛ نه بهای واقعی برای مصرف آن دریافت می‌شود و نه سیاست منسجم روشنی در بخش‌های بهره‌بر (کشاورزی، صنعت و خانگی) وجود دارد.
طبق آمار رسمی، ۹۰ درصد آب کشور صرف کشاورزی می‌شود، آن هم عمدتاً با روش‌های سنتی و راندمان بسیار پایین. الگوی کشت نیز متناسب با واقعیت اقلیمی کنونی کشور تغییر نکرده است.
همچنان کاشت محصولات پرمصرفی مانند برنج و هندوانه در مناطق کم‌آب ادامه دارد و حمایت جدی از کشاورزی هوشمند و مدرن شکل نگرفته است. همچنین، شبکه‌های فرسوده آبرسانی شهری و روستایی منجر به هدررفت گسترده منابع و اختلال در خدمات‌رسانی می‌شود. از سوی دیگر، احداث صنایع پرآب‌بر در مناطق خشک، نمونه دیگری از ضعف مدیریت کلان است.
اجرای سیاست‌های بازدارنده و حمایت از مردم
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، در پاسخ به ابعاد دامنه‌دار بحران اعلام کرد: «بدمصرف‌ها به‌زودی هزینه گزافی باید بپردازند.» او توضیح داد که در سیاست‌های جدید، رقم تعرفه آب آن‌قدر افزایش خواهد یافت که حتی برای ثروتمندان هم بازدارنده باشد. با این حال، تاکید دارد که فشار اصلی بر پرمصرف‌ها وارد می‌شود و تلاش می‌شود دهک‌های پایین کمترین آسیب را ببینند. در همین راستا، تاکنون بیش از ۴۷ هزار مشترک پرمصرف شناسایی و مشمول اقدامات اصلاحی شده‌اند و برای مراکز حساس مانند بیمارستان‌ها نیز انشعابات ویژه و مخازن اضطراری تعریف شده است.
در حالی‌که کارشناسان از ضرورت عمل فوری سخن می‌گویند، مسئولان همچنان وعده می‌دهند و مدیریت ناکارآمد منابع آب آینده میلیون‌ها ایرانی را تهدید می‌کند
رئیس‌جمهور بر لزوم تغییر الگوی مصرف، توسعه کشاورزی پایدار و ارتقای فرهنگ عمومی تأکید دارد. او باور دارد که باید نگاه کوتاه‌مدت و بخشی‌نگر را کنار گذاشت و از ظرفیت نخبگان، دانشگاه‌ها و مردم برای ارائه راه‌حل‌های علمی و مشارکتی بهره برد.
به اعتقاد اورعی، اولین گام باید شکل‌گیری یک تیم ملی از متخصصان و تدوین برنامه دقیق ۱۰ ساله برای مدیریت منابع باشد؛ برنامه‌ای که عملیاتی بوده و صرفاً به دوران اوج بحران محدود نشود.
همچنین مشارکت مردمی و رویکرد محله‌محوری در حکمرانی محلی از نکات پررنگ مطرح‌شده توسط ریاست‌جمهوری است. به زعم او، عدالت محیط‌زیستی و اجتماعی زمانی محقق می‌شود که صدای محرومان شنیده شود، مردم در تصمیم‌سازی و اجرا دخیل باشند و حمایت نهادهای مردمی، انجمن‌ها و فعالان محلی تقویت شود.
