لبنیات در سراشیبی حذف از سفره ایرانی!
گرانی خودسرانه قیمت‌ها، مصرف لبنیات را کاهش داده و آن را از سفره حذف کرده است
بازار محصولات لبنی در ماه‌های اخیر شاهد اتفاق بی‌سابقه افزایش پنهانی و بی‌ضابطه قیمت‌ها، سرگردانی مصرف‌کنندگان بوده است تا جایی که فعالان صنایع و مسئولان درباره بحرانی که هم تولیدکننده و هم سلامت جامعه را تهدید می‌کند هشدار می‌دهند.
این بحران در حالی رقم خورده که صنعت لبنیات با افت روزافزون مصرف داخلی و رشد صادرات اجباری مواجه است. وضعیتی که تأثیرات آن فقط بر سفره‌ها محدود نمانده و زنگ خطر را برای آینده سلامت عمومی به صدا درآورده است.
به گزارش عصراقتصاد، در شرایطی که لبنیات یکی از مواد اصلی و حیاتی سبد غذایی مردم است و سرانه مصرف آن میزان توسعه‌یافتگی کشورها را نمایان می‌کند، کارخانه‌های لبنی پیاپی و بی‌سر و صدا قیمت محصولات خود را افزایش می‌دهند، آن هم بدون مصوبه قانونی یا اعلام رسمی.
در حالی که دولت، تنها یکبار در سال نرخ مصوب شیرخام را اعلام می‌کند، شرکت‌های لبنی با استناد به افزایش هزینه‌های مختلف از جمله حمل‌ونقل، بسته‌بندی، دستمزد و به‌ویژه نرخ شیرخام، قیمت محصولات خود را چندین بار در طول سال بالا برده‌اند.
در آخرین تصمیم شورای قیمت‌گذاری محصولات اساسی، نرخ شیر خام درب دامداری برای سال جاری با شاخص‌های چربی و پروتئین مشخص ۲۳ هزار تومان تعیین شد که نسبت به سال قبل افزایشی معادل ۲۷.۷ درصد داشته است. با این وجود، دامداران اعتقاد دارند این نرخ هنوز با هزینه تمام‌شده آن‌ها فاصله معنادار داشته و سود مناسبی برای آن‌ها در نظر گرفته نشده است.
تشدید بحران با نبود سیاست‌گذاری منسجم
این افزایش‌های خودسرانه باعث بلاتکلیفی در بازار لبنیات شده است نه تولیدکننده می‌داند چقدر سود واقعی دارد و نه مصرف‌کننده به قیمت نهایی اعتماد دارد. علی‌احسان ظفری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های لبنی می‌گوید: «تا زمانی که قیمت کارشناسی‌شده و رسمی برای محصولات لبنی اعلام نشود، این وضعیت بلاتکلیف ادامه خواهد داشت.» وی تأکید می‌کند وزارت جهاد کشاورزی باید هرچه سریع‌تر نرخ مصوب و منطقی را اعلام و مصوبه لازم را صادر کند، چرا که ادامه وضع موجود به زیان هر دو سمت بازار است.
با افزایش هزینه‌های تولید و نبود نظارت جدی، کارخانه‌های لبنیات ناچار به صادرات اجباری شده‌اند و بازار داخلی را رو به ضعف برده‌اند
مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه دامداران نیز بر این نکته تأکید کرده که افزایش نرخ شیر خام باید با رویکردی منصفانه و مطابق با هزینه‌های واقعی تولید انجام شود. در غیر این صورت، چرخه تولید لطمه جدی خواهد دید و امنیت غذایی در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.
تأثیر مستقیم بر سرانه مصرف و سلامت جامعه
روند صعودی قیمت لبنیات اما فقط دغدغه تولیدکنندگان و کارخانه‌ها نیست. کاهش مصرف لبنیات در میان خانوارها، بخصوص طبقات متوسط و پایین، زنگ خطر جدی برای سلامت عمومی جامعه است. در حالی‌که استاندارد جهانی سرانه مصرف لبنیات حدود ۱۶۵ کیلوگرم است، این عدد در ایران در سال‌های اخیر به زیر ۷۰ کیلوگرم رسیده است؛ عددی که مستقیماً با رشد بیماری‌های ساختاری چون پوکی استخوان و سوءتغذیه در جامعه ارتباط دارد.
آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد قیمت شیر پاستوریزه، ماست و پنیر در خردادماه سال ۱۴۰۴ نسبت به اردیبهشت ۱۴۰۴ بین ۵ تا ۸ درصد فقط در یک ماه افزایش داشته است. این تورم، خانوارهای کم‌درآمد را به حذف یا کاهش مصرف لبنیات از سفره خود سوق داده و فقر تغذیه‌ای را تقویت کرده است.
همچنین طبق آخرین آمار، سالانه بیش از ۲.۴ میلیون تن از محصولات لبنی ایران به کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان و پاکستان صادر می‌شود. مسئولان صنفی معتقدند بخش قابل توجهی از این صادرات نه به واسطه مزیت اقتصادی، بلکه به دلیل کاهش قدرت خرید داخلی و کوچک‌شدن بازار مصرف داخل رقم می‌خورد. در واقع، آنچه باید در سفره خانواده ایرانی باشد، ناچار راه بازارهای خارجی را در پیش گرفته است؛ هرچند سودآوری صادرات، به دلیل محدودیت بازار مقصد و نرخ پایین جهانی، نه‌تنها مشکل صنعت را حل نکرده که فشار مضاعفی بر تولید داخل وارد کرده است.
جالب اینجاست که بخشی از شیر تولیدشده با یارانه داخلی، به دلیل افت تقاضا در بازار داخل، به صورت شیر خشک تبدیل و با قیمت بسیار پایین‌تر از بازار جهانی صادر می‌شود. این در حالی است که همین محصول باید نقش تغذیه‌ای اساسی برای جامعه داخلی ایفا کند.
افزایش هزینه تولید از مزرعه تا کارخانه
هم‌زمان با رشد قیمت شیر خام، سایر هزینه‌های تولید از جمله دستمزد، انرژی، حمل‌ونقل و حتی نرخ ارز نیز افزایش یافته‌اند. کارخانه‌ها مدعی‌اند با توجه به تورم سالانه حدود ۴۰ درصد، اجرای تعهدات صنفی و هزینه‌های ثابت و متغیر، عملاً چاره‌ای جز افزایش قیمت‌های پله‌ای نداشته‌اند. البته سخنگوی انجمن صنایع لبنی این نکته را نیز یادآور می‌شود که در بازار رقابتی فعلی با ۴۰۰ واحد لبنی، سود خالص این صنعت به مراتب پایین‌تر از رقم‌های انتظاری بوده و برخی حتی با زیان عملیاتی مواجه‌اند.
وزارت جهاد کشاورزی در تصمیم‌گیری درباره قیمت نهایی لبنیات تعلل کرده و این شرایط بازار را برای تولیدکننده و مصرف‌کننده بی‌ثبات و پرتنش کرده است
از سوی دیگر، دامداران انتقاد دارند؛ افزایش نرخ مصوب شیرخام با تأخیر اجرا می‌شود و پرداخت‌ها از سوی کارخانه‌ها نیز با تأخیر مواجه است؛ عاملی که بر فشار مالی دامداران افزوده و تولید را به مرز بحران می‌کشاند.
علیرغم حساسیت موضوع، وزارت جهاد کشاورزی هنوز مصوبه نهایی افزایش قیمت محصولات لبنی را صادر نکرده و فقط در مورد نرخ شیرخام اقدام داشته است. امین حسین رحیمی، وزیر دادگستری، نسبت به افزایش غیرقانونی قیمت‌ها هشدار داده و گفته است کارخانه‌هایی که نرخ مصوب را رعایت نکنند، جریمه خواهند شد؛ اما این تهدیدها تاکنون نتوانسته جلوی افزایش‌های خودسرانه را بگیرد. حتی بعضی از محصولات یارانه‌ای در دوره‌هایی در بازار کمیاب شده و به ندرت یافت می‌شوند.
کارشناسان اقتصادی نیز تأکید کرده‌اند تثبیت قیمت بدون سیاست حمایتی هدفمند، تنها موجب سوءاستفاده تولیدکنندگان در محصولات غیرمشمول تعزیرات و افزایش فقر تغذیه‌ای طبقات پایین خواهد شد.
آینده این صنعت استراتژیک، به تصمیم‌گیری مسئولان در کوتاه‌ترین زمان بستگی دارد؛ تصمیم‌هایی که می‌تواند لبنیات را از “شوک قیمت” و “سقوط مصرف” نجات دهد.
