ماشه چقدر روی صادرات نفت اثر دارد؟

به گزارش همشهری آنلاین، فعال‌سازی مکانیسم ماشه (Snapback) به لحاظ روانی و سیاسی، فضایی از عدم‌قطعیت را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. با این حال، تحلیل دقیق‌تر تاریخچه تحریم‌ها و بررسی آماری متغیرهای کلان اقتصادی ایران نشان می‌دهد که اثرگذاری این قطعنامه‌ها در مقایسه با تحریم‌های یکجانبه‌ آمریکا و اتحادیه اروپا که مستقیما صادرات نفت ایران را هدف قرار دادند، تقریبا ناچیز است.

اثر انتظاری

فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیش از آنکه یک شوک واقعی و ساختاری به اقتصاد ایران وارد کند دارای «اثر انتظاری» است. به‌عبارت دیگر، آنچه در عمل اقتصاد ایران را در دهه ۹۰ شمسی دچار بحران‌های ارزی، تورم‌های لجام‌گسیخته و رکود عمیق کرد، نه قطعنامه‌های شورای امنیت، بلکه تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا بود که شریان اصلی درآمدهای ارزی کشور، یعنی صادرات نفت را مسدود ساخت، البته امروز این تحریم‌ها هم خنثی شده است.

در مقابل، تجربه اقتصاد ایران در دهه ۸۰، یعنی دوره‌ای که کشور ذیل همان ۶ قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل قرار داشت نشان‌دهنده ثبات نسبی متغیرهای کلان و عدم‌وقوع جهش‌های ارزی است.

با بررسی تجربه موفق ایران در حفظ درآمدهای نفتی خود در دوره اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت (۲۰۱۰-۲۰۱۵) استدلال خواهد شد که شبکه اقتصادی و تجاری کشور توانایی انطباق با این نوع از تحریم‌ها را داراست و تهدید اصلی همچنان متوجه تحریم‌هایی است که به‌طور مشخص بخش انرژی را هدف قرار می‌دهند و البته این دسته از تحریم‌ها هم در دهه جدید، یعنی دهه ۱۴۰۰ با اقدامات خوب دولت شهید رئیسی تا حد قابل توجهی خنثی شد.

دهه ۸۰ ثبات نسبی زیر سایه ۶ قطعنامه

در دهه ۱۳۸۰ با وجود فعال بودن ۶ قطعنامه شورای امنیت، اقتصاد ایران جهش ارزی قابل توجهی را تجربه نکرد و شاخص‌های کلان اقتصادی از ثبات نسبی برخوردار بودند، چون این قطعنامه‌ها مستقیما صادرات نفت ایران را هدف قرار نمی‌دهند.

دهه ۹۰، بحران اقتصادی با تحریم‌های نفتی

در دهه ۱۳۹۰ با اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اروپا بر صادرات نفت ایران و بانک مرکزی، اقتصاد کشورمان با بحران ارزی، تورم شدید و رکود عمیق مواجه شد؛ با اینکه در دهه ۹۰ با امضای برجام اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متوقف شده بود.

دلیل کاهش صادرات نفت ایران چه بود؟

گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان می‌دهد تحریم‌های آمریکا و اروپا از سال ۲۰۱۲ و نه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، عامل کاهش صادرات نفت ایران در آن مقطع بود و از ۲.۵ میلیون بشکه در روز به ۱.۵ میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

خنثی شدن تحریم نفت

با وجود تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران از سال ۱۳۹۷ اما کشورمان به‌تدریج با خنثی کردن تحریم‌های نفتی توانست صادرات نفت را به سطح معمول خود بازگرداند.

در سال گذشته ایران ۱.۵ میلیون بشکه در روز نفت صادر کرد.

محتوای اصلی قطعنامه‌های شورای امنیت:

• فعالیت‌های هسته‌ای

• اشاعه فناوری‌های موشکی

• مسدود کردن دارایی‌های نهادهای مرتبط با برنامه‌ هسته‌ای و تحریم‌های تسلیحاتی

• محدودیت‌هایی در حوزه بانکی و مالی

ترفندهای دور زدن تحریم‌ها

ایران و شبکه اقتصادی بین‌المللی آن، راهکارهای انطباق و سازگاری با محدودیت‌های ناشی از قطعنامه‌های شورای امنیت را آموخته‌اند. این راهکارها شامل استفاده از روش‌های جایگزین برای تراکنش‌های مالی، توسعه شبکه فروش غیررسمی و اتکا به شرکای تجاری‌ای است که مایل به پذیرش ریسک همکاری با ایران هستند.

این تجربه گران‌سنگ که در طول سال‌ها به‌دست آمده، امروز و پس از فعال‌سازی احتمالی مکانیسم ماشه و بازگشت همان تحریم‌ها همچنان به‌کار می‌آید. بنابراین، اگرچه بازگشت این قطعنامه‌ها می‌تواند به لحاظ روانی و سیاسی هزینه‌هایی را تحمیل و برخی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی را برای همکاری با ایران دچار تردید کند اما به‌معنای بازگشت به شرایط سخت ابتدای دهه ۹۰ نخواهد بود، زیرا جنس و ماهیت این تحریم‌ها با تحریم‌های نفتی کاملا متفاوت است.