مدیریت ساخته‌ها (Facility Management): گنج پنهان صنعت ساختمان ایران

علیرضا اصل عربی سردرودی؛ استاد انشگاه معماری و هنرپارس

مدیریت ساخته‌ها یا Facility Management) FM) به زبان ساده، علم و هنر یکپارچه‌سازی فرآیندها، افراد، مکان و فناوری برای حفظ و بهبود محیط ساخته‌شده است.

یک مدیر ساخته‌ها مسئولیت نگهداری، بهره‌برداری، بهینه‌سازی و حتی توسعه استراتژیک یک ساختمان یا مجموعه‌ای از املاک را بر عهده دارد تا بالاترین سطح بهره‌وری، راحتی و امنیت برای ساکنان آن فراهم شود.

این حوزه فراتر از نگهداری معمولی است و مواردی مانند مدیریت انرژی، مدیریت پروژه، پشتیبانی از فناوری اطلاعات، ایمنی، بهداشت و حتی مدیریت قراردادها را شامل می‌شود.

جایگاه خالی FM در ایران: یک فرصت عظیم مغفول مانده

در ایران، حوزه FM هنوز در مراحل اولیه رشد و شناسایی خود قرار دارد. این جایگاه خالی را می‌توان از چند منظر بررسی کرد:

۱. فرهنگ سازی نشده است: درک غالب در جامعه و حتی among مدیران کسب‌وکارها این است که نگهداری از ساختمان محدود به “سرایدار” یا “نگهبان” و تعمیرات جزئی است. مفهوم استراتژیک FM که می‌تواند موجب صرفه‌جویی کلان در هزینه‌ها شود، هنوز نهادینه نشده است.

۲. عدم تفکیک مالکیت از مدیریت: در بسیاری از مجتمع‌های تجاری و اداری بزرگ، مالکین ترجیح می‌دهند خودشان به صورت پراکنده و غیرحرفه‌ای امور را مدیریت کنند، غافل از اینکه یک شرکت FM حرفه‌ای می‌تواند با بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش عمر مفید تجهیزات و جلوگیری از خرابی‌های پرهزینه، سود خالص آنان را افزایش دهد.

۳. نداشتن چارچوب قانونی مستقل: بر خلاف کشورهای پیشرفته که گواهینامه‌ها و استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 41001 برای FM وجود دارد، در ایران این حوزه تحت الشعاع قوانین ساختمانی و تاسیساتی سنتی قرار دارد و هنوز هویت مستقلی برای خود پیدا نکرده است.

۴. کمبود نیروی متخصص تحصیلکرده: اگرچه نیروهای فنی سنتی (تاسیساتی، برق و…) وجود دارند، اما مدیران FM جامع‌نگر که به صورت آکادمیک آموزش دیده باشند و بتوانند تمام بخش‌ها را یکپارچه مدیریت کنند، بسیار نادر هستند.

بازار کار FM در ایران: یک قلمرو بکر با پتانسیل بالا

بازار کار این حوزه را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:

· شرکت‌های فعال در FM: تعداد شرکت‌های تخصصی که خود را صرفاً “شرکت مدیریت ساخته‌ها” بنامند، بسیار محدود است. معمولاً شرکت‌های سازه‌های بزرگ، انبوه‌سازان، شرکت‌های تاسیساتی پیشرفته و هولدینگ‌های بزرگ هستند که دپارتمان یا شرکتی زیرمجموعه‌ای برای مدیریت اموال خود ایجاد کرده‌اند.

· فرصت‌های شغلی برای افراد: موقعیت‌های شغلی در این حوزه بسیار متنوع و عمدتاً در مجموعه‌های زیر قابل دسترسی هستند:

· مجتمع‌های تجاری و اداری بزرگ (مانند مراکز خرید، برج‌های اداری)

· پروژه‌های عظیم عمرانی (فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های قطار، مترو)

· دانشگاه‌ها و شهرک‌های دانشگاهی

· بیمارستان‌ها و مراکز درمانی

· صنایع و کارخانجات بزرگ

· شرکت‌های انبوه‌ساز و مالکین پروژه‌های مسکونی بزرگ

عنوان‌های شغلی رایج (که هنوز تحت عنوان کلی‌تر استفاده می‌شوند):

· مدیر نگهداری و تعمیرات

· مدیر تاسیسات

· کارشناس مدیریت انرژی

· سوپروایزر سایت

· مدیر امور عمومی ساختمان

درآمد و دستمزد در حوزه FM در ایران

درآمد در این حوزه به شدت وابسته به تجربه، مهارت‌های تخصصی، اندازه و نوع پروژه و میزان مسئولیت فرد دارد. از آنجایی که این حوزه تخصصی است، پتانسیل درآمدزایی بالایی دارد.

· سطح کارشناسی (تازه‌کار): افرادی که به تازگی وارد می‌شوند یا مسئولیت بخش کوچکی را بر عهده دارند، معمولاً حقوقی در بازه ۱۵تا ۲۵ میلیون تومان (با توجه به تورم، این ارقام نسبی است) می‌گیرند.

· سطح نیمه‌ارشد (کارشناس با تجربه): افرادی با ۳ تا ۵ سال سابقه که بتوانند چندین بخش (مثلاً برق و تاسیسات) را مدیریت کنند، در بازه ۲۵تومان ۴۰میلیون تومان قرار می‌گیرند.

· سطح مدیریت و ارشد (مدیر سایت یا مجموعه): مدیرانی که مسئولیت کامل یک مجتمع بزرگ را بر عهده دارند، به دلیل داشتن مهارت‌های فنی، مدیریتی و مالی، می‌توانند درآمدی بالای ۴۵میلیون تومان داشته باشند. در برخی از پروژه‌های بسیار بزرگ و حساس، این رقم می‌تواند به ۶۰ میلیون تومان و حتی بیشتر نیز برسد.

جمع‌بندی و آینده‌نگری

حوزه Facility Management در ایران مانند معدنی کشف نشده است. با رشد پروژه‌های بزرگ، افزایش هزینه‌های انرژی و ضرورت بهینه‌سازی هزینه‌ها، به تدریج نیاز به این خدمات حرفه‌ای بیشتر احساس خواهد شد.

آینده این بازار در گروی موارد زیر است:

· آموزش و فرهنگ‌سازی  مالکان و مدیران ارشد.

· تربیت نیروی متخصص از طریق دوره‌های دانشگاهی و آموزش‌های کاربردی.

· ورود شرکت‌های بین‌المللی و معرفی استانداردهای جهانی.

برای افراد جویای کار، ورود به این حوزه یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه روی آینده محسوب می‌شود، چرا که تقاضا برای متخصصان آن رو به افزایش خواهد بود و در حال حاضر رقابت کمتری در آن وجود دارد. برای کسب‌وکارها نیز، استفاده از خدمات FM نه یک هزینه، که یک سرمایه‌گذاری سودآور برای حفظ دارایی‌ها و کاهش هزینه‌های عملیاتی بلندمدت است.