۷۰ سال است که روزهای پایانی سال، به مناسبت ۲۹ اسفندماه، سالروز «ملی شدن صنعت نفت»، برای جامعه ایرانی یادآور موفقیت ملت در استیفای حق خود از بیگانگان است، هر چند که این صنعت در این سال ها مسیر پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته اما در مقابل ظلم و ستم قد خم نکرده و توانسته از استعمار رهایی یابد.
به گزارش ایسنا، پاییز و زمستان ۱۳۲۹ مرحله اوج گیری نهضت ملی شدن نفت ایران است. با ملاقات آیت الله کاشانی و مصدق در آبان ماه توافق اصولی برای تشدید جنبش با هماهنگی جناح های ملی و مذهبی صورت می گیرد. روز ۱۹ آذر ۱۳۲۹ گزارش کمیسیون نفت به وسیله حسین مکی، مخبر کمیسیون در مجلس شورای ملی، قرائت می شود. نمایندگان جبهه ملی در مجلس شورای ملی در دی ماه ۱۳۲۹ رسما طرح ملی شدن نفت را مطرح کردند.
به دعوت آیت الله کاشانی و جبهه ملی تظاهرات گسترده ای در مرکز تهران و میدان بهارستان در حمایت از طرح ملی شدن نفت صورت گرفت. روزنامه نگاران شجاعی مانند سید حسین فاطمی مدیر روز نامه باختر امروز و عبد الرحمن فرامرزی و خلیل ملکی از طریق نوشتن مقاله در مطبوعات نسبت به ملی شدن نفت به مردم اگاهی می دادند. مراجع تقلید و آیات ثلاث قم به رهبری ایت الله محمد تقی خوانساری و بسیاری از روحانیان برجسته استان ها با انتشار اعلانیه از ایده ملی شدن نفت حمایت کردند. با اوج گیری جنبش ملی، فشار دولت سپهبد رزم آرا بر مبارزین و مطبوعات در اواخر دی ۱۳۲۹ بیشتر شد. فاطمی و چند تن از روز نامه نگاران دستگیر و زندانی شدند.
طبق اعلام مدیریت موزه ها و مراکز اسناد صنعت نفت آیت الله کاشانی با ایراد سخنرانی مهمی با حمایت از مطبوعات ادامه مبارزه برای ملی شدن نفت را واجب شرعی اعلام کرد و از مردم خواست تا پیروزی نهایی مقاومت کنند. وی به رزم آرا هم هشدار شدید داد. با دفاع رزم آرا، نخست وزیر از شرکت نفت انگلیس و ارائه قرار داد الحاقی به مجلس در ابتدای پاییز ۱۳۲۹ و رد قرارداد الحاقی توسط کمیسیون نفت و تاکید بر اصل ملی شدن نفت در ابتدای بهمن، درگیری رزم آرا و اقلیت جبهه ملی در مجلس وارد مرحله جدیدی شد.
سید مجتبی نواب صفوی رهبر جمعیت فداییان اسلام با آیت الله کاشانی دیدار کرد. در این ملاقات راه های ادامه مبارزات ملی با هدف ملی شدن نفت بررسی شد. پس از این ملاقات نواب با انتشار بیانیه شدید اللحن به رژیم پهلوی هشدار داد تا مقابل مردم نایستد. نواب همچنین ترور عبد الحسین هژیر وزیر دربار در سال ۱۳۲۸ را به رزم آرا یاد آوری کرد. شجاعت نواب در آن مقطع در بالا بردن روحیه مردم و جناح های سیاسی بشدت موثر بود.
دولت با هماهنگی دربار و رزم آرا و با هدف جلوگیری از تصویب طرح ملی شدن نفت و همراهی با شرکت مصمم شد لایحه قرارداد الحاقی را از مجلس باز پس گیرد. با اوج گیری تحرکات جناح حاکم علیه ملیون، مصدق با ایراد یک سخنرانی مهم در کمیسیون نفت، طرح ملی شدن صنعت نفت را بزرگترین اقدام برای آزادی و ترقی ملت ایران دانست و بر ادامه حرکت تاکید کرد.
تظاهرات به نفع جبهه ملی در تهران و دیگر شهر ها هر روز توسعه یافته و مردم نوار های سه رنگ پرچم ایران را با شعار “نفت باید ملی شود” به سینه خود می زدند. در فاصله نیمه دی تا نیمه بهمن ۱۳۲۹ دو میتینگ بزرگ مردم تهران در حمایت از جنبش نفت در مسجدشاه بازار و میدان بهارستان برگزار شد. احزاب متشکل در جبهه ملی در این دو میتینگ مهم حضور داشتند.
کشاورز صدر و عبدالله معظمی نمایندگان ملی مجلس اقدام به استضاح دولت کردند و اقدام رزم آرا در خصوص پس گرفتن لایحه قرار داد الحاقی را محکوم کردند. تقابل نهضت ملی با رزم آرا به اوج رسید. وی از اواخر بهمن مذاکرات فشرده ای را با سفیر ان آمریکا و انگلیس در تهران برای پیدا کردن راه حل سیاسی معضل نفت انجام داد.
به موازات افزایش تحرکات سیاسی رزم آرا علیه جنبش، مصدق در سخنرانی مفصل خود اعلام کرد، تنها راه تن دادن به ملی شدن نفت است. امروز باید در یک محیط صمیمی به اتفاق آرا به آرزوهای ملت ایران که با فتاوی علمای اعلام نیز فریضه دینی ما شده است لبیک اجابت گفته و ملی شدن صنعت نفت را در سراسر کشور تصویب و برای گذشتن از آخرین مرحله قانونی تقدیم مجلس شورای ملی کنیم.
در پی اظهارات تند رزم آرا در مجلس در مخالفت کامل و قاطع با ملی شدن نفت و عدم طرح مفاد مذاکره با سفیر انگلیس، مصدق قطع مذاکره با دولت را اعلام و ملی شدن در دستور کار کمیسیون نفت قرار گرفت. در روز ۱۶ اسفند سپهبد رزم آرا در مسجد سلطانی ترور شد. فداییان اسلام مسئولیت ترور را به عهده گرفتند و ضارب خلیل طهماسبی عضو شاخص فداییان بود. با افزایش هیجان عمومی پس از ترور رزم آرا در روز ۱۷ اسفند کمیسیون نفت به اتفاق آرا اصل ملی شدن نفت در سراسر ایران را تصویب کرد.
سرانجام طرح ملی شدن نفت با نام سعادت ملت ایران در روز ۲۴ اسفند توسط مجلس شورا و در روز ۲۹ اسفند توسط مجلس سنا به تصویب رسید و شادی سراسر ایران را فرا گرفت. مردم تهران پس از اعلام رسمی ملی شدن نفت با تجمع در میدان بهارستان اقدام به نصب تصاویر مصدق رهبر جنبش بر سر در مجلس شورای ملی کردند.
ملی شدن صنعت نفت، بعد انقلاب عملا محقق شد
محمد خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک و کارشناس ارشد حوزه انریی در خصوص طرح ملی شدن صنعت نفت و تاثیرات آن در صنعت نفت کشور به ایسنا، گفت: در آن زمان شرکت های چند ملیتی و کنسرسیوم نفت استعمار زیادی بر صنعت نفت ایران داشتند و این تصمیم بسیار خوب بود چراکه از حقوق مردم دفاع شد.
وی با تاکید بر اینکه در آن زمان نفت ایران در استعمار کامل بود و زورگویی رواج داشت، تصریح کرد: اجرای این طرح بسیار مناسب بود اما در همان زمان مقابله صورت گرفت و خریدار نفت ما نشدند و به گونه ای نفت ایران را تحریم کردند و شرایط در آن زمان به گونه ای پیش رفت که علی رغم ملی شدن صنعت نفت بازهم انگلیسی ها بر نفت ما مسلط شدند.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی با بیان اینکه این پروسه تا بعد از انقلاب ادامه داشت، گفت: بعد از انقلاب توانستیم خودمان بر نفت مسلط شویم و از عایدات آن استفاده کنیم و در واقع ملی شدن صنعت نفت بعد از انقلاب اتفاق افتاد و قبل از آن عملا محقق نشده بود.
اگر نفت نداشتیم، چه می شد؟
خطیبی در پاسخ به این سوال که اگر در ایران نفت وجود نداشت چه اتفاقی برای کشور رقم می خورد، اظهار کرد: اگر نفت نبود طبیعتا ناچار بودیم برای نیاز های داخلی درآمدهایی را از منابع دیگر کسب و نفت را وارد کنیم که همین مساله رقم قابل توجهی را دربرمیگرفت.
وی افزود: در آن شرایط می توانستیم از منابع دیگر استفاده کنیم اما منابع تجدیدشونده بسیار گران هستند به هر حال فشار زیادی برای تامین انرژی بر کشور وارد می شد، همین موضوع که وارد کننده نفت نیستیم کمک بزرگی به اقتصاد کشور می کند.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی با بیان اینکه نفت یک نعمت است که باید به خوبی از آن استفاده کنیم، گفت: ملی شدن صنعت نفت تاثیرات زیادی بر کشور داشت، هرچند تا قبل از انقلاب شاهد تاثیرات آن نبودیم اما بعد از انقلاب اثرات این مهم نمایان شد و سرنوشت کشور را به دست خودمان گرفتیم. هرچند بعد از انقلاب جنگ ایران و عراق رخ داد و مشکلاتی بر کشور تحمیل شد اما صنعت نفت در اختیار نیروهای ایرانی بود و با اجرای این طرح نفت از استعمار خارج شد و دیگر بیگانگان برای کشور تصمیم نگرفتند.
خطیبی با بیان اینکه با صادرات نفت کشور توانست در مسیر پیشرفت و توسعه قرار بگیرد و سطح زندگی مردم ارتقا یافت، به طور کلی باید گفت که اجرای طرح ملی شدن صنعت نفت به نوعی سعادت ایران را رقم زد.
بی شک نهضت ملی شدن صنعت نفت برگ زرینی از تاریخ کشورمان در مبارزه با استبداد داخلی آن زمان و استعمار خارجی و رهایی‌بخش سایه شوم دخالت بیگانگان در سرنوشت کشور بوده که تا ابد بر آسمان استقلال و سربلندی این مرز و بوم خواهد بخشید.
