ناترازی کالابرگ و قیمتها؛ یارانهای ناتوان برابر گرانی
اکرم رضائی نژاد
شارژ مرحله پنجم کالابرگ برای دهکهای اول تا سوم در حالی واریز شد که روند صعودی قیمت کالاهای اساسی در ماههای اخیر سرعت گرفته و توان خرید خانوار، حتی با افزایش ۱۲۰ هزار تومانی اعتبار، کاهش محسوسی را تجربه میکند.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده مبلغ کالابرگ به ۶۲۰ هزار تومان بهازای هر نفر رسیده و امکان خرید ۱۱ قلم کالای منتخب فراهم است، اما بررسی قیمتها نشان میدهد این عدد فاصله جدی با هزینه سبد تغذیه حداقلی خانوار دارد.
به گزارش عصراقتصاد، دولت چهاردهم نخستین بار در اسفند ۱۴۰۳ شارژ کالابرگ را برای هفت دهک آغاز کرد. در دوره جدید، سیاست تمرکز بر دهکهای یک تا سه بههمراه خانوارهای دارای عضو معلول قرار گرفته و همچنان دهکهای چهارم تا هفتم در انتظار تصمیم نهایی برای ادامه یا توقف دریافت کالابرگ هستند. خانوارهای سه دهک اول هر بار ۵۰۰ هزار تومان دریافت میکردند که امسال با افزایش ۱۲۰ هزار تومانی همراه شد، در حالی که دهکهای چهارم تا هفتم منتظر تعیین تکلیف هستند و فعلا مبلغ ۳۵۰ هزار تومانی آنها شارژ نشده است.
ترکیب کالای قابل خرید نیز از ابتدا شامل شیر، ماست، پنیر، گوشت مرغ و قرمز، تخممرغ، روغن، برنج، ماکارونی، قند و شکر و حبوبات بود. در مقاطعی گوشت بوقلمون، ماهی و میگو نیز به این فهرست افزوده شد اما در دوره جدید حذف شدهاند. علت این حذف در نگاه کارشناسان آن است که این اقلام با قیمتهای چندصدهزار تومانی، عملا فراتر از توان یارانهای خانوار بودند و خرید آنها از ابتدا فراگیر نبود.
افزایش اعتبار کالابرگ نتوانست شکاف میان قیمتهای صعودی و توان خرید خانوارهای کمدرآمد را جبران کند و فشار تورمی همچنان بر دهکهای پایین باقی مانده است
رفتار مصرفی خانوارها نشان میدهد در عمل، بخش عمده اعتبار کالابرگ صرف حبوبات، برنج و روغن میشود و سهم لبنیات و پروتئین حیوانی در سبد غذایی کاهش یافته یا حذف شده است. خانوارهای کمدرآمد، به دلیل افزایش مداوم قیمت شیر و ماست، عملا امکان تامین حداقلهای تغذیهای را از دست دادهاند. بیشتر کالاهای پروتئینی نیز با رشد شدید قیمت روبهرو بوده و همین موضوع شکاف میان اعتبار یارانهای و قیمتها را عمیقتر کرده است.
در عین حال، بررسی نرخهای هفته گذشته نشان میدهد حداقل قیمت شیر کمچرب بطری نزدیک به ۵۰ هزار تومان شده و ماست ۲.۵ کیلوگرمی ۱۴۵ هزار تومان قیمت دارد. تخممرغ شانه ۳۰ عددی از ۱۷۹ تا ۲۵۰ هزار تومان متغیر است، گوشت مرغ در بازه ۱۳۷ تا ۱۵۵ هزار تومان قرار دارد و قیمت گوشت قرمز نیز در بسیاری از اقلام از یک میلیون تومان فراتر رفته است. در چنین شرایطی یارانه ۶۲۰ هزار تومانی تنها بخش کوچکی از نیاز ماهانه تغذیه خانوار را پوشش میدهد و خانوار برای خرید اقلام پروتئینی، ناچار به حذف سایر گروههای غذایی یا کاهش دفعات خرید شده است.
از سوی دیگر، افزایش اعتبار مرحله پنجم همزمان با آغاز حذف تدریجی ارز ۲۸۵۰۰ از کالاهای اساسی است. فعالان اقتصادی میگویند این افزایش بیشتر برای جبران اثر آزادسازی نرخ ارز بوده تا تقویت واقعی قدرت خرید. حذف ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ از اقلامی مانند برنج و گوشت وارداتی، باعث جهش قیمتها شده و به گفته تحلیلگران، یارانه جدید نمیتواند اثر این تغییر را پوشش دهد. مسئولان بانک مرکزی میگویند ارز ترجیحی تا پایان سال باقی خواهد ماند اما گزارشهای میدانی نشان میدهد بسیاری از واردکنندگان، ماههاست ارز دریافت نکردهاند.
در این میان، واردکنندگان برنج اعلام کردهاند که از بهمن ۱۴۰۳ تا امروز، ارزی برای واردات دریافت نکردهاند در حالی که کالاها وارد بازار شده و مصرف شده است. همچنین انجمن تولیدکنندگان شیر خشک کودک اعلام کرده از ۲۵۰ میلیون دلار ارز مورد نیاز این صنعت تنها ۳۷ میلیون دلار پرداخت شده و همین موضوع فشار تازهای بر قیمت این کالای استراتژیک وارد کرده است.
مشکلات تامین ارز نهادههای دامی نیز بازار لبنیات، گوشت مرغ و تخممرغ را تحت تأثیر قرار داده است. وزیر جهاد کشاورزی در آبان ۱۴۰۴ مجموع مطالبات معوق تأمینکنندگان نهاده را حدود ۶ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت پرداختها با تأخیر انجام شده است. همین عقبماندگیها زمینهساز کاهش تغذیه دام و در نهایت افزایش تلفات ناشی از شیوع تب برفکی شد. دامداران در پاییز از گرسنگی دامها و کمبود خوراک اعتراض گستردهای داشتند و پیامد آن کاهش تولید شیر و افزایش قیمت لبنیات بود.
در بازار تخممرغ نیز پس از حدود سه سال ثبات نسبی، قیمتها از مهر ۱۴۰۴ جهش تازهای را تجربه کرد و از ۱۸۰ هزار تومان در تابستان به بیش از ۲۵۰ هزار تومان در آذر رسید. این رشد نتیجه مستقیم کمبود نهاده و مشکلات ارزی است و اثر آن در سبد کالابرگ کاملا محسوس شده است.
کاهش دسترسی به نهادههای دامی و مشکلات تخصیص ارز موجب جهش در بازار لبنیات و پروتئین شد و اثربخشی یارانه تغذیهای را برای خانوارها محدود کرده است
حذف ارز ترجیحی در شرایط تورم نزدیک به ۵۰ درصد، خطر کاهش بیشتر امنیت غذایی خانوار را تشدید کرده است. برخی کارشناسان میگویند یارانهای که هدف آن حفظ حداقل کالری مصرفی است، در برابر تورم گسترده ناکارآمد شده و تنها منجر به جابهجایی خرید از کالاهای گرانقیمت به اقلام ارزانتر میشود. نتیجه این روند کاهش مصرف پروتئین و لبنیات در دهکهای پایین و افزایش خطر سوءتغذیه است.
دولت تلاش میکند با اجرای طرح یسنا، بخشی از این فشار را بر گروههای خاص کاهش دهد. حساب سرپرستان خانوار دارای مادر باردار یا فرزند زیر دو سال از ۱۰ آذر شارژ شده و اعتبار ۶۵۰ هزار تومانی برای خرید ۱۶ قلم کالای ضروری لحاظ شده است. همچنین طرح حمایت غذایی کودکان دچار سوءتغذیه از سر گرفته شده و قرار است با افزایش پوشش به ۱۰۰ درصد کودکان مشمول در سال ۱۴۰۴، اعتبار سبد آنها نیز ۲۰ درصد افزایش یابد.
با این حال بسیاری از خانوادهها میگویند قیمت پوشک و لبنیات آنقدر بالاست که این اعتبار برای یک یا دو قلم مصرف میشود و عملا امکان تامین سبد کامل را نمیدهد. کارشناسان تغذیه هشدار میدهند ادامه این روند میتواند اثرات بلندمدتی بر سلامت نسل آینده بگذارد.
بحث حذف برخی اقلام از کالابرگ نیز در ماههای اخیر مطرح بوده اما مرحله پنجم همچنان با ۱۱ قلم سابق صادر شده است. با این حال اختلاف میان هزینه واقعی سبد غذایی و سقف اعتبار به حدی است که حتی بدون حذف رسمی اقلام، خانوارها بهطور عملی محدود به خرید چند قلم ارزانتر شدهاند.
سرنوشت کالابرگ دهکهای چهارم تا هفتم هنوز مشخص نیست. وزیر تعاون در ابتدای سال وعده ادامه حمایت برای هفت دهک را داده بود اما شرط اصلی آن تامین اعتبار و حذف بخشی از یارانه نقدی ۳۰۰ هزار تومانی دهکهای میانی عنوان شده است. در چنین وضعیتی پرسش این است که آیا دولت میتواند وعده شارژ دوباره را عملی کند و در صورت انجام، آیا مبلغ ۳۵۰ هزار تومانی نیز افزایش مییابد.
