نفتِ ما، سود آنها!

پزشکیان دو روز پیش در صحن مجلس و در دفاع از وزیر اقتصادش گفت که کشتی های نفتی ما  روی دریا مانده و با تهدید ترامپ  فروش سخت  شده است. اما این تنها مشکل صنعت نفت و اقتصاد ایران نیست زیرا برخلاف بسیاری از صنایع، نفت ایران نوعی عقب گرد را در طی سال های گذشته تجربه کرده است.

به عبارت بهتر در طی سالهای اخیر اگر بر تولید و توسعه صنایع پایین دستی تاکید اهتمام لازم را داشتیم و سرمایه گذاری های لازم صورت می گرفت، نه تنها  امروز ما مشکل صادرات و ترس از تحریم  را نداشتیم که باید صادرات و  فروش محصولات با ارزش افزوده بالاتری را تجربه می کردیم و به جای  تخصیص ۱ میلیارد دلار به یارانه برای اقلام مصرفی و کالاهای اساسی  مردم  و حفظ قدرت خرید آنها، صندوق ارزی ما در کشورهای دیگر سرمایه گذاری می کرد و رفاه جامعه حداقل قابل قیاس با کشورهای نفتی منطقه بود.

آنگونه که حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی به عصر اقتصاد می گوید: مقدار تولید نفت ایران بعد از انقلاب روند کاهشی به خود گرفته است. او با اشاره به سرمایه گذاری کشورهای نفت خیز دنیا در این حوزه، میگوید که متاسفانه ما نتوانستیم از نفت بر توسعه بخش های غیر اقتصادی به درستی استفاده کنیم.

این کارشناس حوزه انرژی در ادامه گفتگوی خود گفته که هر بشکه نفت ارزش افزوده حدود ۵۵ دلاری برای ایران به همراه دارد. کدام صنعت را سراغ دارید که این گونه ارزش افزوده برای کشور ایجاد کند. اما حیف که زمان طلایی برای توسعه را از دست دادیم!

متن کامل گفتگوی عصر اقتصاد با حمید حسینی را در ادامه می خوانید:

صنعت نفت ، گاز و پتروشیمی در طی بیش از ۴۰ سال گذشته چه مسیری را طی کرده است؟

تولید نفت ما در زمان انقلاب حدود ۵ میلیون بشکه در روز بود. مدتی بعد از انقلاب تولید نفت به دلیل صیانت از ثروت ملی برای نسل های بعدی به ۲.۵ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرد. این نگرش البته کمی بدتر اصلاح شد و شاهد افزایش تولیدات نفت  بودیم؛  طوری که در دهه ۷۰  متوسط تولید روزانه نفت به حدود ۳.۵ میلیون بشکه در روز رسید.

روند صعودی تولید نفت همچنان ادامه داشت و در دوره ای مقدار تا مرز ۴ میلیون بشکه هم افزایش یافت . اما این رشد تولید خیلی دوام نیاورد و هم زمان با تشدید تحریم ها روند کاهش به خود گرفته و حتی در دوره ای  تولیدات ما به حدود ۲.۵ میلیون بشکه هم رسید.

سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، حمید حسینی، در گفتگو با عصر اقتصاد به افت تولید نفت و ناتوانی در استفاده از درآمدهای نفتی برای توسعه اشاره کرد

امروز بعد از گذشت سال ها تولیدات ما حدود ۳.۵ میلیون بشکه است. در مجموع می توان گفت که در حوزه تولید نفت نسبت به سایر بخش ها عملکرد خیلی قابل دفاعی نداشتیم. برای درک بهتر نسبت به این مسئله باید بدانید که تولید فولاد از حدود ۳۰۰ هزار تن امروز به ۳۰ میلیون تن رسیده که نشان دهنده رشد حدود ۱۰۰ برابری است.

البته در حوزه گاز تولیداتمان خیلی زیاد نبود. اما امروز با تولید یک میلیارد مترمکعب سومین تولید کننده گاز در دنیا هستیم. هرچند که بخش زیادی از این تولید را برای نیاز داخلی می سوزانیم.

در حوزه پتروشیمی هم پیش از انقلاب حرف زیادی برای گفتن نداشتیم و تولیدات ما چیزی حدود ۳۰۰ هزار تن بود. اما امروز ظرفیت تولید کشور به ۹۲ میلیون تن و مقدار تولید به حدود ۶۵ میلیون تن رسیده است. ناگفته نماند که ظرفیت پالایشی کشور هم امروز به حدود ۲.۲ میلیون بشکه افزایش یافته است.

به نظر شما رشد و تحولاتی که در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی طی سال های گذشته ایجاد شده، به اندازه کافی و متناسب با ظرفیت های فعلی اقتصاد بوده است؟

مشکل ما اینجاست که اقتصاد غیر نفتی را با نفت نساختیم. این کاری است که بسیاری از کشورهای نفت خیز دنیا و البته  رقبای ما در منطقه به خوبی انجام داده و امروز شاهد هستیم که آنها چگونه توانسته اند با تکیه بر همین درآمدهای نفتی در مسیر توسعه قرار گیرند.

با این اوصاف می توانیم بگویم که ما عملکرد ضعیف تری نسبت به دیگر تولید کنندگان نفت داشتیم؟

 برای پاسخ به این سوال بهتر است ابتدا به چند آمار اشاره کنم . در زمان شروع ریاست جمهوری اوباما تولیدات نفتی آمریکا ۸ میلیون بشکه بود اما امروز این رقم به ۱۵ میلیون بشکه رسیده است. پوتین توانست تولید نفت روسیه را از ۳ میلیون بشکه به ۱۰ میلیون بشکه برساند. تولیدات نفتی عربستان هم از ۲.۵ میلیون بشکه به ۱۰ میلیون بشکه رسانده است.

حتی وضعیت تولیدات عراق هم امروز از ما بهتر بوده و تولیداتش بیشتر از ما شده و به دومین تولید کننده اوپک تبدیل شده است. در واقع ما بزرگترین خسارت را از موانع داخلی متحمل شدیم. زمانی امکان توسعه و افزایش ظرفیت وجود داشت و هزینه زیادی هم نیاز نداشت و از طرفی هم تحریم ها هم اینگونه نبود.

ایران نتوانست به جایگاه جهانی خود در تولید نفت بازگردد. کشورهای رقیب همچون عربستان، روسیه و عراق توانسته‌اند تولید خود را به طور چشمگیری افزایش دهند

اما متاسفانه ما آن فرصت های طلایی را از دست دادیم و امروز دیگر شرایط برای توسعه خیلی سخت شده، هزینه ها به شدت افزایش یافته و از طرفی هم سرمایه گذاری خارجی به راحتی ممکن نیست. در واقع ما خودمان را توسعه و رشد محروم کردیم.

اما بسیاری بر این باورند که ارزش افزوده حاصل از توسعه در بسیاری از صنایع بیش از نفت بوده و ایران بهتر است به جای توسعه صنعت نفت سراغ چنین صنایعی برود؟

درست است که برخی صنایع ارزش افزوده بالایی دارند اما سوال من این است که آیا ما تکنولوژی و علم توسعه این صنایع را در اختیار داریم؟ حتی اگر هم به تکنولوژی لازم هم دسترسی داشتیم، منطقی نیست که چشم خود را در برابر چنین نعمت فوق العاده ای ببندیم ضمن اینکه توسعه صنعت نفت هم برای ما ارزش افزوده بالایی دارد. هم اکنون هزینه بهره برداری هر بشکه نفت حدود ۵ دلار بوده و به حدود ۱۰ دلار هم سرمایه گذاری نیاز دارد.

در واقع ما می توانیم نفت را با هزینه‌ای حدود ۱۵ دلاری  تولید کرده آن را به قیمت متوسط ۷۰ دلار بفروشیم، چه کار و صنعتی می تواند چنین ارزش افزوده ای ایجاد کند؟ کدام سرمایه‌گذاری سودآورتر از توسعه‌ زیرساخت‌های انرژی است؟ اما  متاسفانه ما درآمدهای خود را خرج روزمرگی کردیم؛ همان‌طور که منابع صندوق‌های بازنشستگی را که باید برای آینده نسل‌های امروز سرمایه‌گذاری شود، مصرف‌کرده و می‌کنیم.

وقتی برق را ارزان عرضه کردیم و مصرف‌کنندگان را به مصرف بی‌حساب و کتاب عادت دادیم، به این فکر نکردیم که هزینه‌ ساخت نیروگاه‌های جدید و حتی بازسازی نیروگاه‌های قدیمی را از کجا باید تامین کنیم. این بی‌فکری، باری سنگین بر دوش امروز ما گذاشته و چشم‌انداز فردای ما را تاریک کرده‌است.

با توجه به پتانسیل بالای نفت برای ایجاد ارزش افزوده، ایران از فرصت‌های طلایی برای توسعه صنعت نفت خود غافل شده است

با وجود نبود مدیریت مناسب در هزینه کرد دلار نفتی، بازهم این صنعت بیشترین سهم از رشد اقتصادی را به خود اختصاص داده است. گزارش های بانک مرکزی نشان می دهد که سهم نفت از رشد اقتصادی ۵ درصدی در سال گذشته حدود ۱۷ درصد بوده است. همین حالا هم سهم نفت از رشد اقتصادی حدود ۱۴ درصد برآورد می شود.

با توجه به وابستگی اقتصاد ایران به دلارهای نفتی، تشدید تحریم ها از سوی ترامپ می تواند آینده اقتصادی ایران را هم تحت تاثیر قرار دهد. به نظر شما اعمال تحریم ها از سوی ترامپ در خصوص فروش نفت ایران تا چه اندازه متحمل است؟

البته باید توجه داشت که تا حالا هیچ اظهار نظر صریح و شفافی درباره اعمال تحریم ها و تشدید تحریم علیه ایران از سوی ترامپ صورت نگرفته و تمامی آنچه مطرح می شود تماماً پیش بینی است. تشدید تحریم ها علیه ایران به چند فاکتور اصلی بستگی دارد که اصلی ترین آنها تولید سلاح هسته ای در ایران است که خوشبختانه ایران اقدامی در این خصوص انجام نمی دهد. مساله دوم به وضعیت بازار و عرضه و تقاضا وجود دارد.

نباید فراموش کرد که  از زمان اقتصادی شدن استفاده از نفت شیل (نفت نامتعارف)، مختصات بازار انرژی در دنیا تغییر پیدا کرد. در آن سال ها  ایران دیگر نقش قبلی را در بازار انرژی نداشت به همین خاطر بود  که از سال‌های ۲۰۰۸ به بعد شرایط تحریم نفت ایران فراهم شد. واقعیت این است که در سال‌های قبل از ۲۰۰۸ نفت ایران تحریم نبود. حتی برخی کارشناسان کشور در همان سال‌ها می‌گفتند؛ نفت تنها بخشی از اقتصاد ایران است که تحریم نمی‌شود.