نقش گمرک در تجارت بین‌الملل
سولماز جلالی؛ کارشناس امور گمرکی
گمرک (Customs) به عنوان نهاد حاکمیتی و اجرایی در مرزهای کشورها، نقش بسیار کلیدی در تنظیم، کنترل و تسهیل تجارت بین‌المللی ایفا می‌کند.
گمرک نه‌تنها به‌عنوان یک پل ارتباطی میان اقتصاد داخلی و اقتصاد جهانی عمل می‌کند، بلکه در حفاظت از منافع ملی و توسعه اقتصادی نیز اهمیت بالایی دارد.
هر کالایی که وارد کشور می‌شود باید بر طبق قوانین دقیق گمرکی باشد. برای تمام کالاها دستور العمل‌های مشخصی وجود دارد که بر اساس آن درصدی از ارزش مادی کلی کالا به عنوان تعرفه باید پرداخت شود.
از سال ۱۹۵۲ سازمان گمرک جهانی یا همان WCO، مسیر تجارت جهانی و امنیت در تجارت را هموارتر ساخته‌است. این سازمان به ایجاد استانداردهای جهانی در این حوزه، آسان سازی قوانین، امنیت زنجیره تامین و مواردی مثل این کمک بسیاری کرده‌است.
وظایف اصلی گمرک
وظایف دقیق این سازمان از طرف دولت هر کشور و با تکیه بر قوانین بین المللی مشخص می‌شود. اگر می‌خواهید دقیقا بدانید صادرات و واردات یک کالا چه شرایطی دارد و آیا قانونی است یا خیر می‌توانید به قوانین موجود مراجعه کنید. ولی اهداف کلی گمرک مشخص است.
گفته می‌شود که گمرک فقط وظیفه تطبیق واردات و صادرات کالاها بر اساس قوانین را دارد. در نتیجه چهار وظیفه کلی گمرک این است که:
۱. صادرکنندگان و وارد کنندگان از قوانین الزام‌آور پیروی کنند.
۲. اگر قرار است بر اساس قانون معافیت یا تخفیفی برای یک کالای مشخص قرار داده‌شود، گمرک این شرایط را در نظر می‌گیرد.
۳. تمام محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها باید با دقت نظارت و رعایت شود.
۴. حقوق و عوارض گمرکی به دقت دریافت گردد.
بعضی از اختیارات بین‌المللی گمرک
گمرک کشورها در سطح بین الملل این اختیار را دارند تا کالاهای قاچاق را ضبط کنند. در واقع اگر گمرک به عنوان یک نهاد نظارتی دقیق وجود نداشت، بسیاری از کالاهای قاچاق راه خود را به بازار پیدا می‌کردند و حتی کالاهای ممنوعه در دسترس همه قرار می‌گرفت. به علاوه این سازمان باید اطلاعات مربوط به واردات و صادرات را جمع‌آوری کرده و آن‌ها را تجزیه و تحلیل کند.
به علاوه گمرک این اختیار را دارد تا موانع کاری را شناسایی و تلاش کند تا آن‌ها را رفع سازد. در موارد قانونی هم اگر لایحه یا پیش‌نویسی درباره گمرک باشد، این سازمان اختیار اظهار نظر دارد.
کارکردهای اصلی گمرک در تجارت بین‌الملل:
۱. کنترل و نظارت بر واردات و صادرات
گمرک وظیفه دارد که ورود و خروج کالاها از مرزها را کنترل و نظارت کند. این اقدام شامل بررسی اسناد تجاری، بازرسی فیزیکی کالاها و جلوگیری از قاچاق کالا یا ورود کالاهای غیرمجاز می‌شود. به این ترتیب، گمرک اطمینان حاصل می‌کند که تجارت بین‌الملل تحت قوانین و مقررات کشور انجام شود.
۲. تسهیل تجارت
یکی از وظایف اصلی گمرک، ایجاد شرایطی است که تجارت بین‌المللی به صورت سریع و کم‌هزینه انجام شود. این امر شامل:
کاهش زمان عملیات گمرکی از طریق دیجیتالی‌سازی خدمات.
ساده‌سازی رویه‌ها و فرآیندها (مانند برقراری پنجره واحد تجاری).
هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی، مانند مقررات سازمان جهانی گمرک (WCO).
۳. جمع‌آوری حقوق و عوارض گمرکی
گمرک به‌عنوان یکی از منابع اصلی درآمد دولت، وظیفه جمع‌آوری مالیات‌ها، تعرفه‌ها و عوارض مربوط به واردات و صادرات را بر عهده دارد. گمرک با تعیین تعرفه‌های گمرکی، از تولیدکنندگان داخلی در برابر رقابت ناعادلانه بین‌المللی حمایت می‌کند.
۴. حفاظت از امنیت ملی
گمرک یکی از ابزارهای مهم در محافظت از امنیت ملی است؛ بدین معنا که از ورود کالاهای خطرناک، مواد مخدر، کالاهای غیراستاندارد، محصولات قاچاق و حتی تهدیدات مانند تسلیحات غیرمجاز جلوگیری می‌کند.
۵. حمایت از تولید داخلی
تعرفه‌گذاری: گمرک با اعمال تعرفه‌های گمرکی و الزامات وارداتی، تولیدکنندگان داخلی را در برابر کالاهای خارجی حمایت می‌کند.
کنترل کالاهای وارداتی: از ورود کالاهایی که برای اقتصاد محلی مخرب هستند (مانند کالاهای ارزان و باکیفیت پایین) جلوگیری می‌شود.
۶. اجرای قوانین و استانداردهای بین‌المللی
گمرک با استفاده از استانداردها و توافقات بین‌المللی، مانند کنوانسیون کیوتو، به تطبیق فعالیت‌های تجاری با قوانین جهانی کمک می‌کند. این امر باعث می‌شود که تجارت با کشورهای دیگر آسان‌تر و روان‌تر انجام شود.
۷. حفاظت از حقوق مالکیت فکری
گمرک از ورود کالاهای تقلبی و نقض‌کننده حقوق مالکیت فکری (مانند کپی غیرقانونی محصولات) جلوگیری کرده و از تولیدکنندگان داخلی و خارجی در برابر رقابت غیرمنصفانه حمایت می‌کند.
۸. تجزیه‌وتحلیل داده‌های تجاری
گمرک نقش مهمی در جمع‌آوری و ارائه داده‌های دقیق درباره واردات، صادرات، و ترانزیت ایفا می‌کند.
این داده‌ها برای سیاست‌گذاری‌های تجاری، توسعه اقتصادی و تحلیل وضعیت تجارت بین‌الملل بسیار حیاتی هستند.
چالش‌ها و فرصت‌های گمرک در تجارت بین‌الملل
چالش‌ها:
قاچاق و تقلب: افزایش پیچیدگی روش‌های قاچاق کالا.
دیجیتالی‌سازی و فناوری: نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های دیجیتال و فناوری پیشرفته.
تحریم‌ها و محدودیت‌ها: مشکلات ناشی از تحریم‌ها و مقررات محدودکننده.
فرصت‌ها:
عضویت در سازمان‌های جهانی، مانند WTO و WCO: گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی.
افزایش تجارت الکترونیک: گمرک با تنظیم مقررات و مدیریت تبادلات آنلاین (مانند تجارت مرزی آنلاین) می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
نتیجه‌گیری
گمرک به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان تجارت بین‌الملل، نقشی بی‌بدیل در تسهیل تبادلات، حمایت از تولید داخلی، حفاظت از منافع ملی و اجرای قوانین ایفا می‌کند.
در دنیای کنونی و با گسترش تجارت جهانی و فناوری‌های نوین، نقش گمرک بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است و کشورهایی که بر بهینه‌سازی عملکرد گمرکی خود تمرکز کنند، می‌توانند مزایای بیشتری از تجارت بین‌المللی کسب کنند.
