هوش مصنوعی، تحولآفرین موزههای ایران در عصر دیجیتال
هوش مصنوعی به سرعت در حال تغییر چهره موزههای ایران است و از تولید محتوا تا تورهای مجازی و نمایشگاههای تعاملی، فرصتهای جدیدی برای حفظ میراث فرهنگی و جذب مخاطبان ایجاد کرده است.
در حالی که نخستین نمایشگاه بینالمللی هوش مصنوعی ایران (Iran AIX Expo) قرار است از ۲۲ تا ۲۵ دیماه ۱۴۰۴ در محل دائمی نمایشگاههای بینالمللی تهران برگزار شود، موزههای کشور نیز گامهای عملی در بهرهگیری از این فناوری برداشتهاند.
موزه کامپیوتر ایران یکی از پیشگامان این حوزه است. این موزه که در سالهای اخیر افتتاح شده، نمایشگاه مجازی دائمی هوش مصنوعی و رباتیک را راهاندازی کرده که بازدیدکنندگان میتوانند از تاریخچه این فناوری، از ماشینهای اولیه تا مدلهای مدرن، به صورت آنلاین دیدن کنند.
بخشهای تعاملی موزه، مانند افزارهای آموزشی هوش مصنوعی و درخت هوش مصنوعی، امکان تجربه عملی را برای مخاطبان فراهم میآورد. این نمایشگاه مجازی نه تنها تاریخ رایانه در ایران را روایت میکند، بلکه به مسائل اخلاقی و اجتماعی هوش مصنوعی نیز میپردازد و بازدیدکنندگان را با آینده این فناوری آشنا میسازد.
در موزه ملی علوم و فناوری ایران نیز فعالیتهای چشمگیری در حوزه هوش مصنوعی مشاهده میشود. این موزه در سال ۱۴۰۴ کارگاه مشارکتی دو روزه «هوش مصنوعی و تولید محتوا در موزهها» را برگزار کرد که با حضور کارشناسان برجستهای مانند یونس شکرخواه و میر سید احمد محیط طباطبایی همراه بود.
هدف این کارگاه، آموزش تولید محتوا با ابزارهای هوش مصنوعی و بررسی ظرفیتهای نوین برای حوزه فرهنگی بود. همچنین، وبینارهایی با موضوع یادگیری عمیق در پردازش تصویر و آموزش با هوش مصنوعی در این موزه برگزار شده که نشاندهنده تعهد به ادغام فناوری در آموزش غیررسمی است.
هوش مصنوعی در حفظ میراث فرهنگی نیز نقش کلیدی ایفا میکند. کارشناسان معتقدند این فناوری میتواند محتوای انبوه از میراث تاریخی، ملی و دینی تولید کند و به حفاظت از آثار کمک نماید. برای مثال، استفاده از هوش مصنوعی در تحلیل تصاویر باستانی، بازسازی دیجیتال آثار و حتی ایجاد دوقلوی دیجیتال برای میراث مکتوب، فرصتهای بیشماری ایجاد کرده است. در پروژههای عمرانی نیز ابزارهایی مانند پهپاد و هوش مصنوعی برای ارزیابی پیشینی و جلوگیری از تخریب میراث به کار گرفته میشود.
تورهای مجازی موزهها یکی از دستاوردهای مهم عصر دیجیتال است. موزه ملی ایران، موزه فرش و چندین موزه دیگر تورهای مجازی راهاندازی کردهاند که امکان بازدید آنلاین از آثار را فراهم میکند. این تورها، به ویژه در دوران محدودیتها، دسترسی به فرهنگ و تاریخ را برای عموم آسانتر ساخته و با ترکیب واقعیت مجازی و افزوده، تجربهای immersive ارائه میدهند.
موزههای مجازی نه تنها آثار را از آسیبهای فیزیکی حفظ میکنند، بلکه گردشگری دیجیتال را توسعه میدهند و بناهای از دست رفته را شبیهسازی مینمایند.
با نزدیک شدن به برگزاری نخستین نمایشگاه بینالمللی هوش مصنوعی ایران، انتظار میرود همکاری میان موزهها، شرکتهای دانشبنیان و نهادهای پژوهشی افزایش یابد. این نمایشگاه که با حمایت وزارت ارتباطات و سازمان توسعه تجارت برگزار میشود، بستری برای نمایش کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف، از جمله فرهنگ و میراث، خواهد بود. پنلهای تخصصی و کارگاههای آموزشی آن میتواند ایدههای نوینی برای موزههای هوشمند ارائه دهد.
چالشهایی مانند کمبود سرمایهگذاری، زیرساختهای قدیمی و نیاز به نیروی متخصص همچنان وجود دارد، اما پیشرفتهای اخیر نویدبخش است. هوش مصنوعی میتواند بازدیدها را شخصیسازی کند، راهنماهای هوشمند ایجاد نماید و حتی رفتار بازدیدکنندگان را تحلیل کند تا تجربهای بهتر فراهم آورد.
در نهایت، ادغام این فناوری با موزهها نه تنها حفظ میراث را تقویت میکند، بلکه نسل جوان را به فرهنگ و تاریخ نزدیکتر میسازد و ایران را در عرصه جهانی موزههای دیجیتال پیشرو میکند.
