ورزش؛ موتور محرک نشاط جمعی و سرمایهای فراتر از سلامت جسم
علیرضا محمودی فرد؛ پسادکترای حرفهای آیندهپژوهی، پژوهشگر و مدرس دانشگاهها
اگر نشاط جامعه را به دریایی متلاطم از انرژی مثبت، خلاقیت و امید تشبیه کنیم، بیتردید ورزش، رودخانههای خروشانی هستند که این دریا را پیوسته تغذیه میکنند.
این یادداشت بر آن است تا با نگاهی فراتر از کالریسوزی و مدالآوری، ورزش را بهعنوان یک «پدیده اجتماعی-عصبی» قدرتمند بررسی کند که توانایی بازطراحی نقشهی عصبی شادی در مغز فرد و الگوهای تعامل در جامعه را دارد. بر پایهی سه دهه پژوهش در حوزه نوروساینس ورزشی و جامعهشناسی سلامت، این متن در پی تبیین سازوکارهای علمی اما قابل فهم ورزش در تولید نشاط پایدار جمعی است.
۱. ورزش؛ یک داروی چندمنظوره با حداقل عوارض
ورزش منظم، قدرتمندترین مداخله غیردارویی است که همزمان بر جسم، روان و مناسبات اجتماعی اثر میگذارد. در سطح مولکولی، ورزش ترشح اندورفین (مسکن طبیعی)، دوپامین (هورمون پاداش و لذت) و سروتونین (تنظیمکننده خلق) را افزایش میدهد؛ اما اثر عمیقتر، افزایش فاکتور نورونزایی مشتق از مغز (BDNF) است که مانند کودی برای سلولهای عصبی عمل کرده و زمینه را برای یادگیری، انعطافپذیری مغز و مقاومت در برابر استرس فراهم میکند. ورزش، مغز را «روان» میکند.
۲. نقش ورزش در شکلدهی به سرمایهی اجتماعی و انسجام
ورزش، زبانی جهانی است که مرزهای سن، جنسیت، نژاد و طبقه اجتماعی را در مینوردد. یک زمین فوتبال محلی، یک باشگاه دویدن یا یک کلاس یوگای پارکی، کانونهای خودجوشی هستند که «سرمایهی اجتماعی» میسازند. این فضاها موجب تقویت اعتماد متقابل، احساس تعلق و هویت جمعی میشوند. حضور در فعالیتهای ورزشی مشترک، «ما»یی قدرتمند خلق میکند که فرد در آن خود را بخشی از یک کل بزرگتر میبیند. این انسجام، بهترین پادزهر در برابر احساس تنهایی و انزوای مدرن است.
۳. ورزش بهمثابه آموزش عملی مهارتهای زندگی
یک زمین ورزش، یک آزمایشگاه زنده برای تمرین زندگی است. بازیکن در آن، شکست را تجربه میکند اما بلند میشود، قوانین را رعایت میکند، برای تیم فداکاری میکند، لحظات حساس را مدیریت میکند و پیروزی را جشن میگیرد. اینها همان مهارتهای تابآوری، نظم، کار گروهی و مدیریت هیجان هستند که یک جامعه سالم به آن نیاز دارد. ورزش، شهروندان را برای چالشهای واقعی زندگی در بیرون از زمین تمرین میدهد.
۴. اثرگذاری اقتصادی ورزشِ همگانی: کاهش هزینههای درمان و افزایش بهرهوری
یک جامعه فعال از نظر بدنی، هزینههای درمانی بهمراتب کمتری را برای بیماریهای غیرواگیر (مانند دیابت نوع ۲، بیماریهای قلبی-عروقی، افسردگی و پوکی استخوان) متحمل میشود. از سوی دیگر، نیروی کاری که ورزش میکند، از تمرکز، انرژی و خلاقیت بیشتری برخوردار است، غیبت کمتری دارد و روابط کاری بهتری میسازد. سرمایهگذاری بر روی ورزش همگانی، نوعی سرمایهگذاری اقتصادی با بازدهی تضمینشده است.
۵. چالشها و راهکارهای نوآورانه برای جامعهای سرزنده
مهمترین چالش، تبدیل ورزش از یک فعالیت اقلیمی به یک گفتمان و سبک زندگی غالب است. راهکارها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
طراحی شهری انسانمحور: ایجاد فضاهای امن، ارزان و در دسترس برای فعالیت بدنی (پیادهروی، دوچرخهسواری و …) در تمام محلهها.
ادغام ورزش در نظامهای آموزشی: تأکید بر «شادی حرکتی» بهجای رقابتهای استرسزا در مدارس.
بهرهگیری از فناوری: استفاده از اپلیکیشنهای مشارکتی، بازیسازی (Gamification) و چالشهای مجازی برای ترغیب گروههای مختلف.
سیاستگذاری تشویقی: ارائه تسهیلات بیمهای و مالیاتی برای افراد و مؤسسات فعال در حوزه ورزش همگانی.
پیام پایانی: از حرکت فردی تا موج جمعی
نشاط، یک کالای عمومی است که تولید آن نیازمند عزم و مشارکت جمعی است. ورزش، ابزاری قدرتمند، در دسترس و دموکراتیک برای تولید این کالای ارزشمند است.
هر قدمی که ما برمیداریم، تنها برای سلامتی خودمان نیست، بلکه موجی است که در جامعه پخش میشود و سرزندگی را به ارمغان میآورد. بیایید با هم پویاتر شویم تا جامعهای شادابتر داشته باشیم. آینده جوامع پویا، بر پایهای قوی و قلبی آرام میتپد.
