ویترین نمایشگاه‌داران پر از خودرو، دادوستد صفر!

بازار خودرو ‌بار دیگر به نقطه‌‌‌ای رسیده که کارآمدی سیاست‌های تنظیم‌گری دولت نه‌‌‌تنها زیر سوال رفته، بلکه خود به یکی از ابزارهای بی‌‌‌ثباتی بازار تبدیل شده‌ است.

همزمان، قله تاریخی رانت در بازار خودرو بار دیگر شکسته شده و شکاف میان قیمت کارخانه و بازار آزاد به سطحی رسیده که دیگر نمی‌توان آن را صرفا نتیجه نوسانات مقطعی یا هیجانات کوتاه‌مدت دانست.

آنچه امروز در بازار خودرو مشاهده می‌شود، شواهد عینی از ناکارآمدی همین ابزارهاست. حالا با این ابزارها نه‌تنها بازار آرام نگرفته، بلکه شکاف قیمتی عمیق‌تر، انگیزه‌های سوداگری پررنگ‌تر و دسترسی مصرف‌کننده واقعی به خودرو دشوارتر شده‌است.

در واقعیت، ابزارهای تنظیم‌گری خودرو در ایران، بیش از آنکه در خدمت «تنظیم‌بازار» باشند، به مرور زمان به ابزارهای کنترل خودروسازان تبدیل شده‌اند.

مساله بازار خودروی ایران، کمبود ابزار تنظیم‌گری نیست؛ بلکه فقدان هماهنگی، ثبات و هدف‌گذاری روشن در این مسیرها است

قیمت‌گذاری دستوری که قرار بود از مصرف‌کننده حمایت کند، امروز عملا به مکانیسمی برای سرکوب قیمت کارخانه و انتقال سود به بازار غیررسمی بدل شده‌است. اختلاف چندصد‌ میلیون‌تومانی میان قیمت رسمی و بازار آزاد اتفاقی و تصادفی شکل نگرفته‌است، بلکه محصول مستقیم همین سیاست‌های ناکارآمد است.

الزام خودروسازان به افزایش تیراژ، بدون اصلاح ساختار هزینه‌ها و همچنین نظام قیمت‌گذاری به‌جای افزایش واقعی عرضه، به انباشت زیان و افت کیفیت منجر شده‌است. در چنین شرایطی، هر وقفه ارزی یا هر تغییر در دستورالعمل‌های فروش به‌سرعت به شوک قیمتی در بازار آزاد تبدیل می‌شود.

ابزار واردات خودرو که می‌توانست نقش ضربه‌‌‌گیر را ایفا کند، خود به بخشی از انتقال رانت بدل شده‌است. تعرفه‌های نامشخص، محدودیت‌های ارزی و تغییر مداوم مقررات، واردات را از یک ابزار تنظیم رقابت به یک مسیر پرهزینه و غیرقابل‌پیش‌بینی تبدیل کرده‌است. نتیجه آنکه، واردات نه به اندازه‌‌‌ای است که قیمت‌ها را مهار کند و نه آنقدر پایدار که انتظارات بازار را تعدیل‌‌کند.

برخی کارشناسان معتقدند ریشه ناکارآمدی ابزارهای تنظیم‌گری خودرو را باید در هدف پنهان این ابزارها جست‌وجو کرد. به باور آنها این سیاست‌ها بیش از آنکه برای تنظیم‌بازار طراحی‌شده باشند، ابزاری هستند برای حفظ کنترل دولت بر خودروسازان. در چنین چارچوبی به‌نظر می‌رسد که تنظیم‌بازار به اولویت دوم تبدیل شده‌است.

برآیند این مسیرهای متعدد نشان می‌دهد؛ مساله بازار خودروی ایران، کمبود ابزار تنظیم‌گری نیست؛ بلکه فقدان هماهنگی، ثبات و هدف‌گذاری روشن در این مسیرها است، وضعیتی که خود به یکی از عوامل اصلی ناپایداری بازار بدل شده‌است.

دولت بازار خودرو را رها کرده است

در همین رابطه، سعید موتمنی، کارشناس بازار خودرو با تشریح آخرین وضعیت بازار خودرو گفت: بازار خودرو به‌هم‌ریخته است؛ نه ثبات قیمتی وجود دارد و نه می‌توان گفت خرید و فروش واقعی در جریان است. افزایش قیمت رخ داده، اما شرکت‌ها به تعهدات خود عمل نکرده‌اند؛ چه در بخش وارداتی، چه مونتاژی و چه تولید داخلی است

به گفته وی، نوسانات نرخ ارز تأثیر مستقیم خود را بر بازار خودرو گذاشته است؛ موضوعی که البته محدود به بازار خودرو نیست و تمام بازارها را دربر می‌گیرد. موتمنی تأکیدکرد: بازار خودرو عملاً در شرایطی شبیه کما قرار دارد. پیش از این هم خرید و فروش چندانی انجام نمی‌شد و الان هم تفاوت خاصی نکرده؛ فقط افزایش قیمت اتفاق افتاده و تقریباً همه محصولات گران شده‌اند.

این کارشناس بازار خودرو، تورم را مهم‌ترین عامل افزایش قیمت‌ها دانست و گفت: تا زمانی که تورم کنترل نشود، وقتی نرخ تورم بالا برود و نوسان ارزی داشته باشیم، طبیعی است که قیمت‌ها جهش کند. وقتی قیمت از یک کانال، مثلاً ۱۰۰، وارد کانال ۱۳۰ می‌شود، کسانی که کالا در اختیار دارند، قیمت‌های بالاتری اعلام می‌کنند. در چنین شرایطی کنترل بازار عملاً ممکن نیست.

موتمنی با اشاره به اینکه در کشور ما سرمایه مردم به‌شدت تحت تأثیر تغییرات نرخ ارز و تنش‌های سیاسی قرار دارد، افزود: هر تغییری در نرخ ارز یا هر تنش سیاسی، مستقیم روی بازار خودرو اثر می‌گذارد.

کف قیمت خودرو به ۷۰۰ میلیون رسید

او درباره اظهارات سخنگوی وزارت صمت مبنی بر «واقعی شدن قیمت‌ها» تاکیدکرد: افزایش قیمت‌ها در بازار کاملاً مشهود است. در این چند ماه اخیر، همه شرکت‌ها چه مونتاژی، چه وارداتی و چه داخلی افزایش قیمت داشته‌اند. وقتی افزایش قیمت اعمال می‌شود، طبیعتاً قیمت‌ها بالا می‌رود. از طرف دیگر، بازار عملاً کنترل نشده و بازار رهاست؛ قیمت‌گذاری در دست کسی است که خودرو را در اختیار دارد.

به گفته موتمنی، شرکت‌ها هنوز نتوانسته‌اند به تعهدات تولیدی خود عمل کنند؛ چه آن میزان تولیدی که قرار بوده در شش ماه یا نه ماه اول سال انجام شود. او با اشاره به قیمت خودروها تصریح‌کرد: الان ارزان‌ترین خودروی بازار، کوییک اتومات است. دنا حدود یک میلیارد و ۶۰۰ و خرده‌ای قیمت دارد. این‌ها پرفروش‌ترین محصولات سایپا و ایران‌خودرو هستند؛ در حالی که قبلاً قیمت دنا حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان بود و الان به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان رسیده است.

این کارشناس بازار خودرو ادامه‌داد: برای بررسی افزایش قیمت‌ها باید قیمت‌ها را نسبت به دو یا سه ماه گذشته مقایسه کرد. به‌عنوان مثال، خودرویی مثل نیسان ترا که حدود یک ماه پیش ۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان قیمت داشت، الان حدود ۶ میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان اعلام می‌شود.

یا دنا که قبلاً حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان بود، الان به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان رسیده است. یا خودرویی مثل آی‌دی‌پی که چهار، پنج ماه پیش به حدود ۳ میلیارد و ۳۰۰ تا ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان رسیده بود، الان حدود ۴ میلیارد و ۷۵۰ میلیون تومان قیمت دارد.

موتمنی اضافه‌کرد: در کنار این‌ها، طی ۱۰ روز گذشته هم که نرخ ارز ناگهان از یک کانال به کانال بالاتر رفت، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش قیمت به خودروها اضافه شد. خودروهایی که فاکتور نشده بودند، افزایش قیمت بیشتری داشتند.

او با تأکید دوباره بر نقش تورم گفت: تورم روی بازار خودرو تأثیر مستقیم گذاشته است. وقتی هزینه‌ها بالا می‌رود، وقتی بنزین گران می‌شود، این موضوع به تورم دامن می‌زند. حتی لوازم مصرفی کوچک هم در این مدت افزایش قیمت داشته‌اند. بنزین در واقع بهانه‌ای شد که بازار دوباره به‌هم بریزد.

این کارشناس بازار خودرو درباره آینده بازار گفت: با این شرایط، با این نرخ تورم و با این وضعیت خودروسازان که تولیدشان دچار مشکل است، من آینده خوبی برای بازار خودرو نمی‌بینم.

موتمنی درباره وضعیت سرمایه و قدرت خرید اضافه‌کرد: امروز طبقه متوسط عملاً دارد سرمایه‌اش را از دست می‌دهد. کسی که ابتدای سال سرمایه‌ای داشته، امروز حدود ۳۰ درصد قدرت خریدش کاهش پیدا کرده است. ممکن است فکر کند با خرید و فروش سود کرده، اما آخر سال می‌بیند اگر قبلاً پول سه خودرو را داشت، الان فقط پول دو خودرو را دارد.

وی تأکیدکرد: در این چند سال، تقریباً همه ضرر کرده‌اند، مگر کسانی که پولشان همان لحظه در جنس بوده؛ فرقی نمی‌کند خودرو بوده یا دلار یا هر کالای دیگری. کسی که پولش در گردش بوده، هر روز ارزش سرمایه‌اش کمتر شده است.

موتمنی وضعیت فعلی را این‌طور توصیف کرد: این شرایط مثل راه رفتن روی تردمیل است؛ یک ساعت راه می‌روید، عرق می‌کنید، انرژی می‌گذارید، اما سر جای خودتان هستید. حتی بدتر؛ چون کالایی که یک ماه پیش می‌توانستید بخرید، امروز دیگر نمی‌توانید بخرید و باید پول بیشتری روی آن بگذارید.

او درباره وضعیت معاملات بازار افزود: ویترین نمایشگاه‌ها پر است، اما دادوستد واقعی وجود ندارد. دارندگان خودرو قیمت‌گذار هستند و متناسب با نوسانات روزانه قیمت می‌گذارند. در این مدت که نوسانات ارزی وجود داشته، یا معامله‌ای انجام نشده یا اگر انجام شده، یا فروشنده منصرف شده یا خریدار است.

موتمنی با صراحت گفت: واقعیت این است که بازار خودرو رها شده است. قیمت‌گذاری دستوری، بدهی خودروسازان، افت کیفیت خودروها و نبود نظارت، همه دست به دست هم داده‌اند. بازار را نمی‌شود با دستور اداره کرد.

وی ادامه‌داد: خودروهایی تا حدود ۶ یا ۶.۵ میلیارد تومان افزایش قیمت قابل توجه‌ای داشته‌اند، اما بالاتر از این سطح، تغییرات قیمتی جزئی‌تر بوده است؛ چون قدرت خرید طبقه متوسط تا همین کانال هم به‌شدت کاهش یافته و طبقه پایین‌تر عملاً توان خرید حتی یک کوییک دنده‌ای ۸۰۰ میلیونی را هم ندارد.

این کارشناس بازار خودرو درباره راهکار کاهش قیمت‌ها گفت: تا زمانی که تورم کنترل نشود، هیچ کالایی قابل کنترل نیست. قبلاً ارز دونرخی وجود داشت، اما الان تولیدکننده باید همه چیز را آزاد تهیه کند و این موضوع باعث افزایش قیمت خودرو می‌شود.

موتمنی نسبت به واردات خودرو هشدار داد و افزود: خودروهایی که الان وارد می‌شوند، اغلب از برندهایی هستند که در دنیا شناخته‌شده نیستند و در تیراژهای ۱۰۰، ۲۰۰ یا ۳۰۰ دستگاه وارد می‌شوند. این خودروها در آینده از نظر خدمات پس از فروش و تأمین قطعات مصرف‌کنندگان را با مشکل مواجه خواهند کرد.

وی در پایان گفت: من همیشه گفته‌ام کسی که خودرو لازم دارد، هر زمان بخرد، یک قدم جلوتر است. در جامعه‌ای که تورم دارد، نگه داشتن پول نقد یعنی باخت. البته خودرو هم در یک سال گذشته بازدهی بالایی نداشته و نسبت به بازارهایی مثل طلا و ارز رشد ضعیف‌تری داشته است. تقاضای کاذب سال‌های قبل دیگر در بازار وجود ندارد و ثبت‌نام‌ها بیشتر به خاطر فاصله قیمتی کارخانه و بازار است، نه سرمایه‌گذاری واقعی است.