پتروشیمی ایران در پیچ جهانی پلاستیک

سکینه مهرائی

نمایشگاه K‑Show ۲۰۲۵ در دوسلدورف، صحنه‌ای بود که آینده صنعت پلاستیک جهان را بی‌پرده نشان داد، از رکود اروپا تا فشار واردات و بی‌اعتمادی به اقتصاد چرخشی. این تحولات، زنگ هشداری جدی برای ایران است، کشوری که با اتکا به انرژی ارزان و صادرات خام، در آستانه مرحله‌ای تازه از رقابت جهانی قرار گرفته است.

K‑Show امسال نه‌تنها گزارش وضعیت اروپا بود، بلکه نقشه‌ای دقیق از مسیر پتروشیمی ایران در سال‌های پرتنش پیش‌رو را ترسیم کرد.

به گزارش عصراقتصاد، نمایشگاه K‑Show ۲۰۲۵، بزرگ‌ترین رویداد جهانی صنعت پلاستیک، امسال در حالی در شهر دوسلدورف آلمان پایان یافت که فضای آن بیش از هر زمان دیگری بازتابی از بحران‌های ساختاری صنعت پلیمر اروپا بود. در گفت‌وگویی که پادکست رسمی  S&P Global Commodity Insights   منتشر کرد، سه چهره اصلی بازار جهانی پلیمری ـ مجیدا یحیی، مارک توماس و وینسنت والک ـ تصویری از صنعتی ارائه دادند که میان فشارهای واردات، هزینه‌های انرژی و بی‌اعتمادی بازار مصرف سرگردان مانده است.

یحیی که نخستین بار در این نمایشگاه حضور داشت، جو کلی رویداد را «تاریک» توصیف کرد؛ شرکت‌کنندگان کمتر از گذشته بودند و امید کوتاه‌مدت در بازار فروکش کرده بود.

او با صراحت گفت بسیاری از غرفه‌ها با واقعیت دشوار رکود پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن روبه‌رو شده‌اند. در مقابل، توماس دیدگاه خوش‌بینانه‌تری داشت؛ از نظر او موج بلندمدت تحول جهانی در حوزه ترموپلاستیک و انرژی‌های پاک، هنوز فرصتی برای بازیابی اروپا باقی گذاشته است.

اما زیر پوست نمایشگاه، موضوعی تکرارشونده جریان داشت:  فشار واردات و منطق جدید ظرفیت‌سازی.  یحیی به سیاست بنگاه‌ها برای کاهش تولید اتیلن و پروپیلن به دلیل ضعف سودآوری اشاره کرد و از احتمال گسترش این انقباض به حلقه‌های پایین‌دست گفت. توماس نیز تأکید داشت که واردات ارزان به‌ویژه از چین و مناطقی چون خاورمیانه، اکنون بزرگ‌ترین تهدید رقابتی برای تولیدکنندگان اروپایی است؛ جایی که تعرفه‌ها و سازوکار مرز کربن (CBAM) هنوز نتوانسته‌اند فشار هزینه‌های انرژی را خنثی کنند.

سقوط تقاضای اروپا و موج واردات ارزان پلی‌اتیلن، هشدار جدی برای ایران است تا از خام‌فروشی فاصله بگیرد و زنجیره ارزش پتروشیمی را بازسازی کند

والک ـ میزبان گفت‌وگو ـ پرسید آیا این بحران بیشتر ناشی از واردات ارزان است یا ضعف تقاضا؟ پاسخ یحیی روشن بود: واردات به‌مثابه زنگ خطر اقتصادی. «اروپا گران است و با این حال مقصد فروش مواد ارزان شده است.» او افزود که اروپا، برخلاف ایالات متحده و آسیای شرقی، هنوز تعرفه‌های متقابل علیه صادرکنندگان اصلی پلی‌اتیلن ندارد. در نتیجه، توازن بازار به سود تولیدکنندگان خارجی تغییر کرده است؛ موضوعی که نه‌فقط بازار پلیمر، بلکه فولاد، کود و سوخت را هم متأثر کرده است.

در سوی دیگر بحث، مسئله‌ای با ماهیت جهانی‌تر مطرح شد:  اقتصاد چرخشی و ناکارآمدی مقررات.  توماس گفت بسیاری از شرکت‌های بزرگ نظیر LyondellBasell و ExxonMobil پروژه‌های بازیافت را متوقف کرده‌اند، نه از بی‌علاقگی به محیط‌زیست بلکه به‌دلیل رکود بازار و جذابیت مواد اولیه virgin با قیمت پایین‌تر. او تأکید کرد: «وقتی قیمت سلطان است، پایداری از تخت پایین می‌افتد.» هزینه بالای انرژی و ضعف تقاضا باعث شده تا پروژه‌های هیدروژن و فناوری‌های بدون کربن هم در آمریکای شمالی و اروپا متوقف شوند.

در نهایت، محور گفتگو به پارادوکس مقررات رسید. تولیدکنندگان اروپایی خواهان هم‌زمانِ آزادی بیشتر برای توسعه کسب‌وکار  و  حفاظت بیشتر در برابر واردات  بودند. توماس با طنز گفت: «همه‌چیز به این بستگی دارد که با چه کسی صحبت کنید؛ کسی که رقابت می‌خواهد، مقررات کمتر می‌خواهد، اما همان فرد از فشار واردات شکایت دارد و خواهان مداخله است.» این تناقض همان گره ساختاری صنعت پلاستیک اروپاست: میان آزادی اقتصادی و کنترل زیست‌محیطی، هیچ نقطه تعادل پایداری هنوز پیدا نشده.

 مقایسه با صنعت پلاستیک ایران

ایران نیز، به عنوان بازیگر بزرگ پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن در خاورمیانه، شرایط مشابهی را تجربه می‌کند؛ اما با تفاوت‌هایی بنیادین. برخلاف اروپا، که درگیر بحران تقاضاست، ایران از محدودیت بازارهای صادراتی رنج می‌برد. ضعف دیپلماسی تجاری، ناپایداری در تأمین خوراک و فاصله تکنولوژیک میان واحدهای تولیدی، فشارهای ساختاری مشابهی ایجاد کرده است؛ با این تفاوت که در ایران  انرژی ارزان  جایگزین  پویایی فناوری  شده و این مدل در دهه آینده دیگر مزیت نخواهد بود.

نمایشگاه K‑Show امسال پیامی روشن برای مدیران ایرانی داشت: جهان پلاستیک به‌سوی ادغام، کاهش ظرفیت و تمرکز بر اقتصاد چرخشی می‌رود، اما این گذار بدون سیاست‌های حمایتی ممکن نیست. صنعت ایران اگر همچنان به خام‌فروشی و تولید کم‌ارزش‌تر محدود بماند، همان مسیری را طی خواهد کرد که امروز اروپا از آن می‌گریزد. فرصت در بازارهای آسیایی و آفریقایی وجود دارد، اما نیازمند بازآرایی کامل زنجیره ارزش، شفافیت تعرفه‌ها و سرمایه‌گذاری در بازیافت صنعتی است.

K‑Show ۲۰۲۵ یادآور شد که صنعت پلاستیک دیگر صرفاً اقتصادی نیست، سیاست، فناوری و محیط‌زیست در هم تنیده‌اند. هر کشوری که بتواند میان  بقا کوتاه‌مدت و پایداری بلندمدت تعادلی هوشمندانه برقرار کند، آینده این بازار میلیارددلاری را در دست خواهد گرفت. ایران اگر بخواهد در این رقابت بماند، باید از تجربه اروپا درس بگیرد، نه بحران آن را تکرار کند.