کاروان سرمایه در هوش مصنوعی

موج تازه‌ای از استارتاپ‌های AI-first (با محوریت هوش مصنوعی از ابتدا) در مقیاس جهانی به راه افتاده که در حال تغییر چشم‌انداز صنعت فناوری است.

این شرکت‌های نوپا که هوش مصنوعی را هسته‌ی اصلی محصولات و خدمات خود قرار داده‌اند، سرمایه‌های عظیمی را به خود جذب کرده و نوآوری را از موتورهای جست‌وجو گرفته تا خدمات حقوقی متحول کرده‌اند. رشد خارق‌العاده این استارتاپ‌ها  (مانند Perplexity AI، Typeface، Harvey، Mistral و ده‌ها نمونه‌ی دیگر) نشان‌دهنده‌ اشتیاق سرمایه‌‌گذاران و کاربران به پتانسیل هوش مصنوعی است.

در این گزارش، با ساختاری ژورنالیستی، به بررسی نمونه‌های برجسته، روندهای کلیدی، مدل‌های کسب‌وکار، مزایا، چالش‌ها و تأثیر این موج AI-first بر آینده‌ی فناوری و سرمایه‌گذاری می‌پردازیم.

ظهور موج استارتاپ‌های AI-first در جهان

طی دو سال اخیر، پیشرفت جهشی هوش مصنوعی مولد (Generative AI) جرقه‌ی موج تازه‌ای از استارتاپ‌های AI-first را زده است. عرضه عمومی مدل‌های زبانی عظیم مانند GPT-3.5 و ChatGPT در اواخر ۲۰۲۲ توجه جهانیان را به قدرت هوش مصنوعی جلب کرد و در پی آن سیلی از نوآوری و سرمایه روانه این حوزه شد. طبق گزارش‌ها، تنها در نیمه‌ی اول سال ۲۰۲۴ بیش از ۳۵.۵ میلیارد دلار روی استارتاپ‌های هوش مصنوعی در جهان سرمایه‌گذاری شده است.

برای درک تب سرمایه‌گذاری در این بخش کافیست بدانیم که از شش معامله‌ی بزرگ جذب سرمایه (بیش از یک میلیارد دلاری) در نیمه‌ی نخست ۲۰۲۴، پنج مورد آن متعلق به شرکت‌ها و استارتاپ‌های هوش مصنوعی بوده است. به بیان دیگر، در سال ۲۰۲۴ نزدیک به یک‌سوم کل سرمایه‌گذاری جسورانه دنیا به استارتاپ‌های مرتبط با AI اختصاص یافته که نسبت به سال قبل ۸۰٪ افزایش نشان می‌دهد.

این ارقام خیره‌کننده حاکی از آن است که سرمایه‌گذاران، علی‌رغم سردی نسبی سایر بخش‌های بازار استارتاپی، هوش مصنوعی را یک فرصت تحول‌آفرین قلمداد می‌کنند. نتیجه آن شده که استارتاپ‌های AI-first بسیار سریع‌تر از عرف سنتی تأمین مالی می‌شوند و در مدت زمانی کوتاه به ارزش‌گذاری‌های نجومی می‌رسند.

برای مثال، استارتاپ فرانسوی Mistral AI تنها چهار هفته پس از تأسیس خود در ۲۰۲۳ بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرد که سرعتی بی‌سابقه محسوب می‌شود. این شتاب کم‌سابقه نشان می‌دهد که مدل سنتی رشد مرحله‌ای استارتاپ‌ها دستخوش تغییر شده و رویکرد «هرچه زودتر و بزرگ‌تر سرمایه‌گذاری کن» در حوزه‌ی AI-first رواج یافته است.

ستاره‌های نوظهور AI-first: از Perplexity تا Harvey

در میان انبوه استارتاپ‌های هوش مصنوعی که سر برآورده‌اند، برخی نام‌ها به‌سرعت به عنوان پیشتازان این موج جهانی مطرح شده‌اند:

●        Perplexity AI: استارتاپی در حوزه‌ی موتورهای جست‌وجوی مبتنی بر هوش مصنوعی و پاسخ‌گویی خودکار که تنها در مدت کوتاهی پس از تأسیس در ۲۰۲۲ رشد خیره‌کننده‌ای داشته است. Perplexity با ترکیب مدل‌های زبانی پیشرفته و جست‌وجوی وب، تجربه‌ای شبیه ChatGPT اما متصل به اطلاعات به‌روز ارائه می‌دهد. این شرکت در جولای ۲۰۲۵ با جذب ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه‌ی جدید ارزش خود را به رقم باورنکردنی ۱۸ میلیارد دلار رساند. سرمایه‌گذاری تازه در ادامه‌ی دور قبلی انجام شد که چند ماه قبل ارزش Perplexity را ۱۴ میلیارد دلار تعیین کرده بود و اکنون نشان‌دهنده‌ی تداوم اشتیاق سرمایه‌گذاران به استارتاپ‌های برتر حوزه‌ی هوش مصنوعی است.

گفته می‌شود موفقیت چشمگیر Perplexity توجه غول‌ها را نیز جلب کرده و حتی شرکت اپل احتمالاً به خرید آن ابراز علاقه کرده است. این شایعات زمانی قوت گرفت که اپل به فکر ایجاد موتور جست‌وجوی مستقل مبتنی بر AI به عنوان جایگزینی برای اتکای کنونی به گوگل افتاد.

●        Typeface: استارتاپی تازه‌تأسیس (۲۰۲۲) به رهبری یکی از مدیران سابق ادوبی که با هدف بهره‌گیری از هوش مصنوعی مولد در تولید محتوای شخصی‌سازی‌شده برای برندها شکل گرفت. این شرکت با پلتفرمی هوشمند به کسب‌وکارها امکان می‌دهد محتوای بازاریابی (متن و تصویر) را متناسب با لحن و سبک برند خود در مقیاس وسیع تولید کنند. Typeface به لطف موج توجه به نسل جدید AI در همان سال اول موفق به جذب مشتریان بزرگی از میان شرکت‌های Fortune 500 شد و مشارکت‌هایی با Salesforce و Google برقرار کرد. این اقبال کاربران و اعتماد شرکت‌های بزرگ، سرمایه‌گذاران را نیز مجذوب کرد؛ به‌طوری‌که در ژوئن ۲۰۲۳ تایپ‌فیس توانست در دور سری B خود ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه به رهبری Salesforce Ventures دریافت کند و به ارزش‌گذاری ۱ میلیارد دلار دست یابد. مجموع سرمایه جذب‌شده‌ی این استارتاپ طی چند دور به ۱۶۵ میلیون دلار رسیده است. رویکرد کسب‌وکار Typeface مدل نرم‌افزار به‌عنوان سرویس (SaaS) برای سازمان‌هاست؛ بدین صورت که پلتفرمی امن و اختصاصی در اختیار مشتری قرار می‌دهد تا محتوای متنی و بصری خود را با کمک هوش مصنوعی اما تحت نظارت راهنماهای برند تولید کند.

●        Harvey: یکی از نمونه‌های شاخص کاربست تخصصی هوش مصنوعی در یک صنعت سنتی، استارتاپ هاروی است که با تمرکز بر خدمات حقوقی شکل گرفته. Harvey که در سال ۲۰۲۲ تأسیس شد، یک دستیار هوش مصنوعی ویژه وکلا و بخش‌های حقوقی ارائه می‌دهد که با استفاده از مدل‌های زبانی، به اتوماسیون کارهای تکراری و افزایش بهره‌وری وکلا کمک می‌کند. این استارتاپ سان‌فرانسیسکویی تنها در سه سال به رشد خیره‌کننده‌ای دست یافت و با سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیون دلاری جدید در ژوئن ۲۰۲۵، ارزش آن به ۵ میلیارد دلار رسید. هاروی اکنون به بیش از ۳۳۷ شرکت حقوقی در ۵۳ کشور خدمات می‌دهد. کارکرد اصلی پلتفرم Harvey پاسخ به پرسش‌های حقوقی، پیش‌نویس اسناد و جست‌وجوی هوشمند در متون قانونی است که زمان و انرژی وکلا را از کارهای دستی رها کرده و صرف امور راهبردی‌تر می‌کند. البته تیم Harvey به خوبی واقف است که اعتماد کور به خروجی‌های هوش مصنوعی خطرناک است؛ به‌ویژه با توجه به معضل «توهمات» (ارائه پاسخ‌های نادقیق یا ساختگی توسط مدل) که نمونه‌های پرحاشیه‌ای از آن حتی پای هوش مصنوعی را به دادگاه‌ها باز کرده است.

●        Mistral AI: موج استارتاپ‌های AI-first تنها به سیلیکون‌ولی محدود نمانده و اروپا نیز وارد میدان رقابت شده است. یک مثال بارز، استارتاپ میسترال در پاریس است که در سال ۲۰۲۳ توسط تیمی از نخبگان سابق آزمایشگاه‌های هوش مصنوعی متا و گوگل تأسیس شد. ماموریت Mistral توسعه‌ی مدل‌های زبانی بزرگ متن‌باز با تمرکز بر پشتیبانی از چندین زبان است. این استارتاپ تنها سه ماه پس از آغاز به کار با انتشار خبر جذب سرمایه ۱۰۵ میلیون یورویی برای شروع، توجه‌ها را به خود جلب کرد و رکورد بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری اولیه (Seed) اروپا را شکست. اما موفقیت Mistral به همین جا ختم نشد؛ شش ماه بعد در ژوئن ۲۰۲۴ طی دور سری A به رهبری جنرال کاتالیست، سرمایه عظیم ۶۰۰ میلیون یورویی را جذب کرد که ارزش شرکت را به حدود ۶ میلیارد دلار رساند. بنیان‌گذاران می‌گویند هدفشان «برهم زدن انحصار غول‌ها» در حوزه‌ی مدل‌های زبانی است.

روندها و مدل‌های کسب‌وکار

موج استارتاپ‌های AI-first صرفاً تعدادی شرکت منفرد نیست، بلکه نشان‌دهنده‌ی چند روند کلیدی در صنعت فناوری است:

●        همگرایی فناوری و تخصص‌گرایی عمودی در صنایع خاص.

●        دو الگوی متفاوت در معماری مدل‌ها: بسته و متن‌باز.

●        مدل‌های کسب‌وکار متنوع شامل B2C (اشتراک و حق عضویت) و B2B (فروش API و پلتفرم).

●        همکاری استراتژیک با غول‌های فناوری برای تأمین زیرساخت و سرمایه.

مزایا و فرصت‌ها

●        افزایش چشمگیر بهره‌وری و اتوماسیون.

●        دموکراتیک شدن دسترسی به فناوری.

●        خلق بازارهای تازه و مدل‌های جدید کسب‌وکار.

●        فشار رقابتی بر غول‌های سنتی فناوری.

●        جذابیت بی‌سابقه برای سرمایه‌گذاران خطرپذیر.

چالش‌ها و مخاطرات

●        هزینه‌های سنگین زیرساخت و مشکل مقیاس‌پذیری.

●        فقدان تمایز و خطر اتکا به APIهای موجود.

●        کمبود تجربه عملیاتی در ارائه خدمات پایدار.

●        رقابت مستقیم با غول‌های فناوری.

●        فشارهای حقوقی، اخلاقی و تنظیم‌گری.

تأثیر بر آینده فناوری و سرمایه‌گذاری

موج جهانی استارتاپ‌های AI-first بی‌شک یکی از نیروهای شکل‌دهنده‌ی آینده‌ی صنعت فناوری و اقتصاد جهانی خواهد بود. این استارتاپ‌ها می‌توانند موازنه قدرت را تغییر دهند، بازار کار و مهارت‌ها را دگرگون کنند، مسیر سرمایه‌گذاری جسورانه را بازتعریف کنند و قانون‌گذاران را به واکنش سریع‌تر وادارند.

در جمع‌بندی، موج استارتاپ‌های AI-first تصویری دوگانه اما هیجان‌انگیز از آینده به دست می‌دهد: از یک سو نویدبخش انقلاب در کار و زندگی روزمره، و از سوی دیگر هشداردهنده درباره چالش‌های نوظهور در اقتصاد و جامعه. آنچه قطعی است این‌که هوش مصنوعی اکنون در مرکز نوآوری قرار گرفته و استارتاپ‌های AI-first به‌عنوان پیشگامان این مسیر، فرصت‌ها و تهدیدهای بزرگی را پیش‌روی صنعت قرار داده‌اند. اینکه کدام یک از آن‌ها برنده نهایی خواهد بود، پرسشی است که تنها زمان پاسخ آن را روشن خواهد کرد.