قاهره در دام گاز تل‌آویو
قرارداد ۳۵ میلیارد دلاری مصر را گروگان اسرائیل می‌کند
اکرم رضائی نژاد
در میانه بحران خاموشی‌ها و کاهش تولید گاز، مصر با امضای بزرگ‌ترین قرارداد گازی تاریخ اسرائیل به ارزش ۳۵ میلیارد دلار، وابستگی بی‌سابقه‌ای به تل‌آویو پیدا کرده است. توافقی که منتقدان آن را تهدیدی برای امنیت ملی و ابزاری برای فشار سیاسی می‌دانند.
به گزارش عصراقتصاد، مصر و رژیم صهیونیستی قراردادی بی‌سابقه به ارزش ۳۵ میلیارد دلار برای واردات گاز امضا کرده‌اند. توافقی که میزان خرید گاز قاهره از میدان فراساحلی «لویاتان» در شرق مدیترانه را تقریباً سه برابر می‌کند و تا سال ۲۰۴۰ ادامه خواهد داشت. شرکت اسرائیلی «نیومد انرژی» که ۴۵.۳۴ درصد از سهام میدان لویاتان را در اختیار دارد، این خبر را اعلام کرد. بر اساس این قرارداد، ۱۳۰ میلیارد مترمکعب گاز از طریق خطوط لوله از اسرائیل به مصر منتقل خواهد شد.
این قرارداد، توسعه‌ای بر توافق سال ۲۰۱۸ است که در آن سالانه ۴.۵ میلیارد مترمکعب گاز به مصر صادر می‌شد. با این حال، اسرائیل طی سال گذشته و پس از آغاز جنگ غزه، صادرات را چندین بار متوقف کرد. قرارداد فعلی که تا پایان دهه جاری منقضی خواهد شد، جای خود را به توافق بلندمدت جدید داده است؛ توافقی که هم‌زمان با کاهش شدید تولید داخلی گاز مصر و بحران خاموشی‌ها در دو تابستان اخیر به امضا رسیده است.
بحران انرژی و وابستگی روزافزون
تولید گاز مصر از سال ۲۰۲۲ روند نزولی گرفته و این کشور را وادار به افزایش واردات کرده است. دولت قاهره که تا چند سال پیش رؤیای تبدیل شدن به «هاب صادرات گاز مدیترانه» را داشت، اکنون برای تأمین انرژی داخلی به اسرائیل وابسته شده است. خاموشی‌های گسترده ناشی از کمبود گاز، نارضایتی عمومی را تشدید کرده و واردات LNG امسال پیش‌بینی می‌شود به ۱۹ میلیارد دلار برسد؛ رقمی که در سال قبل تنها ۱۲ میلیارد دلار بود. اسرائیل اکنون ۱۵ تا ۲۰ درصد مصرف گاز مصر را تأمین می‌کند.
توافق ۳۵ میلیارد دلاری با اسرائیل، مصر را به واردکننده اصلی گاز تل‌آویو تبدیل کرده و نگرانی‌ها درباره امنیت ملی و وابستگی انرژی را دوچندان کرده است
مدیرعامل نیومد، یوسی آبو، این قرارداد را «برد-برد» خوانده و گفته هزینه انتقال گاز خط‌لوله‌ای برای مصر کمتر از واردات LNG است. با این حال، مصری‌ها طبق گزارش‌ها برای هر میلیارد مترمکعب، ۳۵ میلیون دلار بیشتر از قبل پرداخت خواهند کرد؛ یعنی افزایش ۱۴.۸ درصدی قیمت. علاوه بر این، در توافق جدید بند موسوم به «Take or Pay» لحاظ شده که مصر را ملزم به پرداخت کامل حتی در صورت کاهش تقاضا یا افت قیمت جهانی می‌کند.
اجرای قرارداد مشروط به تکمیل خطوط لوله و زیرساخت‌های صادراتی است. فاز اول از ۲۰۲۶ شامل ۲۰ میلیارد مترمکعب گاز خواهد بود که نیازمند اتصال میدان لویاتان به خط لوله جدید و توسعه مسیر بین اشدود و اشکلون است؛ پروژه‌ای که با آغاز جنگ غزه متوقف شد. فاز دوم شامل ۱۱۰ میلیارد مترمکعب باقی‌مانده است که وابسته به ساخت یک خط لوله زمینی جدید به مرز نیتزانا است. نیومد هشدار داده که «هیچ تضمینی» برای تحقق این شرایط وجود ندارد.
نگرانی امنیتی برای مصر
اسرائیل این توافق را یک موفقیت استراتژیک می‌داند. الی کوهن، وزیر انرژی، آن را «بزرگ‌ترین معامله گازی تاریخ» خوانده که میلیاردها دلار به اقتصاد اسرائیل تزریق و موقعیتش را به عنوان قدرت انرژی منطقه تثبیت می‌کند. رسانه‌های اسرائیلی نیز از دو دستاورد کلیدی تل‌آویو می‌گویند: نخست، افزایش ۱۴.۸ درصدی قیمت گاز به مصر نسبت به قبل، و دوم، حذف بندی که این کشور را در صورت افت قیمت نفت به کاهش واردات مجاز می‌کرد.
این روند به گفته منتقدان، مصر را به «گروگان انرژی» اسرائیل تبدیل کرده و خطر تبدیل گاز به اهرم فشار سیاسی را بالا برده است. قطع گاز می‌تواند صنعت، برق، و حتی نرخ ارز مصر را تحت تأثیر فوری قرار دهد.
موج اعتراضات داخلی و خارجی
امضای این قرارداد هم‌زمان با ادامه حملات اسرائیل به غزه و محاصره ۱۹ ماهه این باریکه بوده که به مرگ هزاران فلسطینی و بحران انسانی بی‌سابقه انجامیده است. گروه‌های اپوزیسیون مصر از جمله حزب اتحاد سوسیالیستی مردمی، حزب جریان امید و جنبش انقلابیون سوسیالیست این قرارداد را «ننگین» و «تهدیدی برای امنیت ملی» خوانده‌اند. آنها می‌گویند پول این قرارداد بودجه ماشین جنگ اسرائیل را تأمین می‌کند.
منتقدان، قرارداد را ننگین و تهدیدی آشکار برای امنیت ملی دانسته و آن را ابزاری برای تأمین مالی ماشین جنگ و سیاست‌های فشار اسرائیل توصیف می‌کنند
اعتراضات به این توافق تنها در عرصه سیاست رسمی باقی نمانده و فضای مجازی نیز به شدت علیه آن واکنش نشان داده است. فعالان آنلاین، خرید گاز از اسرائیل را «شرم‌آور» و «شراکت در محاصره غزه» توصیف کرده‌اند. برخی نیز مالکیت اسرائیل بر میدان گازی لویاتان را زیر سوال برده و آن را «گاز فلسطین» یا حتی «گاز مصر» دانسته‌اند که به اشغالگران واگذار شده است.
ابهامات کلیدی و پرسش‌های بی‌پاسخ
منتقدان مجموعه‌ای از پرسش‌ها را پیش روی دولت عبدالفتاح السیسی گذاشته‌اند:
– چرا در چنین شرایط حساس سیاسی و افکار عمومی ملتهب، توافقی تا سال ۲۰۴۰ بسته شده است؟
– چرا قاهره به جای تنوع‌بخشی به منابع انرژی با کشورهای دوست، به اسرائیل متکی شده است؟
– سرنوشت طرح‌های بزرگ گاز همچون میدان «ظهر» که قرار بود مصر را خودکفا و صادرکننده کند، چه شده است؟
– چرا دولت به باج‌گیری تل‌آویو پس از جنگ غزه تن داده و قرارداد را با شرایط گران‌تر تمدید کرده است؟
این پرسش‌ها در حالی بی‌پاسخ مانده که شواهد از رشد روابط اقتصادی مصر و اسرائیل در دو سال گذشته حکایت دارد، حتی در شرایطی که بسیاری از کشورهای حامی تل‌آویو روابط خود را محدود کرده‌اند.
وابستگی پرهزینه
به هرحال، قرارداد ۳۵ میلیارد دلاری مصر با اسرائیل، که در ظاهر پاسخی به بحران انرژی قاهره است، در عمق خود نشانه‌ای آشکار از تغییر موازنه انرژی در شرق مدیترانه است. مصر که زمانی آرزوی تبدیل شدن به هاب صادرات گاز را داشت، اکنون به واردکننده عمده از رقیب و دشمن تاریخی‌اش بدل شده است.
این توافق نه تنها پیامدهای اقتصادی و امنیتی جدی دارد، بلکه بُعد سیاسی و نمادین آن – در بحبوحه جنگ و نسل‌کشی در غزه – این وابستگی را برای بسیاری در داخل و منطقه «غیرقابل قبول» کرده است.
