قیمت دام سقوط کرد، گوشت پر کشید!
دام ارزان از طویله تا ویترین می‌رسد، اما گوشت گران و سود واسطه، زیان مردم را رقم می‌زند
اکرم رضائی نژاد
با وجود افت کم‌سابقه قیمت دام زنده در بازار، بهای گوشت قرمز در قصابی‌ها نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه جهش چشمگیری هم داشته است.
رئیس اتحادیه دام سبک می‌گوید که انحصار مراکز عمده عرضه، اجازه نمی‌دهد سود کاهش قیمت به مردم برسد و این شکاف قیمتی، راه را برای سود کلان واسطه‌ها و واردکنندگان هموار کرده است.
گزارش‌های میدانی از بازار گوشت در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد قیمت گوشت گوساله از شقه گوسفند پیشی گرفته است. هر کیلو ران گوساله ۸۲۰ هزار تومان و ران گوسفندی به ۹۵۰ هزار تومان و در برخی فروشگاه‌ها حتی تا یک میلیون تومان رسیده است. همچنین گوشت‌های بدون استخوان، از فیله گوساله تا ماهیچه گوسفندی، مرز یک میلیون و ۳۵۰ هزار تومان را نیز پشت سر گذاشته‌اند.
این در حالی است که ابتدای مرداد، ران گوساله بین ۶۹۰ تا ۷۰۰ هزار تومان قیمت داشت و در کمتر از سه هفته، بیش از ۱۷ درصد افزایش یافت.
افزایش قیمت در شرایطی رخ داده که عرضه دام برای کشتار رو به افزایش است. اسفند پارسال کشور با مازاد دام سنگین مواجه بود و بخشی از آن از طریق قاچاق به اقلیم کردستان عراق صادر شد که تعادل نسبی قیمت ایجاد کرد. اما طبق روال هر سال، با آغاز عرضه دام در این فصل، انتظار کاهش قیمت‌ها می‌رود؛ روندی که امسال برعکس شده است.
مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه مرکزی تعاونی کشاورزی دامداران ایران، دلیل این وضعیت را نفوذ «مافیا بازار گوشت» می‌داند. به گفته او، سوداگران دام را با قیمت پایین از دامدار خریداری و با نرخ بالا در شبکه توزیع می‌فروشند و اجازه نمی‌دهند مدیریت بازار در اختیار تشکل‌های تولیدی باشد.
کارشناسان دام نیز معتقدند افزایش تصنعی قیمت‌ها با هدف ایجاد زمینه واردات گوشت انجام می‌شود. آنها می‌گویند نخستین برداشت مردم از گرانی، کمبود کالا است، در حالی که وقتی عرضه و تقاضا متعادل باشد نباید چنین جهشی رخ دهد. امروز که قیمت دام سبک کاهش یافته، این پرسش مطرح می‌شود که چرا نرخ گوشت قرمز در بازار پایین نمی‌آید؟
به باور تحلیلگران، مافیا بازار در خلأ نظارت‌های مؤثر، مدیریت غیررسمی قیمت‌ها را در دست دارد و همین امر شکاف میان قیمت دام زنده و گوشت مصرفی را بیش از پیش عمیق کرده است.
افشین دادرس، رئیس اتحادیه دام سبک، نیز معتقد است انحصار در مراکز عمده عرضه گوشت عملاً دامداران را از بازار حذف کرده و اجازه نمی‌دهد کاهش قیمت دام زنده به مصرف‌کننده منتقل شود. به گفته او، در حالی‌که قیمت بره نر به حدود ۲۸۰ هزار تومان و میش ماده به ۲۱۰ تا ۲۳۰ هزار تومان سقوط کرده، گوشت گوسفندی در قصابی‌ها تا یک میلیون تومان فروخته می‌شود، در حالی که قیمت لاشه آن نباید بیش از ۵۶۰ هزار تومان باشد.
با افت قیمت بره نر به ۲۸۰ هزار تومان، بهای گوشت در قصابی‌ها تا یک میلیون تومان اوج گرفته و مافیای بازار گوشت متهم ردیف اول است
او همچنین به اقدامات اتحادیه برای آزادسازی صادرات پشم و ایجاد زنجیره گوشت اشاره می‌کند که هدفشان بهبود درآمد دامداران و کاهش فشار بر تولیدکنندگان است.
رئیس اتحادیه دام سبک ایران در گفت‌گو با عصراقتصاد از بحران نهاده‌ها و اقدامات اتحادیه سخن گفت و به مسائل عمیق‌تری مانند انحصار بازار گوشت و سازوکارهایی که به گرانی مصنوعی و فشار بر دامداران منجر می‌شود، پرداخت.
دادرس گفت: «در حال حاضر ما در بحران تأمین نهاده‌های جو قرار داریم، شرایط به‌خاطر خشکسالی و قاچاق دام بسیار بحرانی است. حذف دام‌های مولد هم صنعت دام سبک را تهدید می‌کند و این مشکلات نهایتاً به سفره مردم آسیب می‌زند. اتحادیه دام سبک از سال ۱۳۷۷ شکل گرفته و هدفش روان‌سازی تولید و حل مشکلات دامداران است.»
وی افزود: «یکی از مهم‌ترین کارها آزادسازی صادرات پشم خودرنگ بود که به دلیل نبود خریدار، دامدار قبلاً آن را با هزینه برداشت و سپس در بیابان می‌سوزاند. با پیگیری ما و حمایت معاونت امور دام، صادرات به افغانستان، هند و چین آزاد شد. در سال ۱۴۰۲، حدود ۱۵۰۰ تن پشم رنگی شسته و ۴۰۰۰ تن پشم خام صادر شد که ضمن جلوگیری از آسیب زیست‌محیطی، درآمد و ارزآوری ایجاد کرد. همچنین پیگیر آزادسازی پشم سفید، ورود تکنولوژی‌های نوین پشم‌شویی و دباغی و ایجاد زنجیره گوشت هستیم.»
دادرس ادامه داد: «ما زمانی از دولت کمک می‌گیریم که بازار مهیا باشد. امسال با کمک سازمان مرکزی تعاون روستایی و معاونت امور دام، ۱۰ هزار تن نهاده مدت‌دار بین اعضا توزیع شد. برای پروژه‌ها هم نیازمند یک بازوی تأمین مالی قوی هستیم.»
وی تصریح کرد: «دو تا سه ماه پیش دام زنده هر کیلو ۳۲۰ هزار تومان بود، الان بره نر ۲۸۰ هزار تومان و در حال کاهش است، ولی قیمت گوشت بالا رفته. میش‌های ماده هم از ۲۶۰–۲۷۰ هزار به ۲۱۰–۲۳۰ هزار تومان رسیده‌اند. این تناقض ناشی از بازاری است که قیمت دام را پایین می‌آورد ولی قیمت گوشت را بالا نگه می‌دارد تا دولت را ناگزیر به واردات با ارز ترجیحی کند. این شیوه سود هنگفتی برای عده‌ای خاص و زیان برای مردم و تولیدکننده دارد.»
وی در پایان گفت: «بازار عمده گوشت در انحصار چند فرد خاص است و بیشتر تولیدکنندگان به آن دسترسی ندارند. در خرده‌فروشی ممکن است برخی دامداران مغازه قصابی داشته باشند، اما مراکز عمده کاملاً بسته است.»
ضرورت اصلاح زنجیره تأمین
در عین حال، کارشناسان بازار معتقدند که افزایش مداوم قیمت گوشت قرمز، نتیجه ترکیب چند عامل ساختاری و مقطعی است: از کاهش تولید به دلیل کمبود نهاده‌های یارانه‌ای و گرمای بی‌سابقه تابستان، تا ضعف سیاست‌های وارداتی و نظارت ناکافی بر شبکه توزیع. در حالی که دولت بر «ثبات تولید داخلی» و «واردات کنترل‌شده» تأکید دارد، نبود گوشت تنظیم بازاری در قفسه فروشگاه‌ها نشانه‌ای روشن است از فاصله میان برنامه‌ریزی و واقعیت بازار.
وضعیت امروز، تنها یک چالش اقتصادی نیست؛ بعد اجتماعی و سلامت عمومی آن اهمیت بیشتری می‌یابد. با حذف گوشت قرمز از سبد مصرفی خانوار، خطر کاهش دسترسی به پروتئین حیوانی و بروز مشکلات تغذیه‌ای در اقشار مختلف افزایش می‌یابد. این موضوع به‌ویژه برای کودکان، سالمندان و افرادی با شرایط خاص، یک تهدید جدی است که در بلندمدت می‌تواند هزینه‌های درمانی کشور را افزایش دهد.
برخی تحلیلگران راهکار فوری را در شفاف‌سازی زنجیره تأمین، کاهش هزینه‌های جانبی، حذف واسطه‌های غیرضروری و بازگشت عرضه گسترده گوشت تنظیم بازاری می‌دانند. در کنار این اقدامات کوتاه‌مدت، سرمایه‌گذاری پایدار در تولید داخلی از طریق تأمین به‌موقع نهاده‌ها، حمایت مستقیم از دامداران، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انبارداری و استفاده از فناوری‌های نوین دامپروری، به عنوان مسیر بلندمدت توصیه می‌شود.
در نهایت، تداوم شکاف میان قیمت دام زنده و نرخ مصرف‌کننده نه‌تنها نارضایتی اجتماعی را افزایش می‌دهد، بلکه انگیزه تولید را نیز تضعیف می‌کند.
بستن این شکاف، نیازمند اراده‌ای جدی، سیاست‌گذاری یکپارچه و هماهنگی میان وزارتخانه‌های مرتبط است. بازار گوشت قرمز امروز، آیینه‌ای از عملکرد کل زنجیره اقتصادی-کشاورزی کشور است؛ آیینه‌ای که اگر تصویرش اصلاح نشود، فردا داستان تکراری «گرانی بدون کنترل» را در کالاهای دیگر نیز بازتاب خواهد داد.
