شرکت‌های شیطان‌بنیان؛ قاتل خاموش توسعه بومی!
سکینه مهرائی
مدیر پژوهش و ساخت داخل صنعت پتروشیمی، در گفت‌وگویی بی‌پرده از پیشرفت‌های فناورانه، موانع جدی بر سر راه شرکت‌های دانش‌بنیان حقیقی و ضرورت عبور از شعارگرایی سخن گفت.
او با انتقاد از نفوذ «چینی‌بنیان‌ها» و حتی «شیطان‌بنیان‌ها» هشدار می‌دهد که بدون حمایت واقعی از نخبگان و شفاف‌سازی کامل، سهم ایران در اقتصاد دانش‌بنیان به رؤیا بدل خواهد شد.
قدرت الله نصیری صریح و بی‌پرده از معضلات ساخت داخل، اثر تحولات ژئوپولتیک بر ضرورت توسعه فناوری و چالش‌های ساختاری در حمایت از نخبگان پرده برمی‌دارد. از سامانه هوش مصنوعی برای حذف واسطه‌ها گرفته تا بیمه محصولات نو، او مجموعه‌ای از اقدامات و ایده‌ها را مطرح می‌کند که اگر به اجرا برسند، می‌توانند مسیر صنعت پتروشیمی ایران را متحول کنند.
در حاشیه نشست‌های برنامه‌ریزی برای رونمایی از مواد شیمیایی، کاتالیست و تجهیزات ساخت داخل که قابلیت حضور در بازارهای جهانی دارند، با قدرت‌الله نصیری، مدیر پژوهش و ساخت داخل صنعت پتروشیمی، گفت‌وگویی انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
در حوزه فناوری در صنعت پتروشیمی چه پیشرفتی داشته‌اید؟
یادآوری کنم که به زودی با کمک هلدینگ‌ها، مراسم رونمایی از مواد شیمیایی، کاتالیست و تجهیزات ساخت داخل ـ که بومی و قادر به حضور در بازارهای جهانی هستند ـ برگزار خواهیم کرد. البته این مراسم، بستگی به شرایط کشور دارد. اواخر مهرماه نشستی با مدیران پژوهش، فناوری و ساخت داخل صنعت، معاونت وزیر صمت و همکاران خواهیم داشت و اگر این مراسم محقق نشد، برای روز صنعت پتروشیمی برنامه‌ریزی می‌کنیم.
واحدهای ما نیازهای خود را ارائه داده‌اند و از اوایل مهرماه نشست‌های B2B با شرکت‌های دانش‌بنیان آغاز می‌شود. طی نامه‌ای به این شرکت‌ها اعلام کرده‌ایم که هرکسی قادر باشد مواد شیمیایی و محصولات مورد نیاز را تولید کند، مورد حمایت قرار خواهد گرفت.
همچنین سامانه‌ای ایجاد شده است که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، ارتباط مستقیم عرضه و تقاضا را برقرار کرده و واسطه‌ها را حذف می‌کند. این سامانه به‌طور هوشمندانه شرکت‌ها را هر سال بر اساس مدارک بارگذاری‌شده ارزیابی خواهد کرد.
نقش فناوری در توسعه کشور را چگونه می‌بینید؟
حوادث اخیر منطقه ـ از جنگ ۱۲ روزه تا حمله به قطر ـ نشان داد اگر بخواهیم در جهان حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید در حوزه فناوری پیشرفته بسیار توانمند شویم. دیدیم که قطر از نظر تکنولوژی چیزی کم نداشت، اما این فناوری برای خودشان نبود. بنابراین اسرائیل به راحتی با جنگنده‌های اف-۳۵ حمله کرد و کسی تا شنیدن صدای انفجار، متوجه ماجرا نشد.
ما زمانی می‌توانیم رقابت کنیم که خودمان را به مرزهای دانش برسانیم؛ و این تنها با بهره‌گیری از افراد متخصص و نخبه ممکن است. نباید با فرار مغزها ساده‌انگارانه برخورد کنیم. مسئولان باید منابع انسانی را به عنوان «موتور هوشمند توسعه» ببینند.
نصیری: بدون شفاف‌سازی و حذف واسطه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان حقیقی منزوی می‌شوند و میدان به چینی‌بنیان‌ها و شیطان‌بنیان‌ها واگذار می‌شود بنابراین آینده فناوری با شعار پیش نمی‌رود
مشکل اینجاست که نیروی متخصص، با حقوق دولتی و هزینه‌های بالای زندگی، امکان تأمین معیشت ندارد. به همین دلیل، نسل جوان علاقه کمی به کار در بخش دولتی دارد؛ چرا که سقف حقوق ثابت است و بعد از سی سال کار، نهایت حقوق به حدود ۸۰ میلیون تومان می‌رسد که کفاف زندگی را نمی‌دهد. بنابراین باید نخبگان را به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان هدایت و سهم اقتصاد دانش‌بنیان در اقتصاد ملی را افزایش داد.
چه میزان از این ظرفیت بالفعل شده است؟
در شعار به راحتی می‌توان ادعا کرد که ۷۰ یا حتی ۹۰ درصد از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان بالفعل شده است، اما واقعیت را باید از دل خود این شرکت‌ها جویا شد. این مجموعه‌ها را می‌توان در سه طیف اصلی دید. یک گروه همان شرکت‌های توانمندی هستند که در حوزه ساخت داخلی و بومی‌سازی عملکرد درخشانی داشته‌اند و نمونه واقعی از ظرفیت کشور محسوب می‌شوند.
در کنار آن‌ها، دسته دیگری نیز وجود دارند که او از آن‌ها با عنوان «چینی‌بنیان» یاد می‌کند؛ شرکت‌هایی که زیر پرچم ساخت داخل فعالیت می‌کنند اما در عمل، تولیداتشان را در چین و با هزینه کمتر انجام داده، سپس به کشور وارد می‌کنند و نام تولید داخلی بر آن می‌گذارند.
طیف سوم اما «شیطان‌بنیان‌ها» هستند که خطرناک‌ترند؛ شرکت‌هایی که با تکیه بر رانت قدرت فعالیت کرده و با واردات اجناس بی‌کیفیت خارجی، راه را بر رشد و توسعه واقعی شرکت‌های توانمند داخلی می‌بندند. این فضای ناسالم، باعث سرخوردگی و انزوا برای شرکت‌های حقیقی شده و مسیر رشد آن‌ها را دشوار می‌کند. شفاف‌سازی و ایجاد ارتباط مستقیم میان عرضه‌کننده و متقاضی، بدون وجود واسطه‌ها، لازمه نجات و شکوفایی اکوسیستم دانش‌بنیان کشور است.
مشکلات حوزه ساخت داخل چیست؟
در سامانه وزارت صمت بسیاری ادعا می‌کنند که محصولشان ساخت داخل است، اما مرجع ارزیابی کیفیت و طول عمر محصول وجود ندارد. محصول یک‌بار استفاده می‌شود ولی دوباره از نظر کیفیت بررسی نمی‌گردد. لازم است واحدهای R&D و تولیدکننده‌ها مرتباً از نظر کیفیت و درصد مطالعات فناورانه ارزیابی شوند تا کیفیت ارتقا پیدا کند.
اگر بازار ایران به بازار جهانی باز شود، چقدر شانس بقا داریم؟
باید حداقل بتوانیم محصولات را به بازار منطقه عرضه کنیم. علاوه بر توان تولید، توان بازاریابی بین‌المللی هم ضروری است.
گرچه کم، اما هم‌اکنون نیز در حوزه مواد شیمیایی محصولاتی داریم که کیفیت آن‌ها از نمونه آلمانی بالاتر است. طبق قانون جذب نخبگان، سه هزار نفر مصاحبه شده و کارهایشان انجام شده است، اما هنوز آیین‌نامه اجرایی مشخص نکرده که وزارتخانه‌ها موظف به استفاده از آن‌ها هستند یا خیر.
اگر در حوزه فناوری کوتاهی شود، در آینده از نظر امنیت غذایی، اجتماعی، صنعتی و نظامی شکست خواهیم خورد. سیاست‌های کلان باید به سمت استفاده کامل از توان داخلی برود.
چه حمایت‌هایی تا کنون انجام شده است؟
شرکت‌های اصلی بودجه‌ای برای ساخت نخستین نمونه محصول اختصاص می‌دهند و از شرکت‌های دانش‌بنیان تا سقف ۱۰ تا ۱۵ همت حمایت مالی صورت می‌گیرد. همچنین محصولی که برای اولین بار ساخته و در واحد صنعتی استفاده شود، بیمه می‌شود تا در صورت بروز آسیب، خسارات پرداخت شود.
در پایان این گفت‌وگو، نصیری بار دیگر بر این نکته تأکید کرد که آینده صنعت پتروشیمی و حتی امنیت ملی ایران، به میزان توانمندی ما در بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و حمایت واقعی از نخبگان بستگی دارد. به گفته او، هیچ سرمایه‌ای ارزشمندتر از نیروی انسانی متخصص و متعهد نیست و اگر این سرمایه به‌درستی هدایت و پشتیبانی شود، کشور نه‌تنها در عرصه تولید داخلی که در بازارهای بین‌المللی هم می‌تواند جایگاهی شایسته بیابد.
او هشدار داد که زمان برای رهایی از شعار و روی آوردن به عمل واقعی محدود است و اگر امروز تصمیمات راهبردی اتخاذ نشود، فردا ممکن است برای جبران عقب‌ماندگی بسیار دیر باشد.
