بلاتکلیفی لبنیات در پیچ تصمیمگیری دولت
اکرم رضائی نژاد
بازار لبنیات ایران بار دیگر در وضعیت ابهام و سردرگمی قرار گرفته؛ بازاری که اینبار نهتنها تحت فشار افزایش هزینههای تولید و کاهش قدرت خرید مردم است، بلکه از نبود تصمیمگیری شفاف و چندصدایی در اعلام قیمتها نیز رنج میبرد.
وعده کاهش قیمت چهار قلم لبنی پرمصرف که طی هفتههای اخیر بارها از تریبونهای رسمی و رسانهای مطرح شد، هنوز به مرحله اجرا نرسیده و سکوت وزارت جهاد کشاورزی، بهعنوان متولی اصلی این حوزه، بر پیچیدگی شرایط افزوده است.
به گزارش عصراقتصاد، لبنیات بهعنوان یکی از اصلیترین اقلام سبد غذایی خانوار، سالهاست با سیاستهای ناپایدار قیمتگذاری مواجه است. دولتها همواره بر لزوم مهار قیمتها و حفظ قدرت خرید مردم تأکید داشتهاند، در حالی که تولیدکنندگان و دامداران از افزایش مداوم هزینههای تولید سخن میگویند. نتیجه این تضاد، کاهش سرانه مصرف لبنیات و افزایش فاصله میان قیمت مصوب و واقعیت بازار بوده است.
در ماههای اخیر، همزمان با افزایش هزینه نهادههای دامی، انرژی، حملونقل و بستهبندی، موضوع بازنگری در قیمت محصولات لبنی بار دیگر در دستور کار قرار گرفت. در همین چارچوب، اعلام شد که قیمت چهار قلم لبنی پرمصرف کاهش خواهد یافت؛ وعدهای که بازتاب گستردهای در رسانهها داشت و انتظار مصرفکنندگان برای ارزانی را افزایش داد.
با این حال، بررسیهای میدانی از بازار نشان میدهد که نهتنها کاهش محسوسی رخ نداده، بلکه قیمت برخی محصولات همچنان در سطوح بالا تثبیت شده یا حتی روند افزایشی دارد.
یکی از مهمترین نقاط ابهام، اعلام قیمتها از تریبون رسانهای بدون ابلاغ رسمی است. طی روزهای گذشته صداوسیما نرخهایی را برای برخی محصولات لبنی اعلام کرد و اینگونه القا شد که قیمتها نهایی شدهاند، اما انجمن صنایع لبنی ایران اعلام کرده تاکنون هیچ نرخ رسمی و لازمالاجرایی به این انجمن و واحدهای تولیدی ابلاغ نشده است. فعالان صنعت میگویند اعلام قیمت بدون طی مراحل قانونی و ابلاغ رسمی، قابلیت اجرا ندارد و تنها به سردرگمی تولیدکننده و مصرفکننده دامن میزند.
محمد فربد، سخنگوی انجمن صنایع لبنی ایران، در گفتوگو با ایسنا تأکید کرده است که منتشر شدن نرخها در برخی رسانهها، در شرایطی که هنوز قیمت رسمی اعلام نشده، یک چالش جدی برای بازار ایجاد کرده و وزارت جهاد کشاورزی باید هر چه سریعتر موضع شفاف خود را در این زمینه اعلام کند. به گفته او، ادامه این وضعیت میتواند زمینه تخلفات قیمتی و چندنرخی شدن بازار را فراهم کند.
این چندصدایی در اطلاعرسانی، پیشتر نیز در بازار کالاهای اساسی مانند مرغ، تخممرغ و روغن تجربه شده و نتیجهای جز بیثباتی بازار و کاهش اعتماد عمومی نداشته است. اکنون نیز پرسش اصلی این است که نقش وزارت جهاد کشاورزی در تنظیم بازار لبنیات چیست و چرا با وجود تعیین دوباره نرخ شیرخام، همچنان قیمت نهایی محصولات لبنی در بلاتکلیفی قرار دارد؟
ریشههای این بحران را باید در زنجیره تولید جستوجو کرد. فعالان صنعت لبنیات معتقدند افزایش قیمت محصولات، بیش از آنکه ناشی از سودجویی کارخانهها باشد، نتیجه رشد شدید هزینههای تولید است. قیمت شیرخام، نهادههای دامی، دستمزد، انرژی و حملونقل در ماههای گذشته افزایش قابلتوجهی داشته و حاشیه سود تولیدکنندگان را به حداقل رسانده است. در چنین شرایطی، قیمتگذاری دستوری بدون تأمین نهاده ارزان یا پرداخت یارانه هدفمند، تولید را به سمت زیاندهی سوق میدهد.
همزمان، سیاست تخصیص نهادههای یارانهای به دام صنعتی، مشروط به فروش شیر با قیمت مصوب، وضعیتی متناقض ایجاد کرده است. دامداران میگویند فروش شیر با نرخ مصوب، در شرایط افزایش هزینهها، صرفه اقتصادی ندارد و آنها را در تنگنای مالی قرار میدهد. از سوی دیگر، شیر خریداریشده با قیمت مصوب، وارد چرخه تولید کارخانهها میشود، اما محصول نهایی با قیمتی به بازار میآید که از توان خرید بخش قابلتوجهی از خانوارها خارج است.
اعلام قیمت لبنیات از رسانه ملی بدون ابلاغ رسمی، بازار را سردرگم کرده و وعده ارزانی در سایه افزایش هزینه تولید، چندصدایی تصمیمگیران و سکوت وزارت جهاد کشاورزی، به بلاتکلیفی تولیدکنندگان دامن زده است
این شکاف میان قیمت تولید و قدرت خرید، خود را در کاهش مصرف لبنیات نشان داده است؛ موضوعی که علاوه بر پیامدهای اقتصادی، تبعات تغذیهای و سلامتمحور نیز دارد. کارشناسان حوزه سلامت بارها هشدار دادهاند که کاهش مصرف لبنیات میتواند سلامت عمومی جامعه را در بلندمدت تهدید کند، اما این هشدارها تاکنون در سیاستگذاریها بازتاب مؤثری نداشته است.
در واکنش به گرانیها، برخی کمپینهای مردمی برای نخریدن محصولات لبنی در فضای مجازی شکل گرفت و حتی ویدیوهایی از کاهش مقطعی قیمتها منتشر شد. با این حال، سخنگوی انجمن صنایع لبنی با اشاره به فسادپذیر بودن لبنیات تأکید کرده است که این محصولات قابل احتکار نیستند و فروش نرفتن آنها به بازگشت به کارخانه و معدومسازی منجر میشود؛ اتفاقی که به گفته او، خسارت مستقیم به اقتصاد ملی وارد میکند و فشار آن در نهایت به تولید، اشتغال و مصرفکننده بازمیگردد.
از سوی دیگر، صادرات نیز راهحل سادهای برای این بنبست نیست. فعالان صنعت میگویند محصولی که در بازار داخلی به دلیل قیمت بالا خریدار ندارد، الزاماً امکان صادرات هم پیدا نمیکند. محدودیتهای تجاری، هزینههای بالای لجستیک و رقابت شدید در بازارهای منطقهای، صادرات لبنیات را دشوار کرده و تولیدکننده را در بنبست قرار داده است.
در مجموع، بازار لبنیات در شرایطی قرار دارد که بیش از هر زمان دیگری به تصمیمگیری شفاف، هماهنگ و قابلاجرا نیاز دارد. تجربههای گذشته نشان داده که اعلامهای رسانهای و وعدههای مقطعی، نهتنها به کاهش قیمت منجر نمیشود، بلکه بیثباتی بازار را تشدید میکند.
در شرایطی که فشار هزینهها همزمان بر تولیدکننده و مصرفکننده سنگینی میکند و سرانه مصرف در حال کاهش است، انتظار میرود سیاستگذار بهجای سکوت و چندصدایی، با پاسخگویی روشن و اقدام عملی، تکلیف قیمتگذاری لبنیات را مشخص کند، در غیر این صورت، وعده کاهش قیمت چهار قلم لبنی نیز به فهرست وعدههای محققنشده بازار اضافه خواهد شد.
