بورس وام هم می‌دهد

علی رمضانیان

بازار سرمایه محل انتشار انواع اوراق و تامین مالی بلند مدت و کلان است. اوراق بهادار یا همان سهام شرکت ها مهمترین ورقه عرضه شده در بورس است اما تنها ورقه ای نیست که سرمایه گذاران، تامین کنندگان مالی و متقاضیان منابع مالی از آن بهره می‌برند.

در حال حاضر در بورس ایران اوراق بدهی، اوراق مشارکت، اوراق اجاره، اسناد خزانه، اوراق مشتقه، قراردادهای آتی، قرادادهای اختیار معامله و حق تقدم قابل دسترسی است.

از طرف دیگر بازار سرمایه به نوعی برای تامین مالی بزرگ  طراحی شده است. کسانی که برای پروژه‌های بزرگ تولیدی و در سطح کلان برنامه‌ای دارند ولی توان مالی مناسبی ندارند، می‌توانند با مراجعه به بازار سرمایه برای پروژه‌های بزرگ خود تامین مالی کنند.

اما این بار برای تامین مالی خرد نیز این امکان فراهم شده تا افراد معمولی از کسری مالی خود را از بورس جبران کنند.

بنابراین تا اینجا مشخص شد که اوراق قرض الحسنه از تمام این اوراق فرق دارد. این اوراق قرار نیست که سود خاصی به دارندگان آن بدهد بلکه برای دریافت تسهیلات خرد است.

در حقیقت به دارندگان این اوراق این امکان را می دهد که اقدام به دریافت تسهیلات ارزان قرض الحسنه کنند. این اوراق در نوع خود با اهمیت است چرا که صرفا برای تامین مالی است و برای اهداف دیگر نیست.

همین مساله سبب شده تا این اوراق را متفاوت کند. در حال حاضر ، اوراق حق تقدم مسکن برای دریافت تسهیلات مسکن در بورس دادوستد می شود اما اوراق قرض الحسنه با این اوراق نیز فرق دارد چون ماهیت حق تقدم نداشته و برای تامین مالی خرد در بانک بدون خرید دارایی است.

این اوراق در نوع خود منحصر به فرد است. این اوراق برای خریدار هیچ آورده ای ندارند. و تنها برای تامین مالی خرد انجام می شود. عرضه کننده این اوراق بانک قرض الحسنه  مهر ایران است که یکی از دو بانک قرض الحسنه ایران در کنار بانک قرض الحسنه رسالت است.

برای درک تفاوت اوراق قرض الحسنه با دیگر اوراق بورسی روشن شدن مفاهیم هرکدام از اوراق در بازار سرمایه باید بطور خلاصه شرحی از همه این اوراق ارائه کنیم تا بدانیم چه ارزش این اوراق در بورس چیست.

بطور خلاصه می توان گفت که حق تقدم نوعی از اوراق بهادار است که به دارنده آن این امکان را می‌دهد که پیش از سایر افراد نسبت به استفاده از این حق و خرید سهام شرکت یا فروش آن تصمیم بگیرد.

اگر شرکتی قصد داشته باشد از محل آورده نقدی افزایش سرمایه دهد، این افزایش از طریق ورود جریان نقدینگی به شرکت اتفاق می‌افتد.

در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی شرکت متناسب با درصد افزایش سرمایه، به سهامداران فعلی خود حق تقدم خرید سهام می‌دهد.

حق‌تقدم مانند سهام عادی یک نماد دارد و در بازار معامله می‌شود؛ با این تفاوت که زمان معامله و استفاده از آن محدود است و در حالت عادی سهامداران ۶۰ روز فرصت دارند تا در مورد تبدیل حق‌تقدم خود به سهام یا فروش آن تصمیم‌گیری کنند.

خرید اوراق مبتنی بر بدهی، خرید اوراق مبتنی بر بدهی نوع دیگری از سرمایه گذاری با استفاده از اوراق بهادار است.

انتشار این دسته از اوراق یکی از رایج‌ترین روش‌های تأمین مالی مورد‌علاقه شرکت‌ها است؛ چرا که برخلاف انتشار سهام، با فروش اوراق بدهی هیچ‌یک از سرمایه‌گذاران در مدیریت شرکت سهیم نمی‌شوند و شرکت مورد نظر صرفاً موظف است در قبال سرمایه‌ای که از سرمایه‌گذاران دریافت کرده، به آن‌ها سود بپردازد.

نحوه عملکرد اوراق بدهی در بازارهای جهانی به این صورت است که سرمایه‌گذار با خرید این اوراق در‌واقع سرمایه خود را به ناشر «قرض» می‌دهد و شرکت مورد نظر متعهد می‌شود در زمان سررسید، اصل مبلغ را به همراه بهره به سرمایه‌گذار بازگرداند.

این در حالی است که طبق قوانین اسلام، عقد «قرض با شرط زیاده» ربا حساب می‌شود.

اوراق مشارکت که قبلا از سوی بانکها منتشر می شد این روزها در بورس هم وجود دارد شرکت‌های مختلف می‌توانند جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز خود برای اجرای طرح‌های مختلف اوراق مشارکت منتشر کنند.

خریداری این اوراق توسط سرمایه‌گذاران به معنای مشارکت آن‌ها در مالکیت یک دارایی حقیقی است. اوراق مشارکت در زمان عرضه به قیمت اسمی آن‌ها و برای مدتی مشخص به فروش می‌رسند. در زمان سر رسید این اوراق، سرمایه‌گذاران اصل مبلغ سرمایه گذاری و سود حاصل از طرح‌های مورد نظر را دریافت می‌کنند.

اوراق اجاره (صکوک اجاره) انتشار این اوراق به معنای فروش یک دارایی خاص به عده زیادی از سرمایه‌گذاران است که سهم هر یک از سرمایه‌گذاران از دارایی مورد نظر به میزان اوراق اجاره‌ای است که خریداری کرده‌‌ است. در این حالت، منافع حاصل از دارایی مورد نظر در ازای پرداخت اجاره به مصرف‌کننده دارایی تعلق می‌گیرد.

نحوه پرداخت اجاره متفاوت است و می‌تواند در فواصل ماهانه، فصلی یا حتی به‌صورت یکجا و در زمان سررسید به سرمایه‌گذار پرداخت شود.

اوراق اجاره نیز مانند اوراق مشارکت سررسید مشخص دارند و در تاریخ سررسید، مالکیت دارایی به مصرف‌کننده منتقل و مبلغ سرمایه‌گذاری هر فرد با ارزش اسمی به ازای هر ورقه بازگردانده می‌شود.

اسناد خزانه اسلامی مهمترین اوراقی است که در سالهای اخیر منتشر شده  و با هدف تسویه بدهی دولت به پیمانکاران، سیستم بانکی و… منتشر می‌شوند.

نحوه عملکرد این اوراق به این صورت است که پیمانکار طرف حساب دولت می‌تواند تا زمان سررسید اوراق منتظر بماند تا مبلغ بدهی خود را دریافت کند یا اینکه اوراق مورد نظر را در بازار با قیمتی کمتر از قیمت اصلی اوراق به فروش برساند تا بخش قابل توجهی از طلب خود را بلافاصله در اختیار داشته باشد. خریداران این اوراق نیز، در زمان سررسید می‌توانند مبلغ کامل اوراق را از دولت دریافت کنند.

اوراق مشتقه نوع دیگری از اوراق بهادار هستند که ارزش آن‌ها بر پایه دارایی خاصی که بر مبنای آن صادر شده‌اند تعیین می‌شود. قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار از‌جمله ابزارهای مشتقه‌ای هستند که معاملات آن‌ها در بورس و فرابورس انجام می‌شود.

در قرارداد آتی، طرفین معامله توافق می‌کنند در زمانی مشخص در آینده، یک مقداری معین از کالایی خاص را معامله کنند. در نظر داشته باشید قیمت معامله‌ای که قرار است در آینده انجام شود، در قراردادهای آتی در زمان توافق خریدار و فروشنده تعیین می‌شود. به‌عنوان مثال در بورس کالا سکه و زعفران به این روش معامله می‌شود.

قراردادهای اختیار معامله نیز از جمله اوراق مطرح در بورس است. به‌موجب قرارداد اختیار معامله، خریدار حق خرید مقداری مشخص از کالایی خاص را در زمان و مکانی مشخص در آینده پیدا می‌کند و در مقابل حقی که به‌دست آورده مبلغی مشخص را به فروشنده می‌پردازد.

لازم به ذکر است در صورت فرارسیدن زمان سررسید قرارداد، خریدار الزامی به خرید کالای‌ مذکور ندارد و اگر از خرید منصرف شود، مبلغی که بابت به‌دست آوردن حق خرید به فروشنده پرداخته بود، نزد فروشنده باقی می‌ماند.

تامین مالی خرد با یک روش نوآورانه

اوراق قرض الحسنه به دارندگان خود کمک می کند تا هم سریع تسهیلات دریافت کنند  و هم از تشریفات مختلف دریافت تسهیلات دور باشند. این موضوع سبب می شود تا شهروندان از این اوراق استقبال خوبی داشته باشند.

شمسی‌نژاد، مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران، هدف از انتشار این اوراق را تامین نقدینگی لازم جهت اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه بدون نیاز به سپرده‌گذاری جهت رفع نیازهای آحاد جامعه است.

این کار برای جذب منابع بانک مهر ایران است که علاوه بر جذب سپرده‌ها از مردم، در جذب منابع غیر سپرده‌ای هم عمل کند، برهمین اساس اوراق قرض الحسنه با نماد مهر ایران در بازار سرمایه تعریف شده است.

برای دارنده اوراق سودی در نظر گرفته نشده و گیرنده اوراق می‌تواند با استفاده از این اوراق قرض الحسنه، وام قرض الحسنه با کارمزد دو درصد بدون اولویت و نوبت از بانک دریافت کند. این اوراق می‌تواند به عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات از بانک‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرد. ضمن اینکه می‌تواند در بازار سرمایه به جای پرداخت پول نقد هم استفاده شود.

میزان این اوراق ۱۰۰ میلیارد تومان و شیوه عرضه این اوراق به صورت اسمی خواهد بود و اوراق شبیه اوراق مشارکت و هر ورق ۱۰۰  هزارتومانی، ۷۰ تومان کارمزد دارد. مدت اوراق دو ساله، عامل فروش کارگزاری بانک ملی و بازارگردان آن صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی اکسیرپویاست و به روش قیمت ثابت عرضه اولیه می شود.همچنین این اوراق فاقد متعهد پذیره‌نویسی است

محمدعلی شیرازی مدیرعامل فرابروس نیز گفته بود اوراق قرض‌الحسنه یکی از انواع ابزارهای مالی غیرانتفاعی است که براساس عقد قرض‌الحسنه یعنی قرض بدون بهره منتشر می‌شود. از این رو فاقد هرگونه سود است. ناشر اوراق صرفاً به میزان ارزش اسمی اوراق منتشر شده به دارندگان اوراق بدهکار است و باید در سررسید به آنان بپردازد.

با بهره‌گیری از ظرفیت این اوراق می‌توان در راستای ترویج سنت قرض‌الحسنه، طرح‌های عام‌المنفعه و خیرخواهانه را از طریق جذب سرمایه‌های خُرد خیرین تأمین مالی کرد.

خریداران این اوراق قادر خواهند بود از تسهیلات با کارمزد دو درصد استفاده کرده و اوراق را نزد دیگر بانک‌ها به عنوان وثیقه جهت دریافت وام بگذارند. با توجه به اعطای تسهیلات با کارمزد چهار درصد از محل تامین مالی صورت‌گرفته با این اوراق، خریداران می‌توانند علاوه بر استفاده از تسهیلات قرض‌الحسنه با فراهم کردن امکان اعطای وام از طریق منابع حاصل از پذیره‌نویسی در امر خیر و ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه مشارکت داشته باشند.

این اتفاق از این جهت برای بازار سرمایه مناسب است که می تواند سبب بازگشایی مسیری برای تامین مالی خرد با روش‌های مختلف و سرعت بالا باشد. به دلیل اینکه این نوع دریافت تسیهلات چندان زمان بر نبوده و نیاز به تضمین های مرسوم در بانک ندارد می تواند راهگشا باشد.

مدیر ابزارها و نهادهای مالی فرابورس ایران تشریح کرد؛

جزئیات نخستین اوراق قرض‌الحسنه بازار سرمایه

بازار ابزارهای نوین مالی  فرابورس ایران از ۱۴ اسفندماه، میزبان پذیره‌نویسی نخستین اوراق قرض‌الحسنه بازار سرمایه به مبلغ ۱۰۰ میلیارد تومان است.

میثم زارع زاده، مدیر ابزارها و نهادهای مالی فرابورس ایران در گفت‌وگو با عصر اقتصاد از انتشار اوراق قرض‌الحسنه برای اولین بار در بازار سرمایه خبر داد و گفت: کمک به نیازمندان جامعه همواره سرلوحه فعالیت‌های اجتماعی و باورهای دینی مردم کشورمان قرار داشته و این در حالی است که روش‌های مختلفی برای بسترسازی فکری، ابزارسازی و نهادسازی خیریه‌ها و فعالیت‌های عام‌المنفعه وجود دارد.

زارع‌زاده، قرض‌الحسنه را یکی از روش‌های تأمین مالی مورد تأکید اسلام دانست و اظهار کرد: در راستای تنوع‌بخشی به ابزارهای تأمین مالی در بازار سرمایه فرابورس نخستین اوراق قرض‌الحسنه بازار سرمایه را در نماد «مهریران» پذیره‌نویسی می‌کند.

وی در تشریح کارکرد و معرفی اوراق قرض‌الحسنه گفت: این اوراق یکی از انواع ابزارهای مالی غیرانتفاعی است که بر اساس عقد قرض‌الحسنه (قرض بدون بهره) منتشر می‌شود و فاقد هرگونه سود است؛ ناشر اوراق صرفا به میزان ارزش اسمی اوراق منتشرشده، به دارندگان اوراق بدهکار است که باید در سرسید آن را پرداخت کند.

این مقام مسئول در فرابورس با اشاره به اینکه بانک قرض‌الحسنه مهر ایران برای اولین بار با استفاده از این ابزار مالی قصد دارد به عموم مردم تسهیلات قرض‌الحسنه پرداخت کند، گفت: پس از انتشار اوراق قرض‌الحسنه مهر ایران، بانک مذکور تسهیلاتی با نرخ کارمزد ۴ درصد و بازپرداخت حداقل میانگین ۲ ساله، بدون نیاز به سپرده‌گذاری و بدون قرار گرفتن در نوبت دریافت وام، به آحاد جامعه پرداخت خواهد کرد.

زارع زاده با اشاره به اینکه عمده خریدهای این اوراق با هدف اجر اخروی و معنوی است، افزود: با این وجود بانک مذکور به‌منظور ترویج سنت نیکوی قرض‌الحسنه، دارندگان اوراق مهریران را برای دریافت وام قرض‌الحسنه (از منابع داخلی بانک) با نرخ کارمزد ۲ درصد بر اساس تعداد روزهای نگهداری اوراق به نسبت ماه، در اولویت قرار خواهد داد.

مدیر ابزارها و نهادهای مالی فرابورس ایران در ادامه در تشریح جزییات این پذیره‌نویسی گفت: این پذیره‌نویسی از روز یکشنبه ۱۴ اسفندماه آغاز شده و به مدت ۵ روز کاری برای عموم مردم ادامه خواهد داشت.

همچنین مبلغ این اوراق هزار میلیارد ریال است که پذیره‌نویسی آن به قیمت ثابت معادل ارزش اسمی، یک‌میلیون ریال به ازای هر ورقه، انجام خواهد شد.

حداقل تعداد ورقه‌ای که متقاضیان می‌توانند خریداری کنند، یک ورقه است و محدودیتی نسبت به حداکثر خرید برای آن‌ها در نظر گرفته نشده است.

وی با اشاره به دستورالعمل انتشار اوراق قرض‌الحسنه گفت: بر اساس این دستورالعمل، اوراق فاقد ضامن و متعهد پذیره‌نویس است. کارگزاری بانک ملی به ‌عنوان رکن عاملیت فروش این اوراق ایفای نقش می‌کند.

صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی اکسیر سودا بازارگردانی اوراق را برعهده‌گرفته و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه نیز عامل پرداخت است.

زارع زاده ادامه داد: سازمان حسابرسی به‌عنوان حسابرس مستقل طرح انتشار اوراق قرض‌الحسنه بانک قرض‌الحسنه مهرایران، هر شش ماه یک‌بار نسبت به صحت مصرف وجوه ناشی از انتشار اوراق مطابق طرح موضوع تأمین مالی و تأثیر رویدادهای بااهمیت بر توانایی بانی در بازپرداخت مبلغ اوراق در سررسید اظهارنظر خواهد کرد.

مدیر ابزارها و نهادهای مالی فرابورس ایران در نهایت ضمن تأکید بر پیوند دوباره بازار سرمایه و بازار پول برای تجهیز منابع مالی نظام بانکی کشور با انتشار اوراق قرض‌الحسنه، گفت: پیش از این بازار سرمایه از طریق پذیره‌نویسی اوراق رهنی و پذیرش گواهی سپرده‌های عام و خاص، اوراق مشارکت و اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)، امکان انجام معاملات ثانویه این اوراق و نقدشوندگی آن‌ها را در فرابورس فراهم کرده بود.