مهران ابراهیمیان
در بامداد روز یکشنبه یکم تیرماه امریکا در اقدامی تجاوزکارانه به مناطق نظامی ایران در فردو نطنز و اصفهان حملات موشکی انجام داد. سایت فردو در نزدیکی قم در محل روستایی به همین نام واقع است و جز حساس ترین منطق نظامی ایران بشمارمی آید.
به این دلیل است که مشارکت امریکا در جنگ ایران با اسرائیل راه هر گونه مذاکره ای را با متجاوزان بسته است. هرچند پیش تر از این هم مرد شماره یک سیاست خارجی ایران گفته بود تا حملات متوقف نشود؛ از مذاکره خبری نیست. اما اکنون دولتمردان اتفاق نظر دارند که حمله امریکا بی پاسخ نخواهد ماند.
به دنبال همین تجاوزها تنش‌ها در خاورمیانه و به‌ویژه در منطقه تنگه هرمز به اوج خود رسیده، مقامات ایرانی بار دیگر تهدید به بستن مسیر عبور نفتکشها کرده‌اند. این تهدیدها، هم‌زمان با عملیات ایذایی در دریای عمان و خلیج فارس، موجب افزایش نگرانی بازار جهانی انرژی شده است. در این گزارش، پیامدهای بالقوه این تهدیدها بر بازار جهانی نفت و سناریوهای احتمالی در کوتاه‌مدت و میان‌مدت بررسی می‌شود.
بازی نفت و امنیت در شاهراه انرژی جهان
تنگه هرمز، باریکه‌ای استراتژیک میان ایران و عمان، که روزانه بیش از ۲۱ میلیون بشکه نفت خام از آن عبور می‌کند؛ این رقم معادل حدود یک‌پنجم تجارت جهانی نفتدر سراسر دنیاست. با افزایش درگیری‌های منطقه‌ای و تشدید لفاظی‌های سیاسی، یک بار دیگر این گذرگاه حیاتی در معرض تهدید قرار گرفته است.
در هفته گذشته، چند مقام ایرانی، از جمله سردار اسماعیل کوثری (عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس) و بهنام سعیدی (تحلیلگر راهبردی نظامی)، در گفت وگو با روزنامه ایران به‌صراحت اعلام کردند: «اگر آمریکا بخواهد فشار حداکثری را ادامه دهد، بستن تنگه هرمز و حتی باب‌المندب کاملاً روی میز است.»
از سوی دیگر، سید مهدی موسوی، سفیر ایران در لندن، در مصاحبه با شبکه Channel 4، تأکید کرد:«اقدامات ایران صرفاً دفاعی است و هدف آن نه تهدید منافع منطقه‌ای، بلکه ایجاد توازن در برابر فشار آمریکا است.»
تحولات میدانی: اخلال در ناوبری نفتکشها
در هفته‌های اخیر، منابع دریایی گزارش داده‌اند که سیستم‌های GPS برخی نفتکشها در حوالی بندرعباس و تنگه هرمز با اختلال مواجه شده‌اند. در یکی از موارد، نفتکش «MV Adalynn» پس از تغییر مسیر ناگهانی، با کشتی دیگری برخورد کرد. این موضوع، همراه با افزایش محسوس ریسک‌های بیمه‌ای، سبب شده برخی شرکت‌ها از مسیرهای جایگزین مانند خط لوله شرق به غرب عربستان استفاده کنند.
طوفان جهش قیمت نفت
تنها در بازه ۱۹ تا ۲۲ ژوئن، قیمت نفت برنت از ۷۱ دلار به ۷۸.۵ دلار افزایش یافت. این رشد ۱۰ درصدی در کمتر از یک هفته، یکی از سریع‌ترین جهش‌های قیمت در یک سال اخیر محسوب می‌شود.
همچنین با افزایش احتمال بسته شدن تنگه هرمزبرخی کارشناسان حوزه انرژی معتقدند که قیمت نفت ممکن است به سقف ۱۵۰ تا ۲۰۰ دلار برای هر بشکه افزایش پیدا که این امر می‌تواند به یک شوک اقتصادی بزرگ برای برای ایالات متحده منجر شود.
همچنین بلومبرگ در گزارشی در مورد شرایط شکننده بازار نفت جهانی هشدارداد. بر اساس گمانه زنی این رسانه حتی تهدیدهای ایران نیز می‌تواند قیمت‌ها را به سطح ۹۰ تا حتی ۱۱۰ دلار در هر بشکه برساند.
احساس خطر بیمه ای ها
در پی افزایش تنش‌ها و حوادث در منطقه خلیج فارس، حق بیمه نفتکشها افزایش یافته است. به طور خاص، پس از حادثه برای چند نفتکش در دریای عمان، حق بیمه این نفتکشها در منطقه خلیج فارس حدود ۱۰ درصد افزایش یافت. این افزایش به دلیل ریسک بالاتر حمل و نقل در این منطقه است.
در عین حال، شرکت‌های بیمه‌گر بین‌المللی مانند Lloyd’s of London نرخ پوشش نفتکشها در خلیج فارس را تا ۳۰۰٪ افزایش داده‌اند.
افزایش حق بیمه نفتکشها به طور مستقیم بر هزینه حمل و نقل نفت و سایر کالاها تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به افزایش قیمت نهایی این کالاها برای مصرف‌کنندگان شود.
تحلیل سناریوهای محتمل در بازار نفت جهانی
بر پایه تحلیل موسسات بین‌المللی انرژی، سه سناریوی اصلی برای آینده بازار نفت در صورت تداوم بحران قابل تصور است:
۱. سناریوی اول: تهدید بدون اقدام عملی (احتمال بالا)
– قیمت نفت: ۸۰ تا ۸۵ دلار
– واکنش بازار: نوسانات محدود، رشد کوتاه‌مدت، افزایش نرخ بیمه
– تحلیلگران بلومبرگ معتقدند بازار به تهدیدات بدون اقدام، واکنش محدود اما لحظه‌ای نشان می‌دهد.
۲. سناریوی دوم: بسته شدن موقت تنگه (احتمال متوسط)
– قیمت نفت: ۹۵ تا ۱۲۰ دلار
– پیامدها: افزایش بیمه، کمبود عرضه در آسیا، تشکیل جلسه اضطراری اوپک
– بانک J.P. Morgan احتمال وقوع چنین سناریویی را حدود ۲۰٪ ارزیابی کرده و هشدار داده است که ممکن است «شوک نفتی منطقه‌ای» به اقتصاد جهانی ضربه بزند.
۳. سناریوی سوم: بسته شدن طولانی‌مدت یا درگیری گسترده (احتمال پایین)
– قیمت نفت: فراتر از ۱۵۰
دلار
– تبعات: بحران جهانی تورم، رکود در بازارهای نوظهور، مداخلات نظامی
– تحلیلگران Rabobank پیش‌بینی کرده‌اند در صورت بسته ماندن تنگه برای بیش از ۲ ماه، بازار نفت ممکن است وارد یکی از تاریک‌ترین دوره‌های خود شود.
بازتاب منطقه‌ای و بین‌المللی
کشورهای واردکننده عمده نفت مانند چین، هند و ژاپن با نگرانی شدید این تحولات را دنبال می‌کنند. هند از بیم اختلال، از ذخایر استراتژیک خود برداشت کرده و ژاپن در حال مذاکره برای واردات بیشتر از روسیه و مالزی است.
در داخل ایران، این تحولات می‌تواند پیامدهایی بر بازار سرمایه و شرکت‌های پتروشیمی داشته باشد. افزایش نرخ نفت، اگرچه در ظاهر برای صادرات مفید است، اما در صورت تحریم بیشتر و تشدید فشار، می‌تواند دسترسی به بازارهای منطقه‌ای را دشوارتر کند.
نتیجه‌گیری: اقتصاد در سایه تنگه
در شرایطی که خلیج فارس به میدان رقابت قدرت‌های بزرگ بدل شده، بازار جهانی انرژی به شدت نسبت به تحولات ژئوپلیتیک حساس شده است. هرچند ایران در بیانیه‌های رسمی، تأکید دارد قصد بستن تنگه را ندارد، اما صرف طرح این تهدید، می‌تواند اقتصاد جهانی را به سمت رکود نفتی سوق دهد.
برای ایران، این تهدید یک شمشیر دو لبه است؛ از یک سو اهرمی برای مقابله با فشارهای خارجی، و از سوی دیگر، ریسکی برای منافع منطقه‌ای و روابط اقتصادی با شرکای آسیایی. در نهایت، دیپلماسی هوشمندانه، تنها راه مهار این بحران و تثبیت بازار انرژی خواهد بود.
در همین حال، تحولات سیاسی نیز بر پیچیدگی شرایط افزوده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اعلام کرده که ظرف دو هفته آینده تصمیم نهایی خود را درباره حمله نظامی به ایران خواهد گرفت. این در حالی است که کاخ سفید تأکید کرده گزینه دیپلماسی همچنان روی میز است. اما دو روز بعد حمله به تاسیسات هسته ای ایران را عملیاتی کرد.
برخی ناظران اشاره کرده‌اند که مشابه وقایع اخیر، پیش از حمله نظامی اسرائیل نیز رفتاری مشابه از سوی تل‌آویو صورت گرفته بود؛ به‌طوری‌که در حالی‌که ایران قرار بود روز یکشنبه وارد مذاکره شود، حمله های متعدد از سوی اسرائیل به ایران انجام شد.
که نشان می دهد امریکا و اسرائیل نه تنها بر خلاف قوانین بین اللملی دست به اقدامات جنایتکارانه می زنند بلکه حداقل اخلاق را برای یک مسئول کشوری رعایت نمی کند و همین موضوع باعث شده تا احتمال بسته شدن تنگه خلیج فارس در واکنش به این اقدامات غیر اخلاقی قوت بگیرد.
هر چند که موسوی سفیر ایران در انگلیس در مقابل برخی از اظهار نظرها در باره لزوم بستن تنگه هرمز از سوی مقامات نظامی و حتی مجلس گفته است، ایران در عکس العمل خود به این جنایات امر یکا و اسرائیل کاری نخواهد کرد که به کشورهای همسایه آسیبی وارد شود.
