مدیریت ریسک ژئوپلیتیکی در شرایط عدم اطمینان

ترجمه: مرتضی ایراندوست

تغییرات ژئوپلیتیکی ناشی از رقابت امریکا، چین و روسیه خود را در قطع زنجیره تامین، خروج سرمایه گذاری، تفکیک جهت­دار امنیت ملی، تورم شدید، و سازماندهی مجدد انرژی و روابط تجاری نشان داده است. شرکت‌های بین‌المللی اکنون باید با لایه‌ای از عدم اطمینان ایجاد شده توسط این تغییرات پویا مقابله کنند.

بر اساس آخرین نظرسنجی PWC که در ژانویه ۲۰۲۲ منتشر شد، تضاد کلان اقتصادی و نوسانات ژئوپلیتیکی جزو پنج تهدید اصلی برای رشد به شمار می­آیند که توسط مدیران عامل پیش بینی میشوند. پس از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه سال جاری، نوسانات ژئوپلیتیکی و تضاد کلان اقتصادی پتانسیل ایجاد تهدید برای رشد را دارند که درآخرین چشم‌انداز رقابت اقتصادی مکینزی منعکس شده است.

برای شرکتهای بین المللی ایالات متحده، روندهای ژئوپلیتیکی نوظهور از طریق ۵ روش عمده بر محیط عملیاتی کشورهای میزبان در سراسر جهان تأثیر می گذارد.

تغییر پیمانها

بلوک­های اقتصادی جدید و در حال تغییر منطقه ای و پیمان های امنیتی، ورود به بازار را با پیچیدگی­ هایی مواجه می­کنند. به عنوان مثال، شرکت هایی در آمریکا که بدنبال ورود به بازار چین هستند، ممکن است چالش های سیاسی و نظارتی را تجربه کنند که می تواند هزینه انجام تجارت را افزایش دهد.

همین را میتوان درمورد شرکتهای چینی که بدنبال ورود به بازار ایالات متحده هستند نیز گفت.به همین ترتیب،کشورهایی که روابط نزدیک‌تر با ایالات متحده یا چین دارند،میتوانند در نتیجه اتحادشان، از مزایای اقتصادی بهره ببرند. یکی از نمونه های بارز که توسط چین رهبری می شود، مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای (RCEP) است. مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای بزرگترین بلوک تجاری جهان است که از نفتا و اتحادیه اروپا  نیز پیشی گرفته و ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را شامل می­شود.

دخالت های سیاسی و چالش های حقوقی

سیاستهای دولت و محیط قانونی و نظارتی تأثیر مستقیمی بر عملیات تجاری و روابط تجاری دارند.تحریم­های اقتصادی علیه روسیه توسط آمریکا و همچنین دولتهای اروپایی برنامه های توسعه کسب وکار برخی شرکت ها را از بین برد و تاثیر منفی بر سودآوری بسیاری از شرکت ها در سراسر جهان گذاشت که.چالشهای متعددی در ارتباط با مسائل حقوقی، مالیاتی و حاکمیتی بین المللی از این تعاملات در حال تکامل دولت پدید آمده است.

درک شرکت و محصول

قابلیت بازاریابی محصولات و خدمات صادر شده از کشورهای که دارای گرایش های ژئوپلیتیک مختلف،هستند به دلیل برداشتها و سوگیری های منفی کاهش پیدا کرده است.در برخی موارد خاص، برخی شرکتها که قبلا محصولات نفتی را از روسیه خریداری می­کردند، بدنبال منابع جایگزین برای راضی کردن دولت ها و مشتریان خود هستند.

دخالت و نفوذ عملیاتی

نفوذ و تسلط بین­المللی ایالات متحده در برخی نقاط جهان کاهش یافته است.این کاهش نفوذ میتواند حجم معاملات در صنایع مهم مانند ساخت وساز، پیمانکاری دولتی، فروش تجهیزات دفاعی و پروژههای املاک و زیرساختها را کاهش دهد.گزارش برآورد تجارت ملی ۲۰۲۱ در مورد موانع تجارت خارجی که توسط دفتر نماینده تجارت ایالات متحده منتشر شده به انواع متعدد موانع غیرتعرفه ای پیش روی محصولات و خدمات ایالات متحده اشاره می کند.

رقابت تجاری

رقابت جدایی ناپذیر با برنامه­های سیاسی و اقتصادی غالبا توسط سیاست داخلی و افراد صاحب نفوذ دیکته میشود.که افزایش سطح رقابت دربین کشورها می تواند منجر به تعرفه های بالاتر و سیاست های پیچیده اداری شود که تأثیر نامطلوبی بر تجارت خواهد داشت.

سوال مهمی که ذهن مدیران چند ملیتی را به خود مشغول کرده است اینست: چگونه می­توان این چالش های ژئوپلیتیکی را در میان یک محیط جهانی که بطور فزاینده ای نامطمئن است، مدیریت کرد؟ یافتن پاسخ این سوال به سطح بی سابقه ای از انعطاف پذیری عملیاتی و تغییر پارادایم نیاز دارد.

بومی بودن بازهم در راس است

روندهای ژئوپلیتیکی باعث ایجاد وقفه در جهانی شدن شده که با تجارت و جریان سرمایه اندازه گیری میشود.میتوان استدلال کرد که روند های ژئوپلیتیکی دستاوردهای جهانی شدن را در ۵ سال گذشته معکوس کرده است که بخشی از آن ناشی از COVID-19 است. با این حال، به دور از پیش­بینی فروپاشی جهانی شدن، و از آنجا که جریان های بین­المللی در حال بازیابی نرخ رشد پیش از همه ­گیری هستند، ارزیابیهای فعلی تغییر در جغرافیای جریانهای بین المللی را پیش ­بینی میکنند زیرا بلوک های اقتصادی منطقه ­ای در دو سوی محل اختلاف رقابت آمریکا – چین در حال شکل گرفتن هستند.

با توجه به این تحولات ژئوپلیتیکی، بازارهای نوظهور و درحال توسعه اهرم چانه زنی بدست آورده اند که به معنای استقلال بیشتر درخصوص تجارت و جریان سرمایه­گذاری مستقیم خارجی است.مکانی که توسط سیاست داخلی،گرایشهای ژئوپلیتیکی، حاکمیتی، نظارتی و روندهای اجتماعی-اقتصادی متجلی میشود، بطور فزاینده عامل تعیین کننده ای است که فرصت ها را هدایت می کند و موانعی را برای تجارت بین المللی ایجاد می کند.

مزیت متیس

هوش یا متیس همان طور که در یونان باستان به آن گفته میشد، برتر از قدرت فیزیکی یا قدرت بدنی تلقی میشد.متیس بعنوان هوش استراتژیک ، با عناصر پیش بینی، برنامه ریزی و تدبیر، آینده نگر است. متیس زمانی ارزش دارد که شرایط سیال، نامشخص و سریع باشد، زیرا انعطاف پذیری و توانایی کافی برای انطباق با شرایط در حال تغییر ایجاد میکند.

ریسکهای سیاسی، که شامل ریسک های ژئوپلیتیکی هستند، یک واقعیت زنده هستند که مستقیما بر عملیات تجاری تاثیر می گذارند و محیط عملیاتی آینده را شکل می دهند. اطلاعات در مورد بازارهای آینده فراتر از تلاش و مطالعات امکان سنجی اقتصادی یک مولفه مهم جهت درک محیط عملیاتی است. هوشمندی خاص بخش خرد/کلان ظرفیتی را ایجاد می کند که به آینده فکر کند، به جزئیات توجه کند، و بطور فعال منابع و کنترل هایی را برای رویارویی با خطرات احتمالی و استفاده از فرصت ها در کشور میزبان در اختیار داشته باشد. متیس برای شرکت بین المللی امروزی باید استاندارد بالاتری را با اجزای اصلی زیر رعایت کند.

۱- افزایش هوش زمینه­­ ای از طریق موانع زبانی و فرهنگی

برای مثال در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA)، قابلیت بین فرهنگی و ارتباطات تجاری بین فرهنگی، شرکت های بین المللی را قادر می سازد تا درک واقع بینانه ای از فرصتها و هزینه انجام کسب و کار ایجاد، و روابط حیاتی را در یک کشور میزبان برقرار کنند، قابلیتی که برای تایید آمار رسمی و کسب جایگاه برابر در طول مذاکرات بسیار مفید است.علاوه بر این، درک محرکهای رشد سریع صنایع محلی، مانند تبدیل ACWA Power’s از یک شرکت انرژی و نمک زدایی عربستان سعودی در سال ۲۰۰۴ به یک شرکت جهانی انرژی و آب در سه قاره تا سال ۲۰۱۱، میتواند چشم اندازهایی را فراهم کند که در همکاری های سرمایه گذاری مشترک و اقدامات ورود به بازار در مکان های بین المللی مفید هستند.

۲- توانایی ترکیب داده ها با تجزیه و تحلیل سیستم های پیچیده

تجزیه و تحلیل داده‌های آمار کشور باید با شبکه گسترده‌تری از عوامل پویا مرتبط به هم که منطقه را شکل می‌دهند، ادغام شود. برای مثال در خاورمیانه و شمال آفریقا، درک نمایه ریسک کشور میزبان کافی نیست. عوامل فراملی مانند بی ثباتی سیاسی، ناامنی غذایی، اختلال در زنجیره تامین، اتصال انرژی، تغییر پیمانها، جریان سرمایه و گسترش حضور تجاری چین و روسیه در درک بخش های متحرکی که آینده کشور میزبان را شکل می دهند، حیاتی هستند.

۳- ارزیابی سناریوهای قابل قبول آینده برای برنامه ریزی میان مدت و بلند مدت

آینده‌نگری و پیش‌بینی نتایج احتمالی آینده مستقیماً از هوش زمینه‌ای ناشی می‌شود که تفسیر معنادار روندهای اجتماعی-اقتصادی، سیاسی، و ژئوپلیتیکی در حال توسعه و علائم هشدار دهنده را ممکن می‌سازد. داده های گذشته یک شاخص قابل اعتماد برای موقعیت های آینده در محیط های ناپایدار نیست.از اینرو نظارت بر علائم هشدار دهنده و توسعه روندها از طریق هوش منبع باز و هوش انسانی اهمیت دارد.با افزایش ناپایداری و عدم قطعیت در یک محیط عملیاتی، نیاز به برنامه ریزی سناریو نیز افزایش می یابد، چرا که ذهنیت سنتی و خطی را به چالش می کشد و تصمیم گیرندگان اجرایی را برای طیف وسیع تری از رویداده ای با پتانسیل بالا آماده می کند.

۴- توانایی ارائه راهبردهای پیشگیرانه و انطباقی برای ذینفعان

برنامه‌ریزی سناریو به دور از پیش‌بینی آینده، عناصرلازم را برای هوش استراتژیک با پیش‌بینی آنچه ممکنست، عمدتاً در حوزه ریسک‌ها و فرصتها و پیامدهای آن برای مواردی که بالقوه تحت تأثیر تغییرات آشکار هستند، فراهم می‌کند. برنامه ریزی سناریو شرکت نفتی شل انگلیس به خوبی توانست بحران نفتی سال ۱۹۷۳ را که بازار جهانی انرژی را در بر گرفته بود، کاهش دهد. اقدامات این شرکت منجر به مزایای متعددی برای مشتریان،کارمندان،سرمایه­گذاران، تامین کنندگان، جوامع و حتی دولتها شد. با اختلالات ژئوپلیتیکی در حال توسعه کنونی، داشتن استراتژیهای پیشگیرانه و انطباقی، انعطاف پذیری شرکت را در مواقع عدم اطمینان ایجاد می کند و می تواند به طور مطلوب بر روابط سهامداران تأثیر بگذارد.

فراتر از هوش

هوش سازمانی سنتی و مدیریت ریسک سازمانی دیگر برای رسیدن به استاندارد متیس که برای رقابت در محیط رقابتی و نامطمئن امروزی ضروری است،کافی نیست.شرکتها باید نقش خود را تقویت کنند و قابلیت های شرکتی خود را به گونه ای ارتقا دهند که شامل هوش استراتژیک، هوش زمینه و آینده نگری کارآمد برای رقابت و تداوم عملیات خود باشد.

نیاز به ارتقای عملکرد هوش زمینه و ترکیب آن در استراتژی شرکت وجود دارد. با هوش استراتژیک، شرکت‌ها می‌توانند عدم قطعیت‌ها را به ریسک‌های شناخته‌شده تبدیل کنند، در نتیجه توانایی فکر کردن و برنامه‌ریزی برای اختلالات احتمالی و همچنین فرصت‌ها را بدست ‌آورند.اینده­نگری نظارت بر علائم هشدار دهنده و برنامه ریزی سناریو سفارشی یک مزیت رقابتی است که شرکت را در برنامه ریزی و آماده سازی جلوتر نگه می دارد.

نتیجه ­گیری

تغییرات ژئوپلیتیکی در سراسر جهان، مانند رقابت ایالات متحده – چین – روسیه، برگزیت، گسترش احتمالی بریکس (مخفف پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است) انحصار بر مواد معدنی کمیاب، و بسیاری دیگر از اصلاحات اجتماعی سیاسی و اقتصادی، در مسیر صعودی قرار دارند و تأثیر فزاینده ای بر دنیای شرکت ها دارند.

مدیرانی که در فعالیت‌های تجاری بین‌المللی خود ریسک‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی را نادیده می‌گیرند، با خطرات تجاری و اشتباهات عملیاتی بالایی مواجه می‌شوند. کسانی که متیس بالا دارند، آماده هستند تا فرصت های منحصر به فردی را پیدا کنند که دیگران از دست داده اند. در این عرصه رقابتی، فکر کردن از طریق چندین گام به جلو – درست همانطور که یک استاد بزرگ شطرنج حرکات رقیب و سناریوهای تغییر را پیش بینی می کند – به یک شایستگی شرکتی اساسی تبدیل می شود

By Ghaidaa Hetou and J. Mark Munoz

۲۸ sep 2022

Europeanbusinessreview