سکینه مهرایی
استان کردستان با اجرای پروژه‌های عظیم آبی نظیر سد آزاد، قوچم و ژاوه، گام بلندی در جهت تأمین پایدار آب شرب و کشاورزی برداشته است.
این طرح‌ها که با سرمایه‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی بلندمدت در حال اجرا هستند، نه‌تنها نیازهای آبی بیش از ۴۰ درصد جمعیت استان را برطرف می‌کنند، بلکه نقش کلیدی در توسعه کشاورزی و حفظ محیط‌زیست ایفا می‌کنند.
به گزارش عصراقتصاد، انتقال آب از سد آزاد، با هدف تأمین آب برای جمعیتی بالغ بر ۷۰۰ هزار نفر، از طریق انتقال مستقیم به سنندج و روستاهای تابعه، و همچنین آبرسانی به شهرهای قروه و دهگلان با جمعیتی بیش از ۳۵۰ هزار نفر، عملاً بیش از ۴۰ درصد جمعیت استان را تحت پوشش قرار می‌دهد.
علاوه بر این، پروژه مزبور نقش مهمی در توسعه کشاورزی منطقه ایفا می‌کند و زمینه بهره‌برداری از ۴۳۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی و باغات واقع در مسیر سامانه را فراهم کرده است؛ به‌طوری‌که تاکنون ۱۳۰۰ هکتار از این اراضی از آب این سامانه بهره‌مند شده‌اند.
طرح بزرگ سد آزاد و سامانه‌های انتقال آب با هدف تأمین آب شرب شهرهای سنندج، قروه، دهگلان و توسعه باغات و کشاورزی در مسیر انتقال، یکی از طرح‌های راهبردی در حوزه مدیریت منابع آب استان کردستان به شمار می‌رود.
این طرح با استفاده از زیرساخت‌های شامل سد آزاد به ارتفاع ۱۲۵ متر و حجم مخزن ۳۰۰ میلیون متر مکعب، شامل بیش از ۸۸ کیلومتر خط انتقال است که خود شامل ۷۳ کیلومتر لوله انتقال، ۱۵ کیلومتر تونل و ۶۶۰ متر ارتفاع پمپاژ است. این سامانه مسئول انتقال آب از حوضه آبریز سیروان به حوضه قزل‌اوزن و تحویل آن به مخزن سد قوچم می‌باشد.
آب تنظیمی این سد از طریق سامانه‌های انتقال مختلفی نظیر انتقال آب از سد آزاد به سد قوچم به طول ۸۸ کیلومتر، خط انتقال مستقیم از سد آزاد به تصفیه‌خانه شهر سنندج به طول ۲۷ کیلومتر، و تصفیه‌خانه آب و خط انتقال آب از سد قوچم به شهرهای قروه و دهگلان به طول ۶۴ کیلومتر تأمین می‌شود.
هدف کلی این طرح تأمین آب شرب سالم و بهداشتی برای شهرهای سنندج، قروه و دهگلان و همچنین آب کشاورزی برای ۴۳۰۰ هکتار از اراضی و باغات مسیر سامانه است.
پروژه انتقال آب به سنندج: دو مرحله اصلی با هدف تأمین آب پایدار
آبرسانی به شهر سنندج از سال ۱۳۹۴ آغاز شد. در مرحله نخست، رهاسازی آب در مسیر طبیعی رودخانه قبل از ایستگاه میانی سامانه ۸۸ کیلومتری (کیلومتر ۳۳ سامانه )انجام شد تا آب به سد وحدت برسد. این اقدام با هدف تأمین بخشی از نیاز آبی شهر انجام شد.
در مرحله دوم، که از سال ۱۳۹۸ آغاز و در آذر ۱۴۰۱ به بهره‌برداری رسید، خط انتقال مستقیم آب به تصفیه‌خانه شرب سنندج راه‌اندازی شد. این خط به طول ۲۷ کیلومتر از سامانه ۸۸ کیلومتری منشعب شده و آب را به صورت مستقیم به تصفیه‌خانه منتقل می‌کند.
مجموع طول مسیر این انتقال مستقیم به همراه بخش‌های قبلی ۶۰ کیلومتر است که بخش اول آن شامل ۳۳ کیلومتر از سامانه ۸۸ کیلومتری است. این پروژه در کنار توسعه تصفیه‌خانه شرب سنندج، ظرفیت تأمین آب شرب شهر را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
آبرسانی به شهرهای قروه و دهگلان؛ تقویت زیرساخت‌ها برای تأمین آب پایدار
یکی از پروژه‌های مهم طرح سد آزاد، آبرسانی به شهرهای قروه و دهگلان است. این بخش از سامانه شامل خط لوله‌ای به طول ۶۴ کیلومتر و دو ایستگاه پمپاژ با ارتفاع پمپاژ ۳۶۷ متر است. در حال حاضر، خط انتقال آب به دهگلان به طول ۲۵ کیلومتر و ایستگاه پمپاژ شماره ۱ آماده بهره‌برداری است، که به طور همزمان با انجام فعالیت‌های تکمیلی، آبرسانی به این شهر به صورت مستمر ادامه دارد.
سد آزاد؛ پروژه‌ای حیاتی برای تأمین آب شرب و کشاورزی
به گفته حسین راهنورد، معاون اجرایی سامانه‌های سد آزاد و ژاوه، «سد آزاد با حجم ۳۰۰ میلیون مترمکعب، نه‌تنها آب شرب شهرهای سنندج، قروه و دهگلان را تأمین می‌کند، بلکه زمینه ساز توسعه کشاورزی در هزاران هکتار از اراضی استان شده است.»
وی در ادامه افزود: «هم‌اکنون ۵۶ درصد عملیات حفاری نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی این سد تکمیل شده و نیروگاه ۱۰ مگاواتی آن نیز فعال است. تاکنون ۴۰۰ گیگاوات‌ساعت انرژی به شبکه تزریق کرده‌ایم.»
ابراهیم بامدی، سرناظر پروژه سد قوچم نیز درباره نقش سد آزاد گفت: «انتقال آب از سد آزاد به شرق کردستان، تحولی در مدیریت منابع آبی منطقه ایجاد کرده و از برداشت بی‌رویه از چاه‌های عمیق جلوگیری می‌کند.»
سد قوچم؛ ذخیره‌سازی مطمئن برای شرق کردستان
همچنین سد قوچم در ۳۵ کیلومتری شمال‌غربی شهر دهگلان، با هدف تنظیم جریان انتقالی آب از سد آزاد در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته است. این سد نقش کلیدی در مسیر انتقال آب از غرب به شرق استان کردستان ایفا می‌کند.
در حال حاضر، حدود ۲۰ درصد از ظرفیت مخزن این سد آبگیری شده و حجم فعلی آب آن به حدود ۹ میلیون متر مکعب می‌رسد؛ در حالی که ظرفیت کل مخزن ۶۰ میلیون متر مکعب است.
این حجم محدود به هیچ‌وجه نشانه‌ی کاهش بارندگی یا تغییرات اقلیمی نیست، بلکه بر اساس برنامه‌ریزی مدیریت منابع آب و با هدف صرفه‌جویی در مصرف و متناسب با نیاز فعلی پایین‌دست، چنین ذخیره‌ای در نظر گرفته شده است.
همچنین با توجه به نقش تنظیمی سد قوچم و طراحی آن برای ذخیره سیلاب‌های فصلی، افزایش حجم مخزن در شرایط فعلی ضرورتی ندارد، اما در صورت نیاز، امکان انتقال بیشتر آب از سد آزاد فراهم است.
دانیال رستم‌پور، جانشین معاونت اجرایی پروژه سد قوچم، درباره ویژگی‌های این سد توضیح داد:«سد قوچم با ظرفیت ۶۰ میلیون مترمکعب، از نوع خاکی سنگریزه‌ای است و تا افق ۱۴۲۵، آب شرب ۳۵۰ هزار نفر را تأمین خواهد کرد. در حال حاضر ۲۰ درصد مخزن آبگیری شده که این میزان متناسب با برنامه‌ریزی‌های ماست.»
وی تأکید کرد:«این سد به‌صورت هوشمندانه طراحی شده تا هم نیاز شرب را پاسخ دهد و هم حقابه زیست‌محیطی را حفظ کند. انتقال آب از سد آزاد به قوچم، سفره‌های زیرزمینی را نجات خواهد داد.»
سد ژاوه؛ پایان یک دهه انتظار با رفع آلودگی‌ها
با بهره‌برداری کامل از پروژه ارتقاء تصفیه‌خانه فاضلاب سنندج و ساماندهی شیرابه محل دفن پسماند، مسیر آبگیری سد ژاوه هموار شد.
شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در چارچوب مسئولیت خود در اجرای طرح عظیم سد مخزنی ژاوه و سامانه انتقال آن، به‌عنوان بخشی کلیدی از پروژه های انتقال آب در استان کردستان، گامی مهم در رفع موانع زیست‌محیطی آبگیری این سد برداشت.
سد ژاوه با هدف مهار آب‌های مرزی و تأمین آب موردنیاز برای کشاورزی در دشت‌های مستعد استان کردستان احداث شد، اما به‌رغم تکمیل عمده عملیات اجرایی آن در سال ۱۳۹۳، به دلیل آلودگی بالای رودخانه‌های قشلاق و گاوه‌رود، امکان آبگیری فراهم نشد.
حسین راهنورد درباره چالش‌های آبگیری سد ژاوه گفت:«آلودگی رودخانه‌های قشلاق و گاوه‌رود به دلیل شیرابه پسماند و فاضلاب سنندج، سال‌ها مانع آبگیری این سد بود. با ارتقاء تصفیه‌خانه فاضلاب و احداث خط انتقال ۸.۵ کیلومتری شیرابه، این مشکل برطرف شد.»
وی درباره اهداف این سد افزود:«سد ژاوه با حجم ۹۵ میلیون مترمکعب، آب موردنیاز ۱۰۰۰ هکتار اراضی اطراف و ۱۰۵۰۰ هکتار از دشت قروه و دهگلان را تأمین می‌کند. این طرح، جهشی در کشاورزی منطقه ایجاد خواهد کرد.»
راهنورد در پاسخ به سوالی درباره کم‌آبی سد قوچم گفت:«محدودیت‌های انرژی در تابستان امسال باعث کاهش آبگیری شد، اما ما در کردستان با ذخیره مناسب، مشکل کم‌آبی نداریم. آورد امسال ۱۰۰ میلیون مترمکعب بود، درحالی‌که سال گذشته ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب داشتیم.»
رستم‌پور نیز درباره آینده این پروژه‌ها اظهار کرد:«تا ۱۴۲۵، این طرح‌ها بیش از ۴۰ درصد جمعیت کردستان را تحت پوشش قرار می‌دهند و الگویی برای سایر استان‌ها خواهند بود.»
از سد آزاد تا ژاوه؛ قصه پیروزی کردستان بر بحران آب
به این ترتیب، پروژه‌های آبی کردستان، از سد آزاد تا ژاوه، قصه‌ای شدند از غلبه بر خشکسالی با انتقال هوشمندانه آب و خلق فرصت‌های جدید. به طوری که سدهای استراتژیک آزاد، قوچم و ژاوه با انتقال میلیون‌ها مترمکعب آب و توسعه زیرساخت‌ها، چالش کم‌آبی در کردستان را به موفقیتی تاریخی تبدیل کرده‌اند.
این سدها با سرمایه‌گذاری کلان و مدیریت یکپارچه، نه‌تنها بحران آب در کردستان را حل می‌کنند، بلکه پایه‌گذار توسعه اقتصادی و محیط‌زیستی پایدار در منطقه هستند.
