کشاورزی حوضه دریاچه ارومیه؛ کمک کار یا پاشنه آشیل احیا
کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی حوضه دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ستاد احیا بود تا با کم شدن ۴۰ درصدی مصرف به صورت واقعی در این بخش، زمینه برای انتقال این میزان آب به دریاچه فراهم شود البته با وجود تاکید مسئولانبه انجام این ماموریت، بسیاری از محقق نشدن آن سخن می‌گویند.
به گزارش ایرنا، احیای دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین مباحث در حداقل یک سال گذشته بوده که اقدامات سخت افزاری و نرم‌افزاری ویژه‌ای نیز در این خصوص طراحی شده و کمابیش به اجرا در آمده است.
در کنار اقدامات سخت افزاری که از جمله آن‌ها می‌توان به انتقال آب حوضه به حوضه یا انتقال آب از طریق پساب بهداشتی اشاره کرد، اقدامات نرم‌افزاری نیز در دستور کار بود که مهم‌ترین وجه آن، ایجاد همراهی بین کشاورزان حوضه دریاچه ارومیه برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است.
هرچند در سال‌های اخیر، توجه به موضوع تغییر الگوی کشت به سمت ارقام کم آب بر و البته پربازده و پردرآمد در دنیا بسیار بیشتر شده و راهکارهایی در این خصوص مطرح است ولی در حوضه دریاچه ارومیه توجه به کشاورزی سنتی به وسیله کشاورزان در بخش باغبانی و زراعی، موجب شده تا مصرف آب به مهم‌ترین مشکل منطقه تبدیل شود.
سالانه میلیاردها متر مکعب آب در آذربایجان غربی و حوضه دریاچه ارومیه از طرق مختلف مصرف می‌شود که بخش عمده آن که شاید به ۹۰ درصد کل مصرف هم برسد، در حوزه کشاورزی است البته راندمان این بخش هم زیاد قابل توجه نیست.
در یک نگاه آماری می‌بینیم میزان سهم بخش کشاورزی از اشتغال در آذربایجان غربی حدود ۳۳ درصد یا حتی کمی بیشتر بوده ولی ارزش افزوده این بخش با اغماض به ۱۷ درصد می‌رسد که همین آمار نشان می‌دهد، بخش کشاورزی سهم زیادی در اشتغال و سهم کمی در ارزش افزوده دارد و می‌توان گفت حتی ضررده نیز هست.
با توجه به سهم مهم بخش کشاورزی در احیای دریاچه ارومیه، هفته قبل جلسه ویژه‌ای با حضور مسئولاناین بخش تدارک دیده شد تا استاندار آذربایجان غربی که به تازگی مدیریت اجرایی و دبیری کارگروه نجات دریاچه ارومیه را هم برعهده گرفته، در جریان ریز وضعیت کشاورزی بویژه در حوضه دریاچه قرار گیرد و تصمیماتی هم برای بهبود وضعیت مصرف در این بخش، البته با نگاه ویژه به بهبود معیشت کشاورزان گرفته شود.
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در این جلسه از برنامه‌های این مدیریت در ۸ محصول پرآب بر حوضه دریاچه ارومیه سخن گفت و افزود: در این راستا برنامه‌های ویژه‌ای برای کشت محصولات گندم، جو، علوفه، ذرت، حبوبات، سبزی و صیفی، دانه‌های روغنی و از همه مهمتر چغندرقند تدارک دیده شده است
علی عیدی اضافه کرد: استفاده از بذرهای مقاوم به کم آبی در گندم و جو، ارقام زودرس در ذرت، تکنیک نشا در چغندرقند و ذرت، نوار لوله تِیپ در محصولات زراعی و جایگزینی محصولات کم آب بر به جای پرآب بر نظیر ماشک با جای یونجه موجب شده تا ۱۷۲ میلیون متر مکعب در مصرف آب بخش زراعت حوضه دریاچه ارومیه کمتر شود.
او البته این را هم گفت که سطح زیرکشت یونجه از حدود ۸۴ هزار هکتار در سال ۹۵ به نزدیک ۷۲ هزار هکتار در سال جاری رسیده که توانستیم با همکاری و مشارکت کشاورزان کشت این محصول را با محصولاتی نظیر ماشک، خلر، شبدر و تریتیکاله جایگزین کنیم.
به گفته مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، مهم‌ترین کار در حوزه چغندرقند و کاهش مصرف آن، تغییر آرایش کشت بود که کشاورزان به سمت کشت‌های کم آب بر سوق داده شدند.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی هم در خصوص اقدامات انجام شده برای کاهش مصرف آب در این بخش، این اقدامات را بیشتر الگویی عنوان کرد و گفت که تغییر شیوه آبیاری، از جمله مهم‌ترین اقداماتی است که در این خصوص انجام شده است.
جلال بوتراب نیز تاکید کرد که طرح جامع باغات در این خصوص از سال ۱۳۹۷ آغاز شده و برای هر هکتار ۱۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
جایگزینی محصول پسته در باغات با محصول پرآب بر، استفاده از کشت محصول زعفران البته به صورت محدود، تغییر الگوی آبیاری از غرق‌آبی به نواری یا موارد مشابه دیگر از جمله اقداماتی بود که بوتراب در خصوص اقدامات سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی برای کاهش مصرف آب در بخش باغی مطرح کرد.
البته او این را هم گفت که باید زمینه‌ای فراهم شود تا کشاورزان به اهمیت آب و وضعیت کم آبی پی ببرند که اگر این امر اتفاق نیفتد، نمی‌توان انتظار زیادی در راستای کاهش مصرف آب داشت.
مدیر ترویج جهاد کشاورزی آذربایجان غربی نیز گزارشی از فعالیت‌های این بخش ارائه کرد که در این گزارش مطرح شد بیش از ۲۴ هزار بهره بردار و کمی کمتر از ۱۳ هزار بانوی روستایی در فاز نخست از آموزش‌های ترویجی این نهاد در حوضه دریاچه ارومیه بهره برده‌اند.
بیتا احمدیان اضافه کرد که اقدامات دیگری هم برای ترویج کشاورزی با تکیه بر استفاده کم از آب در آذربایجان غربی و البته حوضه دریاچه ارومیه اجرایی شده که ساخت ۴ اپلیکیشن آموزشی مبتنی بر تلفن همراه از جمله این موارد است.
به گفته او، تمرکز در این بخش، بر روی تغییر نگرش کشت بود البته اعتبارات مربوط به آن بسیار کم بود و کفاف اقدامات لازم را نداده است.
مدیر ترویج جهاد کشاورزی آذربایجان غربی ادامه داد: این اعتبارات در ۵ سال اجرای طرح، فقط ۸.۸ میلیارد تومان بود و امسال هم فقط ۱.۹ میلیارد تومان به این امر اختصاص داده شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در این خصوص با اشاره به صرفه‌جویی ۱۴۴ میلیون مترمکعبی مصرف آب با اجرای طرح‌های این بخش گفت آبیاری تحت فشار، انتقال آب با لوله و اجرای شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی این برنامه‌ها را شامل می‌شود.
مازیار آرین در ادامه افزود: در حوضه دریاچه ارومیه با هدف احیای دریاچه در حدود ۸ سال گذشته، نزدیک به ۱۹ هزار هکتار زمین کشاورزی به آبیاری تحت فشار مجهز شد، ۷۲۶ کیلومتر انتقال آب با لوله انجام گرفت و بیش از ۶ هزار و ۷۰۰ هکتار زمین هم تحت اجرای طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی قرار گرفته است.
به گفته او، تهیه نقشه کاداستر از اراضی هم از دیگر اقدامات این مدیریت بود که این نقشه برای ۴۶۰ هزار هکتار زمین بطور کامل تهیه شده است.
با وجود گزارش‌هایی که مسئولانحوزه جهاد کشاورزی در این بخش ارائه کردند، مدیر پژوهشکده دریاچه ارومیه در این جلسه گفت روند توسعه اراضی کشاورزی در استان نگران کننده است و تغییر اراضی از دیم به آبی و همچنین اراضی آبی به باغی این نگرانی را افزون می‌کند.
کامران زینال زاده اضافه کرد کاهش مصرف ۱۷۲ میلیون مترمکعبی در بخش زراعی آذربایجان غربی عملا اتفاق نمی‌افتد و در بسیاری از اوقات، ما افزایش ۳ تا ۴۰ درصدی را نیز در این بخش شاهد هستیم.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی هم با اشاره به اینکه کاهش ۴۰ درصدی برداشت از سدها در حوزه کشاورزی استان اتفاق افتاده است، گفت: این میزان با برداشت از آب‌های زیرزمینی که به نوعی آب نامریی است، جبران شده است.
یاسر رهبردین تاکید کرد: کسری آبخوان همین امر را نشان می‌دهد.
در این جلسه، مهم‌ترین بحثی که مطرح شد و محمدصادق معتمدیان استاندار آذربایجان غربی هم بر آن تاکید کرد، اجرای طرح‌های نرم‌افزاری و توجه به موضوع و حوضه ترویج برای همراه کردن کشاورزان در راستای احیای دریاچه ارومیه بود؛ امری که در سال‌های اخیر، زیاد مشهود نبوده و محصولات آب بر همچنان در استان و حوضه دریاچه ارومیه کشت می‌شود.
کشت محصولاتی نظیر یونجه، چغندرقند، ایجاد باغ سیب و حتی کشت هندوانه در روزگاری که مشکل کم آبی تقریبا همه منطقه و بخش زیادی از جهان را در برگرفته دیگر مقرون به صرفه نیست و باید به سمت کشت‌های کم آب بر و با راندمان بیشتر رفت.
امری که همراهی همه بخش‌ها بویژه در حوضه دریاچه ارومیه را طلب می‌کند و همه مردم باید بر آن اهتمام داشته باشند تا زمینه احیای دریاچه ارومیه با قدرت و قوت بیشتری فراهم شود.
