کشت گیاهان شورپسند ظرفیتی ارزشمند در توسعه شمال کشور

کارشناسان بر این باورند که فراگیری توسعه کشت گیاهان و سبزینه های شورپسند در عرصه مراتع و نوار ساحلی دریای نیمه شور خزر در استان گلستان، ظرفیتی ارزشمند و پایدار در مسیر تحقق توسعه همه جانبه شمال کشور است.

در روزگاران گذشته شاخص هایی همچون ماهیان خاویاری، پنبه و چوب های جنگلی در توسعه این پهنه از کشور تاثیرگذار بود اما با تغییر شرایط طبیعی، اقلیمی و نگرش های اقتصادی و اجتماعی نقش آفرینی آنها روز به روز کمتر شد و اینک میگو، گندم و یُد به بازیگران میدان توسعه استان بدل شده اند و در آینده نزدیک نیز سبزینه های شور وارد این عرصه خواهد شد.

تمرکز غیر واقعی بر گردشگری ساحلی و در عین حال ساماندهی نشدن سواحل گلستان برای صنعت گردشگری سبب شده تا امیدها برای اثربخشی این حوزه در توسعه استان کم رنگ و نقش آفرینی زمین های نوار ساحلی در توسعه ضعیف باشد.

اما اینک محققان و پژوهشگران گلستان برای توسعه اقتصادی منطقه آستین همت بالا زده اند تا از فرصت خدادادی و طبیعی سبزینه های شور برای رونق استان کمک گیرند.کشت گیاهان شور پسند در بخشی از زمین های گلستان به عنوان آزمایشی (پایلوت) در حال اجراست، پروژه ای که در راستای طرح ملی توسعه مزارع شور در بخش هایی از مراتع شمال شرقی استان و در مجاورت منابع آبی نیمه شور اجرا می شود تا گلستان را به سوی آینده ای روشن و شیرین رهنمون کند.

این پروژه هر چند در ابتدای راه است اما محققان گلستانی امید به فراگیر شدن این گونه از زراعت شور دارند.

دسترسی به آب های شور و نیمه شور دریای خزر و خلیج گرگان، وجود مراتع وسیع و بایر و بلامعارض در نوار ساحلی استان، بالا بودن سطح آب های زیر زمینی لب شور، دسترسی به آب های نامتعارف مانند پساب مزارع میگو و کانال های زهکشی و اراضی ناشی از پسروی آب دریای خزر از نکات مهمی است که اجرای موفق این طرح را در پهنه وسیعی از استان گلستان متصور می سازد.

هرچند برخی صاحب نظران بر این عقیده اند که رشد و فراگیری این طرح می تواند به عنوان رقیب بخش میگو و ید در تصاحب مراتع گلستان شناخته شود، اما عده دیگری از کارشناسان به همسویی و همپوشانی این سه صنعت درآمد زا تاکید دارند.

محققان مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی گلستان همسو با طرح کلان کاشت گیاهان شور پسند با استفاده از آب های شور و لب شور، احداث نخستین مزرعه آزمایشی گونه های شور را با گونه «سالیکورنیا» در حدود هشت هکتار از مراتع شمال غربی استان گلستان در مجاورت سایت پرورش میگو گُمیشان آغاز کرده اند.

مسوول و مدیر اجرایی این طرح در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی اظهار کرد: مزرعه سالیکورنیا یک سایت آزمایشی تحقیقاتی است.

به گفته حسن مختارپور، سالیکورنیا نخستین گیاه کنار ساحل و متمایل به شوری بوده که پس از پسرفت آب در خاک ظاهر می شود و در کشورهای زیادی روی این محصول تحقیقات صورت می گیرد.

وی تاکید کرد که کشت این گونه در گلستان در آغاز راه طولانی قرار دارد و نباید تا اتمام طرح، ظرفیت ها و توقع ها از آن را بالا برد.

مختارپور افزود: سالیکورنیا یک گونه مرتعی است که در زمین های شور کشور به میزان قابل توجهی وجود دارد.

او اضافه کرد که در مناطق ساحلی گلستان و در کرانه های دریای خزر در بندرگز، گمیشان و بندرترکمن شاهد رشد این گونه شورپسند هستیم که به صورت خودرو و پس از عقب نشینی آب دریا به عنوان نخستین گیاه پیشقراول و تحمل کننده شوری زمین رشد می کند.

وی به مزرعه سالیکورنیا در گُمیشان اشاره کرد و گفت: گونه بومی سالیکورنیا در مجاورت استخرهای پرورش میگو در استان گلستان نشا شده و با آب خروجی این مزارع آبیاری می شود.

مختارپور یادآور شد: آب خروجی از استخرهای پرورش میگو مشکل زیست محیطی برای زیستگاه های آبی پیرامون سایت میگو مانند تالاب بین المللی گمیشان و دریای خزر محسوب می شد که هم اینک استفاده از آن با پرورش گونه های شورپسند، کمک مستقیمی به حفظ زیستمندان خزر خواهد کرد.

وی ادامه داد: بر اساس اعلام کارشناسان شیلات و آبزی پروی، آب خروجی از مزارع میگو پیش از هدایت به زیستگاه های آبی منطقه در استخرهای بزرگ به مدت چند روز نگهداری می شود تا بخشی از مواد مضر و زاید ته نشین شده و بار میکروبی و آلودگی آن قبل از تخلیه در تالاب و دریا کمتر شود.
به گفته وی، با استقرار چند پمپ، بخشی از آب قبل از تخلیه به سوی مزارع سالیکورنیا هدایت می شود تا این زراعت شکل بگیرد.

وی همچنین گفت که در خصوص این گیاه مسایل مختلفی همچون چگونگی زراعت، مدت زمان عمل آوری و میزان برداشت تقریبی در دست بررسی و تحقیق است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان اظهار کرد: از بهار ۹۶ کشت سالیکورنیا به روش نشا آغاز شد و در اواخر پاییز همان سال برداشت نخست از مزرعه صورت گرفت که نتایج آن رضایت بخش بوده است.

او گفت: بخشی از مزرعه به صورت گیاه علوفه ای و از بخشی نیز بذر برداشت و تحقیقات در خصوص آن در دست اقدام است.

مختارپور اضافه کرد که با همراهی و هم افزایی مسوولان ارشد استان تلاش می شود که از فرصت کشت این گیاه برای اشتغال در منطقه استفاده شود.

وی بر این باور است که اجرای مزرعه تحقیقاتی سالیکورنیا در مراتع مرزی غرب استان بخشی از طرحی کلان است که بر آن اساس کشت گیاهان و گونه های «هالوفیت و شورپسند» با استفاده از آب های شور و غیرمتعارف انجام می شود.

او همچنین به پروژه زهکشی زمین های شمال گلستان اشاره کرد و افزود: آب های استحصالی املاح دار از این طرح بلااستفاده به سوی دریای خزر هدایت شده و شاید به سبب شوری بالا برای آبزیان تالابی و دریایی زیاد مفید به فایده نباشد نیز فرصت مناسبی برای استفاده از کشت سالیکورنیا در اختیار علاقه مندان قرار می دهد.

وی با بیان این که کشت سالیکورنیا در هر منطقه ای که به آب شور دسترسی داشته باشد قابل اجرا بوده و فقط اندکی به مکمل های غذایی و کود نیاز دارد، گفت: از پودر خشک شده این گیاه به عنوان نمک سبز استفاده می شود.

به گفته وی، نمک استخراجی از این گیاه علاوه بر دارا بودن املاحی مانند سدیم و کلسیم دارای مقادیری منیزیم است.

مختارپور افزود که سالیکورنیا گونه با ارزشی است که در چرخه غذایی دام و انسان نقش تاثیر گذاری بر عهده دارد و روغن استحصالی از این گیاه جزو بهترین روغن های دنیا است.

وی بیان کرد: تلاش می شود در آینده شرکت هایی راه اندازی شود که بتوانند سبزی خشک سالیکورنیا را برای نمک خشک برداشت کنند.

او افزود: مقدار سالیکورنیا علوفه ای استحصالی از هر هکتار زمین حدود ۴۰ تن و میزان بذر استخراجی حدود یک تن بوده و از روغن آن در برخی کشورها به عنوان روغن خوراکی استفاده می شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان اضافه کرد: اکنون در استان های هرمزگان و آذربایجان غربی تحقیقاتی روی سالیکورنیا در حال اتجام است اما با توجه به شرایط آب و هوایی و درصد شوری متعادل تر آب های منطقه، گلستان در جایگاه مطلوب تری نسبت به آنها قرار دارد.

وی ضمن تاکید بر اقتصادی بودن کشت این گونه و تاثیر آن در ایجاد فرصت های شغلی، ارایه آمارهای دقیق در خصوص میزان درآمد ریالی و اشتغال افراد در هر هکتار را به تکمیل مطالعات و به آینده موکول کرد و افزود: این پروژه تحقیقاتی در آغاز راه قرار دارد و باید برای رفع پاره ای از دغدغه ها و چالش های فرارو تصمیم مناسب گرفته شود.

معاون فرماندار گمیشان نیز در این مورد گفت: با توجه به بیکاری جوانان شهرستان از همه ظرفیت ها برای رفع این مشکل استفاده می شود و تفاوت ندارد که موضوع پرورش ماهی در قفس در پهنه آبی خزر، پرورش میگو و یا کشت گونه های مرتعی شور و یا دارویی باشد.

سیدعلیرضا حسینی اظهار کرد: مزرعه سالیکورنیا که در ۲۰ کیلومتری شهر گُمیش تپه واقع بوده آزمایشی و تحقیقاتی است و امیدواریم که از نتایج مثبت این طرح در مراتع وسیع شهرستان و اراضی ناشی از پسروی آب دریا در محدوده تالاب گمیشان استفاده کنیم.

وی همچنین به یکی از دیگر طرح های همسو با این روند اشاره کرد و گفت: در این قالب نهال برخی درختچه ها، درخت ها و گونه های دارویی متناسب با منطقه گمیشان به صورت رایگان در اختیار علاقه مندان منطقه قرار می گیرد تا افزون بر کشت آزمایشی از منفعت های آن نیز بهره مند شوند.

عبدالحامد قرنجیک از فرهنگیان بازنشسته و از اهالی گُمیش تپه هم گفت: شغل مردمان گمیشان وابسته به تالاب، دریا و ماهیگیری است اما این روزها صیادان با دستان خالی به خانه برمی گردند و باید از هر روشی برای ایجاد اشتغال مردم استفاده شود.

وی با بیان این که کشت گیاهان متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه دارای ثمر اقتصادی و فراهم کننده شغل، امری پسندیده است ابراز امیدواری کرد که با نتایج مثبت این تحقیقات شاهد راه اندازی مزارع بزرگ کشت گیاهان مقاوم به شوری و ایجاد فرصت اشتغال برای جوانان بومی باشیم.

سالیکورنیا از گیاهان هالوفیت یا نمکدوست است، این گونه ها تحمل شوری بالا و زندگی در خاک های شوره زار را دارند، بلندی این گیاه ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر است، ساقه‌ها بند بند و آبدار، برگ‌ها کوچک و به شکل فلس‌های تحلیل رفته بوده به نحوی که در نگاه نخست گیاه بدون برگ به نظر می‌رسد.
ساقه های این گیاه مصرف خوراکی برای انسان و دام دارد، بذر آن سرشار از روغن بوده و از نظر کیفیت با روغن گلرنگ برابری می کند.

به گفته کارشناسان تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی، روغن به دست آمده از دانه های سالیکورنیا شامل ترکیب بیوشیمیایی (پروتئین، چربی، اسید اسکوربیک، بتاکاروتن و کلروفیل)، محتویات معدنی (سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، فسفر، آهن، روی و مس)، ترکیب اسید آمینه (اسید گلوتامیک و آسپاراژین، متیونین و سیستئسن به مقدار کم) و غنی از بتاکارتن است.

قابلیت کاربرد سالیکورنیا به عنوان روغن خوراکی، تامین علوفه دام، در کنار کم توقع بودن و توان رشد آن در خاک های نامرغوب و استفاده از آب های غیرقابل استفاده همچون فاضلاب صنعتی و آب شور دریا، این گونه را به گیاهی مهم تبدیل کرده است.

منبع: ایرنا