اقتصاد دیجیتال و اشتغال‌زایی در ایران

مهرین نظری

اقتصاد دیجیتال به عنوان یکی از مهم‌ترین محرک‌های اقتصادی جهان در دهه‌های اخیر، نقشی برجسته در تحولات اقتصادی و اشتغال‌زایی داشته است.

در ایران نیز با رشد فناوری‌های نوظهور و توسعه استارتاپ‌ها، تاثیرات عمیقی در بازار کار و فرصت‌های اشتغال مشاهده می‌شود. در این مقاله به بررسی نقش اقتصاد دیجیتال در ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و تاثیر آن بر بازار کار ایران خواهیم پرداخت.

تعریف اقتصاد دیجیتال

اقتصاد دیجیتال به مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی اطلاق می‌شود که بر پایه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) انجام می‌شوند. در این اقتصاد، بخش‌های مختلف مانند تجارت الکترونیک، فناوری مالی (فین‌تک)، خدمات ابری، اپلیکیشن‌های موبایل و خدمات دیجیتال از طریق اینترنت و فناوری‌های مدرن به فعالیت‌های اقتصادی تبدیل می‌شوند.

طبق گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۲۳، بیش از ۶۰ درصد از اقتصاد جهانی به نوعی تحت تاثیر فناوری‌های دیجیتال بوده است. این رقم برای کشورهای در حال توسعه نیز به سرعت در حال افزایش است. در ایران، با توسعه زیرساخت‌های اینترنتی و فناوری اطلاعات، سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی (GDP) در حال افزایش است.

رشد تجارت الکترونیک و ایجاد اشتغال

یکی از بخش‌های مهم اقتصاد دیجیتال که تاثیر چشم‌گیری در اشتغال‌زایی داشته، تجارت الکترونیک است. طبق آمارهای رسمی، تا پایان سال ۱۴۰۲، ارزش تجارت الکترونیک در ایران به بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. رشد روزافزون فروشگاه‌های آنلاین مانند دیجی‌کالا، باسلام و دیگر پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، به ایجاد هزاران فرصت شغلی جدید منجر شده است. به عنوان مثال، دیجی‌کالا به عنوان بزرگترین پلتفرم تجارت الکترونیک در ایران، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۲۰ هزار نفر را به طور مستقیم و غیرمستقیم در بخش‌های مختلف از جمله لجستیک، توسعه فناوری و خدمات مشتریان به کار گرفته است.

فناوری‌های نوین و نقش استارتاپ‌ها

یکی دیگر از ابعاد اقتصاد دیجیتال که فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کرده، رشد استارتاپ‌های فناورانه است. استارتاپ‌هایی که در حوزه‌هایی مانند فین‌تک، هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت اشیا فعالیت می‌کنند، به سرعت در حال رشد هستند. به عنوان مثال، استارتاپ‌های فعال در حوزه فین‌تک توانسته‌اند خدمات مالی سنتی را تغییر دهند و با ارائه خدماتی چون پرداخت آنلاین، وام‌های دیجیتال و سرمایه‌گذاری از راه دور، هزاران شغل جدید ایجاد کنند.

طبق آمارهای رسمی، تعداد استارتاپ‌های فعال در ایران از ۵۰۰۰ واحد در سال ۱۳۹۸ به بیش از ۷۵۰۰ واحد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. این استارتاپ‌ها علاوه بر ایجاد شغل‌های مستقیم در حوزه‌های فناوری و توسعه نرم‌افزار، با ارائه خدمات نوآورانه باعث ایجاد شغل‌های غیرمستقیم در بخش‌های مختلف اقتصادی نیز شده‌اند. به عنوان نمونه، سرویس‌های تاکسی آنلاین مانند اسنپ و تپسی به تنهایی بیش از ۵۰۰ هزار راننده را به کار گرفته‌اند.

آموزش‌های دیجیتال و توسعه مهارت‌های جدید

اقتصاد دیجیتال نه تنها به ایجاد مشاغل جدید منجر شده، بلکه نیاز به مهارت‌های جدید را نیز افزایش داده است. با گسترش فناوری‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال، نیاز به متخصصان در حوزه‌هایی مانند برنامه‌نویسی، تحلیل داده، بازاریابی دیجیتال و امنیت سایبری به شدت افزایش یافته است.

براساس گزارش سازمان ملی فناوری اطلاعات ایران، بیش از ۷۰ درصد از مشاغل جدید ایجاد شده در اقتصاد دیجیتال، نیازمند مهارت‌های دیجیتال هستند. این امر باعث شده که تقاضا برای دوره‌های آموزشی و مهارت‌آموزی در حوزه‌های فناوری افزایش یابد. پلتفرم‌های آموزشی آنلاین مانند فرادرس و مکتب‌خونه نقش مهمی در توسعه این مهارت‌ها و فراهم آوردن فرصت‌های شغلی برای جوانان داشته‌اند.

چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو

علی‌رغم رشد چشمگیر اقتصاد دیجیتال در ایران، هنوز چالش‌هایی برای اشتغال‌زایی پایدار در این بخش وجود دارد. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، نابرابری دسترسی به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال در مناطق مختلف کشور است. در حالی که در شهرهای بزرگ زیرساخت‌های مناسبی برای توسعه اقتصاد دیجیتال فراهم شده است، در مناطق روستایی و دورافتاده، هنوز دسترسی به اینترنت پرسرعت و فناوری‌های لازم برای بهره‌گیری از فرصت‌های شغلی دیجیتال محدود است.

از سوی دیگر، چالش‌های قانونی و مقرراتی نیز می‌تواند مانع رشد اقتصاد دیجیتال شود. بسیاری از کسب‌وکارهای دیجیتال به دلیل نبود قوانین شفاف و مشخص در حوزه‌هایی مانند فین‌تک و رمز ارزها با مشکلات قانونی مواجه هستند که این امر می‌تواند سرعت رشد استارتاپ‌ها و فرصت‌های شغلی مرتبط با آن‌ها را کاهش دهد.

در مجموع، اقتصاد دیجیتال یکی از بزرگترین محرک‌های اشتغال‌زایی در ایران است. با رشد تجارت الکترونیک، توسعه استارتاپ‌های فناورانه و افزایش نیاز به مهارت‌های دیجیتال، فرصت‌های شغلی جدیدی برای جوانان و کارجویان ایرانی فراهم شده است. با این حال، برای بهره‌گیری کامل از این فرصت‌ها، نیاز به توسعه زیرساخت‌ها، قوانین حمایتی و آموزش‌های دیجیتال بیش از پیش احساس می‌شود. اقتصاد دیجیتال می‌تواند آینده‌ای روشن برای بازار کار ایران رقم بزند، به شرطی که سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی به درستی از این فرصت‌ها بهره‌برداری کنند.