بحران انرژی ایران در آینه آخرین تحولات

سکینه مهرایی

در شرایطی که ایران با وجود منابع غنی گاز در دل بحران انرژی فرورفته است، نجم سهیلی، عضو کمیته فنی انرژی اتاق بازرگانی ایران و دبیر مرکز رشد بهینه سازی مصرف انرژی پارک علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی، در گفت‌وگو با عصراقتصاد به چالش‌های جدی در زمینه ناترازی انرژی و مصرف بی‌رویه انرژی در ساختمان‌ها اشاره می‌کند. وی بر اهمیت بهینه‌سازی مصرف انرژی برای کاستن از آسیب‌های زیست‌محیطی و اقتصادی تأکید می‌ کند.

در این مصاحبه، پویا نجم سهیلی وضعیت بحرانی ناترازی انرژی در کشور را مطرح می‌سازد. در ادامه شرح گفت‌وگوی خبرنگار عصراقتصاد با پویا نجم سهیلی تقدیم خوانندگان محترم می‌شود:

وضعیت ناترازی انرژی در ایران و جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

واقعیت این است که ما در ایران نه تنها با ناترازی انرژی بلکه با بحران انرژی مواجه هستیم. با وجود اینکه ایران دومین دارنده منابع گاز طبیعی در جهان است، طی سالیان گذشته و علی‌رغم توصیه ها و نظرات علمی و کارشناسی مبنی بر اینکه بحران انرژی در راه است و ارائه‌ی راهکارهایی اجرایی و عملیاتی جهت مدیریت بحران انرژی، این مهم نادیده انگاشته شد.

اگر بخواهیم فهرست‌وار به عوامل بروز این بحران اشاره کنیم، عدم توجه به مواردکلیدی از جمله:  سیاست‌گذاری غلط و سوء مدیریت مصرف، عدم بهینه‌سازی مصرف و عدم افزایش ظرفیت تولید، ما را با مشکلات جدی فعلی روبرو کرده است.

ناترازی گاز عامل اصلی بحران انرژی یا ناترازی انرژی در کشور است چرا که اصلی‌ترین حامل انرژی کشور گاز طبیعی است که بیش از ۷۰درصد سبد انرژی کشور است، در حالی‌که این میزان در سطح جهانی حدود ۲۰ تا۳۰ درصد است. لذا ناترازی گاز به‌علت وابستگی زیاد کشور به آن سبب بروز مشکلات و آسیب های متعدد در بخش های مختلف صنعت، اقتصاد، سیاست و محیط زیست شده است .

با ادامه شرایط فعلی اعم از تولید ،عرضه و نحوه مصرف، انرژی کشور با چالش های بسیار جدی روبرو می‌شود واین ناترازی تشدید و جای خود را به بحران انرژی خواهد‌داد . دو نوع ناترازی وجود دارد یکی ناترازی مشهود و بحران‌زا که همان ناترازی و کسری فصلی بلاخص در فصول سرد سال است و دیگری ناترازی عمیق غیرمشهود که تأثیر صنعت، تولید و صادرات دارد.

به نظر شما، چه عواملی به این بحران کمک کرده است؟

عوامل متعددی دست‌به‌دست هم داده‌اند، لذا مهم‌ترین آنها در بخش سیاست‌گذاری عدم ایجاد مخازن ذخیره زیرزمینی گاز است ، بطور متوسط در دنیا درصد ذخیره سازی گاز ۱۱درصد است ، در آمریکا و روسیه ۲۰درصد در صورتیکه متأسفانه در ایران ۴/۱درصد است. عامل دیگرعدم افزایش ظرفیت تولید است که این مورد در شرایط فعلی بسیار هزینه‌بر است. از عوامل دیگر پایین بودن راندمان نیروگاه های گاز‌سوز تولید برق است.

وجود نشتی در خط تولید و توزیع گاز و در نهایت عدم توجه به کیفیت و راندمان سیستم های مصرف‌کننده انرژی از مهم ترین عوامل کسری گاز در کشورهستند. ارزان بودن انرژی در کشور خود عامل بازدارنده ای جهت عدم توجه به راندمان و کیفیت تجهیزات مصرف کننده ی انرژی است . موارد مذکور سبب ایجاد بحران انرژی و مصرف بی‌رویه گاز شده اند.

مصرف گاز در ایران با در نظر گرفتن ظرفیت‌های اقتصادی کشور به شکلی ناپایدار ادامه دارد. برای مقایسه، مصرف گاز در کشور ایران در رده چهارم دنیا و پس از کشورهایی مانند آمریکا، روسیه و چین قراردارد  در حالیکه سرانه تولید ما با این کشورها قابل قیاس نیست.

البته باید توجه داشت ما کشوری در حال توسعه هستیم و نیاز ما مصرف انرژی است، بنابراین منظور این نیست که نباید مصرف کرد بلکه باید بهینه و درست تولید ،توزیع و مصرف شود. در نموداری که برنامه‌ها و چشم‌انداز اقتصاد ایران با در نظر گرفتن مقدار عرضه و روند مصرف ترسیم شده بود، پیش بینی شده بود که در سال ۱۴۰۵ واردکننده انرژی خواهیم بود ولی این اتفاق چند سال زودتر افتاد و ما در فصول سرد سال ۱۴۰۱ واردکننده گاز از کشورترکمنستان شدیم.

تعرفه گاز در داخل کشور برای مصرف کنندگان خانگی بین ۱تا ۳ سنت بود اما بهایی که برای واردات گاز پرداختیم  بین ۳۰ تا ۳۵ سنت بود. جالب اینکه به‌دلیل عدم پرداخت بدهی ترکمنستان نیزحاضر به ادامه این روند نیست.

در حالیکه ایران مقام دوم در ذخایر گاز و رتبه اول در نفت و گاز را در دنیا دارد، چرا هنوز به عنوان یک کشور واردکننده انرژی شناخته می‌شویم؟

   این یک سؤال بسیار مهم و چالش‌برانگیز است. واقعیت این است که ساختار کشور به گونه‌ای است که ما بدون توجه به ظرفیت‌های معین و مشخص انرژی، مصرف می‌کنیم. در حالی‌که ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع ذخایر فسیلی جهان شناخته می‌شود، میزان مصرف گاز در کشور ۲۴۱ میلیارد متر مکعب در سال است و میانگین مصرف روزانه هشت ماه گرم و معتدل سال ۵۹۷ میلیون متر مکعب و میانگین مصرف روزانه‌ی چهارماه سرد سال ۷۸۲ میلیون متر مکعب است، لذا در سال های اخیر گذشته بنا به دلایلی ازجمله محدودیت ظرفیت تولید به دلایل افت فشار میدان گازی پارس جنوبی و مصرفی بی رویه با مشکل مواجه شده ایم.

دارا بودن بیشترین ذخایر گاز نعمت طبیعی و خدادادی و  مهم است اما پتانسیل و ظرفیت استخراج ما بنا به دلایل اقتصادی در حال حاضر قابل توسعه نیست و روند زمانبری است ، که در برنامه های بلند مدت افزایش ظرفیت تولید در دستور کار قرار گرفته است.

   مطلب دیگر وجود نشتی و هدر رفت بسیار بالای شبکه تولید و توزیع گاز در حدود ۶۰ میلیون متر مکعب در روز است.  ۹۵ درصد نیروگاه‌های تولید برق کشور گاز سوز هستند که وجود نیروگاه‌های گاز سوز تولید برق سیکل ساده (غیر ترکیبی) با راندمان بسیار پایین و میانگین ۳۲ درصد (از ۲۵ تا ۴۰درصد) خود از دیگر مشکلاتی است که می بایست با ایجاد نیروگاه های سیکل ترکیبی راندمان بالا و همچنین ایجاد مزرعه ها و نیروگاه های خورشیدی فتوولتائیک و با استفاده انرژی تجدید پذیر به روز و احیا شوند.

علاوه بر موارد عنوان شده در خصوص دلایل ایجاد ناترازی که بسیار هزینه‌بر هستند ، می‌توان به راهکار بهینه‌سازی و کاهش مصرف انرژی که یک راهکار بسیار کم هزینه است را در دستور کار قرارداد و با فرهنگ سازی جهت ماندگارتر شدن و انتقال از نسلی به نسل دیگر، نسبت به سایر روش‌ها اثر بخشی آن را بیشتر کرد.

نقش ساختمان ها در ناترازی گاز چیست؟

در کل ۴۰ درصد انرژی در دنیا در بخش ساختمان مصرف می‌شود که با در نظر گرفتن انرژی مصرف شده جهت تولید مصالح ساختمانی از منابع طبیعی این عدد به ۵۰ درصد می رسد. ایران به دلیل  بهره‌مندی از حامل های انرژی فسیلی، ۸۰ درصد سبد انرژی ساختمان ها برپایه گاز است.

بیش از ۳۰درصد اتلاف انرژی در ساختمان ها رخ میدهد که دلیل اصلی ناترازی فصلی گاز در کشور ، وضعیت سیستم‌های گرمایشی در ساختمان هاست.

 طبق آمارها، به ۹۷ درصد خانوارهای ایرانی گازرسانی شده‌ است. بر اساس اعلام شرکت ملی گاز، ما ۳۰ میلیون اشتراک گاز داریم و ۷۵ درصد خانوارها از بخاری برای گرم کردن منازل استفاده می‌کنند.

نگران‌کننده است که ۵۰ درصد بخاری‌ها عمر بالای ده سال دارند و ۷۱ درصد آنها برچسب انرژی ندارند. این در حالیست که گرید انرژی اکثر این بخاری‌ها G است و راندمان آنها تنها ۶۰ درصد است.

این موضوع نشان‌دهنده یک بحران جدی در بهره‌وری انرژی است. آمارهایی موجود است که مصرف انرژی، به ویژه گاز را در جوامع شهری و روستایی نشان می‌دهد. این آمارها بیانگر این است که در بسیاری از مناطق، مصرف بالاتر از حد استاندارد و بدون مدیریت صحیح انرژی انجام می‌شود. اما تفصیل این آمارها خارج از حوصله این گفت‌وگو است.