توسعه منهای خوراک

هنوز زمستان نرسیده نگرانی ها در مورد تامین خوراک هم آغاز شده است. با وجود غنای ایران از منابع نفت و گاز، ایران به‌دلیل نبود سرمایه گذاری مناسب حالا کشور با ناترازی شدید گاز مواجه شده است.

به گزارش عصر اقتصاد، ناترازی که گفته می شود مقدار آن امسال از ۳۰۰ میلیون مترمکعب هم خواهد گذشت در سال های گذشته خسارت شدیدی را به صنعت پتروشیمی کشور وارد کرده است.

انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی عدم النفع ناشی از قطعی های گسترده گاز واحدهای پتروشیمی  در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰۰ میلیون دلار و در سال گذشته یک میلیارد برآورد کرده است.

از طرفی صورت های مالی ۲۲ شرکت بورسی پتروشیمی در کدال هم نشان می دهد که مجموع سود خالص ۲۲ پتروشیمی از ۱۱۲.۸ همت در سال ۱۴۰۱ با کاهش ۴.۳ درصدی به ۱۰۷.۹ همت در سال ۱۴۰۲ رسیده است. این بدان معناست که چهار هزار و ۸۵۴ میلیارد تومان از مجموع سود خالص پتروشیمی‌ها در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است در حالی که تورم در محدود ۵۰ درصد بوده  است!

جالب است که بدانید هزینه تولید محصولات پتروشیمی نظیر خوراک و دستمزد در سال ۱۴۰۲ بیشتر از ۱۲ درصد افزایش داشته و رقم ۴۱۲ هزار و ۲۳۴ میلیارد تومان را به ثبت رسانده است.

توسعه با تکیه بر کدام خوراک؟

درست در شرایطی که امکان تامین خوراک واحدهای موجود هم نیست معاون وزیر نفت وعده داده که تا پایان سال ۱۰ طرح دیگر پتروشیمی به بهره داری خواهد رسید. با توجه به اینکه تغییری در ظرفیت تولید گاز کشور ایجاد نشده این احتمال داده می شود که در صورت برودت هوا قطعی های بیشتر در انتظار واحدهای پتروشیمی های بیشتر خواهد بود!

البته قطعی گاز واحدهای پتروشیمی برای خود دولت هم چندان بی هزینه نیست. بررسی های انجام شده در اتاق بازرگانی ایران نشان می دهد که عدم النفع دولت ناشی از فروش گاز طبیعی به بخش خانگی و تجاری به جای تأمین گاز طبیعی خوراک صنعت پتروشیمی بر اساس شواهد موجود، بین ۴۱۰ تا ۵۷۴ میلیون دلار خواهد بود.

بخش خصوصی از مدت ها قبل آمادگی خود را برای ورود به مساله بالادست و سرمایه گذاری در میادین گاز و افزایش سطح برداشت از میادین اعلام کرده اما مشکل اینجاست که دولت تمایلی به کاهش تصدی گری خود در صنعت نفت و گاز ندارد و می خواهد این صنعت در اختیار او باشد

دولت مقابل بخش خصوصی

توسعه پتروشیمی طبق وعده های داده شده به همین ۱۰ مورد ختم نمی شود. طوری که ۵۶ طرح  با ظرفیت اسمی ۳۵ میلیون تنی در دست اجرا وجود دارد که طبق هدف گذاری انجام شده در برنامه هفتم توسعه به بهره برداری خواهند رسید.

پیشرفت فیزیکی این طرح ها به طور متوسط  ۴۴ درصد اعلام شده است. با این اوصاف اگر ظرفیت منصوبه فعلی را طبق گفته های شاهمیرزایی ۹۵ میلیون تن در نظر بگیریم می توان ادعا کرد که کمتر از ۴ سال دیگر ظرفیت اسمی این صنعت به حدود ۱۳۰ میلیون تن افزایش خواهد یافت. اما سوال اینجاست که برای تامین خوراک این واحدهای تازه نفس آیا فکری شده است.؟

البته بخش خصوصی بارها و بارها اعلام کرده که حاضر به ورود به حوزه بالادست و سرمایه گذاری برای جبران کسری گاز است.  مهدوی ابهری رییس انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی  که ناترازی گازی را مهم ترین و نگران کننده ترین تهدید کشور می داند، به عصر اقتصاد می گوید: بخش خصوصی از مدت ها قبل آمادگی خود را برای ورود به مساله بالادست و سرمایه گذاری در میادین گاز و افزایش سطح برداشت از میادین اعلام کرده اما مشکل اینجاست که دولت تمایلی به کاهش تصدی گری خود در صنعت نفت و گاز ندارد و می خواهد این صنعت در اختیار او باشد.

به گفته او، تشکیل نهاد رگولاتوری در صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از زیرساخت های لازم برای افزایش مشارکت مردم در این صنعت تلقی می شود که این امر سبب جان گرفتن بخش خصوصی خواهدشد.

مهدوی ابهری  رقم عدم النفع بابت کمبود تامین گاز را در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰۰ میلیون دلار و سال گذشته را یک میلیارد دلار عنوان کرد و افزود: هر قدر جلوتر می رویم عدم النفع افزایش می یابد و اگر وضع به همین منوال پیش برود تا ۱۴۱۲ پتروشیمی ها تعطیل می شوند، مگر اینکه سرمایه گذاری و بهینه سازی صورت گیرد.

رقم عدم النفع بابت کمبود تامین گاز را در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۰۰ میلیون دلار و سال گذشته یک میلیارد دلار بوده و هر چقدر جلوتر می رویم عدم النفع افزایش می یابد و اگر وضع به همین منوال پیش برود تا ۱۴۱۲ پتروشیمی ها تعطیل می شوند، مگر اینکه سرمایه گذاری و بهینه سازی صورت گیرد

کسری گاز تولید کدام محصولات پتروشیمی را متوقف می کند؟

البته تمامی واحدهای پتروشیمی به یک اندازه از کسری گاز خسارت نمی بینند. بر اساس گزارش منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی ایران اعمال محدودیت بر عرضه گاز طبیعی در صنعت پتروشیمی غالبا برای واحدهای مصرف کننده گاز طبیعی خوراک است که سالانه قادرند حدود ۲۳ میلیون تن محصول (شامل ۸۶۹۲ هزار تن اوره و ۱۳۸۶۰ هزار تن متانول) تولید کنند. برآوردهای موجود حاکی از این  است که برای این امر در روزهای کاری سال ۳۳۰ روز به ۵۵ میلیون متر مکعب در روز گاز طبیعی نیاز دارند.

بر اساس شواهد موجود، می توان برآورد کرد که در وضعیت فعلی، بین ۱۱۳۹ تا ۱۵۹۵ هزار تن اوره و ۲۱۰۲ تا ۲۹۴۲ هزار تن متانول با اعمال محدودیت عرضه گاز طبیعی از دست می رود که ارزشی معادل ۸۶۱ تا ۱۲۰۵ میلیون دلار دارد و قاعدتا از محل صادرات و نه فروش داخلی کسر خواهد شد و عینا به همین میزان از درآمدهای ارزی صادرات غیر نفتی خواهد کاست.

از طرفی می توان برآورد کرد که در وضعیت فعلی، بین ۱۷۲ تا ۲۴۱ میلیون دلار میلیون دلار از سود مجتمع های پتروشیمی یا ارزش افزوده کشور با اعمال محدودیت عرضه گاز طبیعی خوراک از دست می رود.

 ظرفیت تولید پتروشیمی چقدر است؟

بر اساس اظهارات مسئولین شرکت ملی صنایع پتروشیمی ظرفیت تولید در این صنعت از ۹۵ میلیون تن فراتر رفته است.

صنعت پتروشیمی از ابعاد مختلفی در اقتصاد ایران نقش آفرینی می کند که مهمترین آنها درآمدزایی برای دولت، ارزآوری، درآمد بازنشستگان، رونق بازار سرمایه، تحریک تقاضای فناورانه داخلی، تأمین صنایع پاییندستی و اشتغالزایی است.

جالب است که بدانید تولید قابل فروش این صنعت در سال گذشته  ۵۲.۶ میلیون تن، اشتغال زایی مستقیم آن ۱۴۳ هزار نفر و یک میلیون نفری در صنایع تکمیلی بوده است.  رشد تولید محصولات صنعت پتروشیمی از ۲۸.۵ درصد برنامه سوم به ۴۰.۶ درصد در برنامه ششم رسیده است. همچنین بر اساس هدف گذاری انجام شده در برنامه هفتم توسعه هم ظرفیت تولید در این صنعت باید به ۱۳۱ میلیون تن برسد.

حالا که کشور دچار کسری گاز شده نگاه ها به بسیاری از مجتمع های پتروشیمی هم تغییر کرده و انتقادها نسبت به مصرف گاز برای تولید محصولات با ارزش افزوده پایین هم بالا گرفته است. اما نباید فراموش کرد که مشکلات پیش آمده در این صنعت حاصل نبود استراتژی مشخص و مدونی برای طولانی مدت است

 سهم ۱۰ درصدی پتروشیمی ها از مصرف گاز

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده که سهم صنایع پتروشیمی از مصرف گاز کشور چقدر است؟ طبق گفته های متولی این صنعت مصرف گاز واحدهای پتروشیمی در بیشترین حالت به حدود ۸۰ میلیون مترمکعب در روز می رسد که حدود نیمی از آن برای خوراک و نیمی دیگر برای سوخت مصرف می شود.

در واقع اگر مصرف کشور را به طور متوسط حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب در نظر بگیریم می توان ادعا کرد که صنعت پتروشیمی سهمی حدود ۱۰ درصدی از مصرف  گاز کشور را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که سهم این صنعت از تامین منابع ارزی کشور خیلی بیشتر از این حرف هاست. آنگونه که آمارها نشان می دهد صنعت پتروشیمی شاگرد اول صادرات، ارزآوری و رفع تعهد ارزی در کشور است و ۴۰ درصد صادرات غیرنفتی و ۳۰ درصد بازار سرمایه متعلق به پتروشیمی‌ها است.

شاهمیرزایی بر این باور است که هرچه از مصرف گاز در بخش های غیرمولد با بهینه سازی مصرف و پیاده سازی اصول صحیح مصرفی، بکاهیم و گاز را به بخش های مولد چون پتروشیمی ها و صنایع دیگر اختصاص دهیم، در جهت افزایش رونق اقتصادی، اشتغالزایی و درآمدزایی بیشتر برای کشور حرکت کرده ایم.

توسعه بر اساس استراتژی صنعتی

حالا که کشور دچار کسری گاز شده نگاه ها به بسیاری از مجتمع های پتروشیمی هم تغییر کرده و انتقادها نسبت به مصرف گاز برای تولید محصولات با ارزش افزوده پایین هم بالا گرفته است.

اما نباید فراموش کرد که مشکلات پیش آمده در این صنعت حاصل نبود استراتژی مشخص و مدونی برای طولانی مدت است.  به عنوان مثال زمانی نگاه‌ها این بوده که یک خط مثل خط اتیلن شکل بگیرد یا یک پتروشیمی در استان خراسان یا کرمانشاه تاسیس شود. حتی پروژه‌های گلستان و زنجان و امثال آن هم نشان می‌دهد که ما فاقد استراتژی بودیم.

نبود همین استراتژی باعث شده که در یک دوره بیش از حد پروژه‌‌‌های گازی تعریف شد. این نشان می‌دهد که در گذشته توسعه صنعت پتروشیمی چندان در چارچوب استراتژی مشخصی شکل نگرفته است. نتیجه اینکه پروژه‌های گازی الان به نقطه‌‌‌ای رسیدند که نمی‌توانند با ظرفیت‌های کامل کار کنند. حالا دیگر نباید بگذاریم که توسعه صنعت بدون استراتژی یا هدف‌گیری اساسی صورت گیرد، چرا که آزموده را آزمودن خطاست.