خود حق پنداری و جزم اندیشی، تباه کننده انسان ها

دکتر ابوالقاسم مردمی/ استادیار دانشگاه، عضو مرکز غیر دولتی توسعه فراگیر سلامت اداری

امیرالمومنین علی (ع):

و من لم ینفعه الله بالبلاء و التجارب لم ینتفع بشیء من العظه و اتاه التقصیر من امامه حتی یعرف ما انکر و ینکر ما عرف

ترجمه: کسی که از آزمایش ها و تجربه های خدادادی سودی نبرد، از هیچ پندی سود نخواهد برد و کوته فکری دامنگیر او خواهد شد تا آنجا که زشت را خوب و خوب را زشت می نگرد. (خطبه ۱۷۶ نهج البلاغه)

حوادث روزگار و اتفاقات گذشته از آن منظر که برای انسان مایه عبرت قرار بگیرد، دارای اهمیت است.

معمولا افراد موفقیت های خود را در برابر اتفاقات به حساب درک و فهم و زرنگی خود گذاشته و ناکامی هایشان را به دیگران نسبت می دهند.

در صورتی که تجارب گذشته چه اینکه توام با موفقیت و یا همراه با ناکامی باشد، به لحاظ اینکه با گذشت عمر حاصل شده است، می توان آن را خدادادی تلقی کرده و در هر دو صورت دنبال عوامل آن گشت تا با استخدام عوامل موفقیت به استمرار آن مبادرت نمود و با درک عوامل ناکامی به رفع آنها همت گماشت و از تکرار تجربیات ناکام پرهیز نمود.

اگر چنین اتفاقی نیافتد، قطعا تبدیل ناکامی ها به موفقیت حاصل نخواهد شد و این مصداق عدم پند پذیری و غوطه ور شدن در کوته نظری هاست.
این مساله هم در خصوص افراد در جنبه فردی و هم در جنبه جمعی امکان وقوع دارد که بعد اجتماعی آن می تواند به سمت پیشرفت و تعالی و یا به پسروی و سقوط جمعی حرکت نماید.

 یکی از عوامل اصلی عدم بهره گیری از تجربیات گذشته را به صورت روشن می توان در خود حق پنداری و خود را محور حق تلقی کردن و جزم اندیشی دانست.

برخورد سر سختانه و قاطع امیرالمومنین علی (ع) با جزم اندیشان زمان خود، دلیل روشنی بر قدرت تخریب گری چنین اندیشه در بنیان های جامعه است که در مورد آنها فرمود: شما بدترین مردم هستید، کسانی (همانند تیرهایی) هستید در دست شیطان که (از وجود پلید تان) برای زدن نشانه خود استفاده می کند و (به وسیله شما) مردم را در حیرت و تردید و گمراهی می افکند (خطبه ۱۲۵).

آنان که با چهره تدین و تقدس، به جز بافته های ذهنی خود را قبول ندارند و خود را محور و مدار حق می پندارند و با کوتاه نظری و کج اندیشی که برای شان مستولی شده است نه به تجربیات گذشته توجه دارند و نه به پند اندیشمندان آینده نگر گوش فرا می دهند. به این ترتیب هم خود را در جهان بسته خود ساخته خیالی خود محبوس کرده و هم جامعه را در معرض تهدید بیماری کشنده جزمیت قرار می دهند. طبیعی است که مسئولان نظام اسلامی باید به تاسی از امام علی (ع) در صحنه حکومتی تلاش نمایند تا با اینگونه تفکرات ویرانگر برخورد نموده و از رواج آن جلوگیری کنند.