عصر اقتصاد، گروه اقتصاد دیجیتال- با امضای دستورالعمل رسمی میان وزارت بهداشت و وزارت ارتباطات، فروش اینترنتی دارو در ایران وارد فاز اجرایی شد؛ دسترسی آسان، ایمن و نظارت‌شده به دارو از طریق پلتفرم‌های مجاز، تحولی بزرگ در نظام سلامت و اقتصاد دیجیتال کشور رقم می‌زند.
در روزهایی که فناوری‌های دیجیتال مرزهای سنتی را درنوردیده و زندگی روزمره را دگرگون کرده، امضای “دستورالعمل و ضوابط فنی خدمات دارورسانی برخط” میان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، همچون نگینی درخشان بر تارک نظام سلامت ایران می‌درخشد.
این تفاهم‌نامه، که در ۵ مهر به امضای محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، و سیدستار هاشمی، وزیر ارتباطات، رسید، نه تنها پایان یک دوره طولانی از کشمکش‌های اداری و بحث‌های کارشناسی است، بلکه آغاز عصر جدیدی از دسترسی آسان، ایمن و کارآمد به داروهای مورد نیاز میلیون‌ها شهروند ایرانی به شمار می‌رود.
این سند جامع، که بر پایه ماده ۸ و تبصره‌های آن از تصویب‌نامه هیئت وزیران در تیر ۱۴۰۱ و همچنین مواد ۶۹ و ۷۱ برنامه هفتم توسعه تدوین شده، چارچوبی فنی، اجرایی و نظارتی برای ثبت، پردازش، بسته‌بندی و حمل سفارش‌های دارویی از طریق پلتفرم‌های اینترنتی فراهم می‌کند.
با استناد به قانون داده‌ها و اطلاعات ملی و ابلاغیه رئیس‌جمهور در مرداد امسال، این دستورالعمل تضمین می‌کند که فرآیندهای دیجیتال در حوزه سلامت، نه تنها نوآورانه، بلکه کاملاً همسو با استانداردهای امنیتی و بالینی باشند. احسان چیت‌ساز، معاون سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات، این امضا را “موفقیتی ارزشمند برای اقتصاد دیجیتال ایران” توصیف کرده و تأکید دارد که آن، از ایجاد “سویچ حکمرانی” (یعنی تمرکز بیش از حد قدرت در یک نهاد) جلوگیری کرده و زنجیره تأمین دارو را به سمت دیجیتالی‌سازی هوشمند سوق می‌دهد.
اما چرا این تفاهم‌نامه در این مقطع زمانی حیاتی است؟ پیش از این، فروش آنلاین دارو در ایران با چالش‌های متعددی روبرو بود. از یک سو، تقاضای روبه‌رشد بیماران برای دسترسی سریع به داروها (به ویژه در دوران پساکرونا که عادت به خدمات غیرحضوری تثبیت شد) فشار بر داروخانه‌های سنتی را افزایش داده بود.
از سوی دیگر، نگرانی‌های وزارت بهداشت در خصوص ایمنی دارویی، جلوگیری از بازار سیاه و حفظ محرمانگی اطلاعات بیماران، مانع از پیشرفت سریع این حوزه می‌شد. نیما فاضلی، رئیس کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک تهران، در گفت‌وگویی با زومیت اشاره کرده بود که دستورالعمل‌های اولیه از دو سال قبل وجود داشته، اما بلاتکلیفی سه‌ساله به دلیل اختلاف‌نظرها، فرصت‌های زیادی را از دسترس خارج کرده بود. حالا، با ورود رسمی پلتفرم‌های مجاز، این موانع برطرف شده و راه برای یک اکوسیستم یکپارچه هموار شده است.
یکی از برجسته‌ترین مزایای این تفاهم‌نامه، تسهیل دسترسی به دارو برای اقشار آسیب‌پذیر است. تصور کنید مادری در روستایی دورافتاده از تهران، که برای تهیه داروی کودکش باید ساعاتی را در جاده‌های پرپیچ‌وخم سپری کند. با اجرای این دستورالعمل، نسخه‌های الکترونیک از طریق سامانه‌های یکپارچه ثبت می‌شوند و داروخانه‌های مجاز، با همکاری پلتفرم‌های اینترنتی مانند دیجی‌کالا یا اسنپ‌دکتر، می‌توانند سفارش را درب منزل تحویل دهند.
وزیر بهداشت، ظفرقندی، در مراسم امضا تأکید کرد: “توسعه خدمات دارورسانی الکترونیکی، تسهیل دسترسی مردم به دارو را به ارمغان می‌آورد و بر اساس راهنماهای بالینی اجرا خواهد شد.” این مزیت، به ویژه برای سالمندان، بیماران مزمن و ساکنان مناطق محروم، تحول‌آفرین است. بر اساس آمار سازمان غذا و دارو، بیش از ۳۰ درصد جمعیت ایران در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و این خدمات می‌تواند بار ترافیکی بیمارستان‌ها را تا ۲۰ درصد کاهش دهد، طبق برآوردهای اولیه کارشناسان سلامت دیجیتال.
امنیت و نظارت الکترونیکی، مزیت دیگری است که این تفاهم‌نامه را متمایز می‌سازد. برخلاف تصور رایج از فروش آنلاین به عنوان فضایی پرریسک، این دستورالعمل بر بستر ملی رمزگذاری‌شده‌ای بنا شده که تبادل اطلاعات را تحت نظارت کارگروه مشترک دو وزارتخانه قرار می‌دهد.
بسته‌های دارویی باید پلمب‌شده، غیرقابل رویت و مجهز به برچسب هویت بیمار باشند و تنها شرکت‌های حمل‌ونقل دارای مجوز مانند تیپاکس یا پست، مجاز به توزیع آن‌ها هستند. در صورت مخدوش شدن پلمب، بسته فوراً به داروخانه بازگردانده می‌شود.
این مکانیسم‌ها، نه تنها از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌کند، بلکه شفافیت تراکنش‌ها را افزایش می‌دهد. چیت‌ساز می‌گوید: “زیرساخت نظارت تبادل اطلاعات دارورسانی، تضمین‌کننده امنیت داده‌ها، رقابت سالم کسب‌وکارها و سلامت بیماران است.” علاوه بر این، داروخانه‌ها موظف به ثبت کامل اطلاعات نسخه، نوع و قیمت دارو در سامانه هستند و فاکتور رسمی ممهور به مهر برای بیمار ارسال می‌شود، که این امر صیانت از حقوق مصرف‌کننده را دوچندان می‌کند.
از منظر اقتصادی و اشتغال‌زایی، این تفاهم‌نامه گنجینه‌ای از فرصت‌هاست. شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند به عنوان کارگزاران سلامت دیجیتال، پلتفرم‌های دارویی یا حمل‌کنندگان هوشمند وارد زنجیره شوند، مشروط بر اخذ مجوز رسمی و پایبندی به توافق‌نامه سطح خدمات (SLA). این امر، نه تنها اقتصاد دیجیتال را تقویت می‌کند، بلکه هزاران شغل جدید در حوزه‌های لجستیک هوشمند، مشاوره دارویی آنلاین و توسعه نرم‌افزارهای سلامت ایجاد خواهد کرد.
برآوردهای وزارت ارتباطات نشان می‌دهد که اجرای کامل این طرح می‌تواند بازار دارویی آنلاین را تا ۵۰۰ میلیارد تومان در سال اول گسترش دهد و به رشد GDP بخش سلامت کمک کند. هاشمی، وزیر ارتباطات، با اشاره به نقش فناوری در شفاف‌سازی، این دستورالعمل را “ارتقای خدمات سلامت در کشور” می‌داند و تأکید دارد که تعامل با کسب‌وکارها، کلید موفقیت است.
بهبود تجربه بیمار و کارایی سیستم، مزیت دیگری است که نباید نادیده گرفت. فرآیند نسخه‌پیچی، مشاوره دارویی، پرداخت و تحویل، در بستری یکپارچه و هوشمند انجام می‌شود. بیماران می‌توانند از طریق اپلیکیشن‌ها، نسخه الکترونیک خود را آپلود کنند، قیمت‌ها را مقایسه نمایند و حتی مشاوره آنلاین با داروساز دریافت کنند. این نوآوری، زمان انتظار را از ساعات به دقیقه‌ها کاهش می‌دهد و خطاهای انسانی را به حداقل می‌رساند.
در کشوری مانند ایران، که با چالش‌هایی چون کمبود نیروی متخصص در مناطق حاشیه‌ای روبرو است، این خدمات می‌تواند پوشش همگانی سلامت (UPH) را تقویت کند. فاضلی از دکتر دکتر اشاره می‌کند که “شفافیت در سلامت دیجیتال، اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد و از تهدیدهای ایمنی دارویی جلوگیری می‌کند.”
البته، اجرای موفق این تفاهم‌نامه نیازمند هماهنگی‌های بیشتر است. سازمان غذا و دارو، به عنوان متولی اصلی، باید فرآیند احراز صلاحیت داروخانه‌ها و پلتفرم‌ها را تسریع کند. همچنین، آموزش عمومی در خصوص استفاده ایمن از خدمات آنلاین ضروری است تا از سوءتفاهم‌ها جلوگیری شود. با این حال، چالش‌های احتمالی مانند زیرساخت‌های اینترنتی در مناطق دورافتاده، با برنامه‌های توسعه فاوا وزارت ارتباطات قابل مدیریت است.
در نهایت، این تفاهم‌نامه نمادی از هم‌افزایی میان سلامت و فناوری است. همان‌طور که ظفرقندی می‌گوید، “این تنها یک درصد از اقدامات لازم در حوزه ارتباطات برای سلامت است”، اما گامی عظیم به سوی آینده‌ای است که در آن، دارو نه تنها یک محصول، بلکه خدمتی هوشمند و در دسترس برای همه است. با اجرای آن، ایران نه تنها به استانداردهای جهانی دارورسانی دیجیتال نزدیک می‌شود، بلکه الگویی برای کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد. آینده‌ای که در آن، فناوری نه تهدید، بلکه نجات‌دهنده جان‌هاست.
