«رازی در میان نیست»
رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌گوید سازوکار تخفیف‌ها شفاف و قابل نظارت است و این فروشگاهها تخفیف را به مثابه یک خدمت به مشتریانشان عرضه می‌کنند
عصر اقتصاد: واقعی بودن تخفیف‌های ارائه‌شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و نیز دوکیفیتی یا به تعبیر دیگر دو درجه بودن برخی کالاهای عرضه‌شده در این فروشگاهها از جمله ایرادهایی است که به عملکرد این فروشگاهها وارد می‌کنند. برای پیگیری صحت و سقف این انتقادها با اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشور به عنوان نماینده فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اصلی‌ترین نهاد مدافع حقوق این صنف تماس گرفتیم. پیگیری‌های عصر اقتصاد به گفت‌و‌گویی با امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای انجامید که در ادامه خواهد آمد.
راز تخفیف فروشگاه‌های زنجیره‌ای و به ویژه تخفیف‌های همیشگی فروشگاه‌های زنجیره‌ای همواره تخفیف در چیست؟
هیچ رازی در میان نیست. هر چه هست سازوکار و مکانیسمی است که کاملا مشخص است؛ فرآیندی است که از ابتدا تا انتهای آن کاملا شفاف و قابل نظارت است. برای کسانی که بخواهند بدون غرض و یا بدون ذهنیت قبلی از فرایند قیمت‌گذاری و تخفیف در فروشگاه‌های زنجیره‌ای مطلع شوند همه چیز کاملا آشکار، عیان و قابل درک است، منتهی برای کسانی که نمی‌خواهند واقعیت‌ها را ببینند همه چیز رازآلود و مبهم است.
شاید بتوان گفت تمام آن چیزی که باعث می‌شود فروشگاه‌های زنجیره‌ای بتوانند تخفیفات همیشگی و جذابی به مشتریان خود ارائه بدهند در دو اصطلاح قابل ذکر است: اول حجم بالای خرید این فروشگاهها و دوم حذف واسطه‌ها و کوتاه کردن فرآیند تولید تا مصرف یا کاهش زنجیره تامین کالا. همین دو عامل است که توانسته وضعیتی را به وجود بیاورد که شما از آن به عنوان راز تخفیف فروشگاه‌های زنجیره‌ای نام بردید؛ در حالی که همان گونه که در ابتدا گفتم هیچ رازی در میان نیست.
حجم و میزان بالای خریدی که توسط فروشگاه‌های زنجیره‌ای از تولیدکننگان صورت می‌گیرد و در اصطلاح علمی «صرفه‌های ناشی از مقیاس» نامیده می‌شود که یکی از مهم‌ترین مزیت‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای است و دخالت مستقیم و موثری که در توان این فروشگاهها برای ارائه محصولاتی با قیمت پایین و ارائه تخفیف دارد، مهم‌ترین عاملی است که در موضوع قیمت و تخفیف در فروشگاه‌های زنجیره‌ای نقش‌آفرینی میکند.
فروشگاه‌های زنجیره‌ای به دلیل حجم بالای سفارش کالا و خرید مقدار و مقیاس وسیع کالا از تولیدکنندگان از تخفیفات بیشتری از تولیدکنندگان می‌گیرند که می‌توانند در زمان فروش این کالاها به مشتریان خود با درنظر گرفتن حاشیه سود کمتر برای خود، تخفیفات بیشتری را برای مشتریان خود در نظر بگیرند. پس فروشگاه‌های زنجیره‌ای به عنوان نظام کارآمد و نوین توزیع، از امکانات و توانایی‌های بالاتری برای ارائه تخفیفات دوره‌ای یا همیشگی و همچنین عرضه مداوم و مستمر کالا با قیمت پایین‌تر و منطقی‌تر به مشتریان برخوردارند و از این طریق ضمن افزایش رفاه مصرف‌کنندگان، رضایت بیشتر آنان را فراهم می‌کنند.
صرفه‌های ناشی از مقیاس تنها یک مزیت از مزیت‌های فروشگاه های زنجیره‌ای است. علاوه بر آنچه گفته شد حدف واسطه‌ها و ارتباط مستقیم با تامین‌کنندگان از دیگر مزیت‌های رقابتی فروشگاه‌های زنجیره ای است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای علاوه بر آنکه در مرحله سفارش و خرید کالا، به علت حجم و مقیاس بالای سفارش‌های خود می‌توانند تخفیفات بیشتر و بهتری از تامین‌کنندگان دریافت کنند که بخشی از این تخفیفات در نهایت به شکل کاهش قیمت به مصرف‌کننده منتقل می‌شود، از طریق ارتباط مستقیم با تولیدکنندگان زمینه حذف واسطه‌ها و دلالانی را فراهم که با روش‌های مختلف، کالای تولیدشده را دست به دست می‌کنند و به میل و اراده خود و بدون در نظرگرفتن شرایط جامعه و مردم در زمانی که خود صلاح بدانند کالا را وارد بازار می‌کنند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای با حذف واسطه‌ها و دلال‌ها، موجب کوتاه شدن زنجیره تامین و در نتیجه، کاهش ملموس قیمت کالاها از در کارخانه تا فروش آن در فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌شود. پس حذف واسطه‌ها و خرید مستقیم از تولیدکنندگان در کنار صرفه‌های ناشی از مقیاس توان فروشگاه‌های زنجیره‌ای را برای ارائه تخفیف دوچندان میکند.
آیا باید باور کرد که همین تخفیف‌هایی که تولیدکنندگان به واسطه حجم بالای خرید به فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌دهند و همین‌طور حذف واسطه‌ها از سوی فروشگاه‌های زنجیره‌ای موجب می‌شود تا این فروشگاهها بتوانند به مشتریان خود همواره بیشترین تخفیف را ارائه کنند؟
من قبل از پاسخ به سوال شما لازم است این نکته را بیان کنم که تخفیف، صرفا یک خدمت است که از سوی فروشگاه‌های زنجیره‌ای به مشتریان ارائه می‌شود. به تعبیر دیگر، تخفیف یک تکلیف یا اجبار نیست که فروشگاه‌های زنجیره‌ای طبق قانون مکلف به انجام آن باشند و چنانچه از ارائه آن خودداری کنند مرتکب نقض قانون شده باشند. این خدمت اختیاری است و کاملا در اختیار خود فروشگاه‌های زنجیره‌ای است.
و اما برگردیم به سوال شما که آیا تنها صرفه‌های ناشی از مقیاس باعث می‌شود تا فروشگاه‌های زنجیره‌ای بتوانند به مشتریان خود تخفیف‌های جالب ، جذاب و همیشگی ارائه دهند؟ پاسخ این است که خیر.
شما خود بهتر از من می‌دانید که از دیگر عوامل موثر بر افزایش یا کاهش قیمت تمام‌شده هر کالا، هزینه حمل و انبارداری آن است. برخورداری فروشگاه‌های زنجیره‌ای از امکانات و توان مناسب در حوزه لجستیک و زنجیره تامین، آنها را قادر می‌سازد هزینه‌های حمل و انبارداری (نگهداری) محصولات را تا حد بسیار زیادی کاهش دهند، با کاستن از این نوع هزینه‌ها قیمت نهایی کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان را پایین بیاورند، کالاها را با تخفیف بیشتر ارائه کنند و در عرصه رقابت، اوضاع را به نفع خود و مصرف‌کنندگان رقم بزنند.
تمرکز در مدیریت، استفاده از روش‌های علمی و به‌روز کردن روش‌ها و سیستم‌ها در حوزه‌های مختلف فروش و بازاریابی و برخورداری از شعب متعدد و پراکندگی جغرافیایی در سطح کشور، فاکتورهای دیگری است که موجب می‌شود تا با بالارفتن بهره‌وری در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، طیف وسیعی از مشتریان در زیر پوشش این فروشگاهها قرار بگیرند و ضمن رقم خوردن حجم بالایی از فروش و توان در نظر گرفتن حاشیه سود کمتر، کاهش هزینه‌ها و قیمت‌ها به نفع مشتریان محقق شود.
از توضیحات شما چنین استنباط می‌شود که جنابعالی به عنوان رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای، واقعی بودن تخفیف‌های ارائه شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای را تایید می‌کنید؟
قطعا همین‌طور است. به دلایلی که در بالا گفته شد فروشگاه‌های زنجیره‌ای در مقایسه با دیگر فعالان این عرصه از توان بالا و میدان مانور وسیع‌تری در زمینه کاهش قیمت‌ها و درنظرگرفتن تخفیفات بیشتر و همیشگی برخوردارند. اینکه متاسفانه برخی از افراد چنین وانمود می‌کنند که تولیدکنندگان کالاهای سفارشی فروشگاه‌های زنجیره‌ای را با قیمتی بالاتر و غیرواقعی و متفاوت با دیگر تولیدات مشابه خود قیمت‌گذاری می‌کنند تا این فروشگاهها بتوانند با درج تخفیف، مصرف‌کننده را فریب بدهند، بی‌انصافی است چراکه نرخ‌گذاری متفاوت یا تولید محصولاتی مشابه اما با دو قیمت متفاوت از سوی تولیدکننده به هیچ عنوان مبنای کارشناسی ندارد و از سوی هیچ عقل سلیمی پذیرفته نمی‌شود. هیچ تولیدکنندهای حاضر به انجام این کار نیست؛ زیرا نه تنها این کار موجب وارد شدن خدشه به اعتبار آن تولیدکننده می‌شود، از سوی نهادهای متعدد نظارتی، مورد پیگیری و تعقیب قرار خواهد گرفت.
استقبال گسترده و چشمگیر مردم از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و خدمات آنها بهترین دلیل برای بیان اعتماد مردم به این فروشگاهها و اطمینان آنها از سلامت خرید، قیمیت و کیفیت محصولات ارائه‌شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای است. اگر تخفیفات و قیمت و کیفیت محصولات ارائه‌شده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای واقعی نباشد قطعا مردم می‌توانند نیازهای خود را از شبکه سنتی تامین کنند. اما آمارها و بررسی‌ها نشان می‌دهد که با گذشت زمان اعتماد و استقبال مردم از فروشگاه‌های زنجیره‌ای سیر صعودی داشته و گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز پاسخی به این اعتماد و استقبال مردمی است.
*اما گفته می‌شود برخی تولیدکنندگان اگر هم تولیدات خود را با دو نرخ متفاوت در اختیار فروشگاه‌های زنجیره‌ای نگذارند این تفاوت را در کیفیت تولیدات خود دخالت می‌دهند. یعنی چه‌بسا قیمت روی کالاهایی که در اختیار فروشگاه‌های زنجیره‌ای قرارداده یا به سفارش این فروشگاهها تولید می‌شود با دیگر کالاهای تولید شده تفاوتی نداشته باشد اما کیفیت آنها متفاوت باشد. این همان نکته‌ای است که بویژه در مورد حبوبات گفته می‌شود…
این هم دیگر از آن حرف‌های غیرکارشناسی و غیردقیقی است که بیان می‌شود و متاسفانه به دلیل جذابیتی که دارد مبنای اظهارنظرهایی ناصواب در مورد فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌شود. همان‌گونه که تولید کالاهایی مشابه با دو قیمت متفاوت از سوی یک تولیدکننده عاقلانه نیست و با وجود نهادهای مختلف نظارتی هیچ تولیدکنندهای ریسک آن را به جان نمی‌خرد. طبعا ارائه یک محصول با یک نام و با قیمت مشابه اما با کیفیت متفاوت نیز نه عاقلانه است و نه امکانپذیر و اصلا از اساس مردود است.
بیایید فرض کنیم که شما یک تولیدکننده‌اید که توانسته‌اید در نتیجه سال‌ها حضور در یک زمینه خاص برای خود آبرو و اعتباری کسب کنید و خود را به یک برند تبدیل کرده‌اید و پس از سرمایه‌گذاری‌های کلان و تحمل رنج‌ها و مرارت‌ها، در میان خریداران، اعم از شرکت‌ها، تامین‌کنندگان و مردم، اعتبار و حیثیت و وجهه‌ای کسب کرده‌اید؛ آیا حاضر می‌شوید به دلیل کسب رضایت فروشگاه‌های زنجیره‌ای که تنها ده درصد از بازار این صنعت را در اختیار دارند چوب حراج به اعتبار و پرستیژ برند خود بزنید؟ پس این ادعا بی‌اعتبار است و قطعا از سوی متخصصان مردود است.
جنابعالی در یک فضای رویایی همه چیز را معقول و بر اساس اقدامات کارشناسانه تصور می‌کنید اما نمی‌توان منکر این شد که بسیار دیده شده است که میان قیمت‌های مندرج در فاکتور فروش فروشگاه‌های زنجیره‌ای با قیمتی که بر روی کالا درج می شود، اختلاف وجود دارد.
قطعا به قول شما نمی‌توان منکر این واقعیت شد که در برخی از موارد به دلایل مختلف این اشتباهات بروز پیدا میکند. اما واقعیت این است که در اکثر موارد بروز این اتفاقات ناشی از اشتباه است و نه یک برنامه قبلی یا یک اقدام عامدانه برای کم فروشی یا گرانفروشی یا ارائه تخفیف‌های غیرواقعی. کسی منکر تخلف نیست. قطعا در هر صنعت و در هر تجارتی درصدی از تخلف هم محتمل است که البته باید با قاطعیت با آن برخورد کرد. اما مهم این است که اولا این مقدار از تخلف سیستماتیک نباشد و ثانیا به محض مشاهده مورد رسیدگی قرار گیرد و با آن برخورد شود. به همین دلیل است که می‌توان مدعی شد چنانچه اختلاف و مغایرت قیمتی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای رخ داده باشد از سنخ خطای رایانه ای از یک سو و اشتباه نیروی انسانی از سوی دیگر است که بخش زیادی از آن هم ناشی از تغییرات مداوم قیمت کالاهای تولیدی به دلیل وضع اقتصادی کشور و گرانی‌هایی است که با تغییرات زیاد باعث می‌شود در فرآیند درج قیمت‌های جدید در رایانه یا تغییر اتیکت‌های قیمت کالا به دست نیروی انسانی، اشتباهاتی رخ بدهد.
نباید فراموش کرد که شفافیت در عملکرد و امکان رصد کالا از انبار تا توزیع از مزایای فروشگاه‌های زنجیره‌ای است ماهانه با رصد نرخ ۳۶ قلم کالای اساسی در شعب تحت پوشش اتحادیه در سراسر کشور و ارائه گزارش‌های تفصیلی به سازمان‌هایی از قبیل وزارت صمت، سازمان حمایت، ستاد تنظیم بازار، اتاق اصناف ایران و سازمان تعزیرات حکومتی به صورت شفاف و مستند از وضع بازار به مسئولان اطلاع‌رسانی می‌شود.
نقش نظارتی اتحادیه کشوری فروشگاه های زنجیره‌ای چگونه اعمال می‌شود؟ آیا این اتحادیه نظارت مستمر و دقیقی بر اعضای خود دارد؟ اصلا آیا مواردی وجود داشته است که اتحادیه، مواردی از تخلف اعضا را به نهادهای نظارتی گزارش کرده باشد؟
قبل از پرداختن به موضوع بسیار مهم نظارت و بازرسی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای مایلم که بار دیگر بر این مضوع تاکید کنم که مردم خود بهترین قاضی، ناظر و بازرس هستند که با مراجعه کردن یا نکردن به فروشگاه‌های زنجیره‌ای، قضاوت و نظارت و بازرسی خود را اجرایی می‌کنند. وقتی می‌بینیم که در مقایسه با شبکه سنتی تامین کالا که البته خدمات ارزشمندش غیرقابل انکار است روز به روز فروشگاه‌های زنجیره‌ای بیشتر نقش خود را در زندگی شهروندان گسترش می‌دهند و مردم نیز بیشترین نیازهای روزانه و حتی بلندمدت خود را از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای تامین می‌کنند، می‌توانیم به این جمع‌بندی برسیم که در مجموع، مردم از عملکرد و خدمات این فروشگاه ها راضی هستند.
و اما در مورد نقش نظارتی اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای باید عرض کنم که این اتحادیه در راستای عمل به وظیفه ذاتی خود همواره برای ابهام‌زدایی درخصوص موضوعات مختلف و ایراداتی که به فروشگاه‌های زنجیره‌ای وارد می‌شود، گزارش‌های و مستنداتی را که بازرسان اتحادیه از شعب تحت پوشش در سراسر کشور تهیه می‌کنند به سازمان‌های ذی‌ربط ارسال کرده است. به عنوان مثال، بازرسان اتحادیه ادعای تقلب و کم‌فروشی در تن ماهی، حبوبات بسته‌بندی شده، دستمال کاغذی و تخم مرغ را مورد بررسی دقیق قرار داده و نتیجه مشاهدات خود را به نهادهای نظارتی منعکس کرده‌اند. در این میان جای بسی تعجب است که در مواردی حتی همین شفافیت در عملکرد به جای آنکه مستوجب تشویق اتحادیه و بهره‌برداری‌های مثبت شود مستمسکی برای مواخذه اعضای این اتحادیه شده است؛ آن هم اتحادیه‌ای که اعضای آن همگی از سرآمدان اقتصادی و فعالان بخش خصوصی به شمار می‌روند و با تلاش در رفع مشکلات ناشی از تحریم‌های ظالمانه نه‌تنها به ایجاد آرامش در بازار کمک کرده‌اند بلکه آثار روانی ناشی از آن را با مدیریت به هنگام خنثی کرده‌اند. نمونه بارزاین ادعا فعالیت بی‌وقفه در برهه‌های مختلف از جمله زمان شیوع ویروس کووید ۱۹ در کشور است که وضعی را به وجود آورد که برخلاف سایر کشورها، نه تنها قفسه ها خالی از کالا نشد بلکه با تزریق به‌موقع اعتماد، اطمینان و آرامش خاطر به جامعه، جو ناامنی و فقدان آرامشی را که می‌توانست موجب بروز بحران‌های مختلف اجتماعی شود، کنترل کرد.
واقعیت این است که هنوز هم حجم بیشتر خریدکالا و خدمات در این کشور از طریق شبکه سنتی انجام می‌شود و فروشگاه‌های زنجیره‌ای علی‌رغم رشد و گسترش خوبی که به‌ویژه در دهه اخیر داشته‌اند هنوز هم بخش بسیار اندکی از بازار را در اختیار دارند اما متاسفانه برخی نقدها و یا موضع‌گیری‌ها به گونه‌ای است که این نسبت را وارونه نشان می‌دهند. به تعبیر دیگر تلاش می‌شود تا کاستی‌‌های سازوکار سنتی تامین و توزیع کالا، به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌ای سوق داده شود. از این رو منصفانه نیست با نادیده گرفتن خدمات فروشگاه‌های زنجیره‌ای چه در زمینه عرضه به موقع و ارزان‌تر کالاها به مردم و چه در ایجاد جو روانی مثبت اجتماعی که باعث کمتر شدن تاثیر تورم و گرانی بر مردم می‌شود و اجازه نمی‌دهد تصور کمیابی کالاها باعث پیدایش بحران‌های مختلف اجتماعی شود و چه در همکاری‌های نزدیک با نهادهای دولتی، انتقاداتی متوجه فروشگاه‌های زنجیره‌ای شود که در نهایت وارد شدن ضرر و زیان به وقت و سرمایه جامعه و شهروندان را به دنبال داشته باشد.
